Лтеме жасалѓан

21-сурет. Бады

көз ауруы

ауыратын б

Биология. 8-сынып. 12.10.2009.

Сабақтың тақырыбы: ҚАЛҚАНШАМАҢЫ БЕЗДЕРІ, ТИМУС ЖӘНЕ БҮЙРЕК ҮСТІ БЕЗДЕРІ

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды организмнің гуморалдық реттелуідің биологиялық процестерімен таныстыруды жалғастыру .

2. Оқушылардың қалқаншамаңы без, тимус безі, бүйрек үсті безі.нің аиқаратын қызметтерін құрылысын биологиялық ролін маңызын білу. .

3.Оқушыларды еңбекке, адамгершілікке тәрбиелеу

Сабақтың типі:Жаңа сабақ

Сабақтың түрі:

Сабақтың әдісі: Баяндау, конспектілеу.

Сабақтың пән аралық байланысы: Химия

Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызбалар. Сызба-нұсқалар «адам мүшелерінің құрылысы»

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын сұрау

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру.

ІІ.Қалңашиамаңы бездері қалқанша бездің артқьі бөлігінде орналаскан. жалпы массасы 0,1—0,13 г, мөлшері өте кішкентай, екі жұп. Осы бездердің гормондары қандағы Р ж\е Са тұзды реттейді, ішекте Са сіңуін және кальцийдің бүйректерде кері сінуін қамтамасыз етеді. Бұл гормондар жетіспегенде сүйектердің, тістің өсуі бұзылады, оларда бор тәрізді дақтар пайда болады, қанда Са мөлшері кемиді. Сүйектер сынғыш жене нәзік болады, жүйке жүйесінің қозғыштығы артады, тырыспа (судороги) байқалады.

Қалқаншамаңы безінің гормондары артқанда сүйектегі Са мөлшері ↓. Сүйек майысқыш болады әрі оңай қисаяды. Са қанда, бүйректе, бауырда, мида жинақталады.

Тимусты (айырша без) жасөспірім безі деп те атайды. Ол төссүйек артында орналаскан. Балалық шақта без үлкен болады да, жыныстық жетілуден кейін кішірейе бастайды. Тимуста тимозин гормоны түзіледі. Ол гормон өсу про-цестеріне қатысады, организмнің қорғаныштық реакциясын, иммунитетті қамтамасыз етеді. Бұл безде лимфоциттер — антидене түзуші жасушаның иммунитет реакциясына және басқа лейкоциттер қызметін реттеуге жауапты кан жасушалары жетіледі.

Бүйрек үстінде жұп мүше — бүйрек үсті бездері орналаскан. Бүйрек үсті бездерінің пішіні әр түрлі: оң жақтағысы — үшбұрышты, сол жақтағысы — жарты ай тәрізді болады. Бүйрек үсті бездері мен бүйректерді май қабаты жауып тұрады. Бүйрек үсті бездерінің құрылысы сырткы қабаты — қыртысты, ішкісі — ми қабаты. Олар көмірсулар, майлар, нәруыздар және су-түз алмасуын реттейтін, жүрек-қан тамырларына әсер ететін бірнеше гормон түзеді.

Бүйрек үсті бездерінін кыртысында нәруыздар мен көмірсулардың энергия бөле ыдырауын күшейтетін, нәруыздардың көмірсуларға, ал көмірсулардың майларға айналуына өсер ететін гормондар бөлінеді. Сонымен катар олар су-түз алмасуын, кан мен баска ұлпалардағы натрий, калий» хлор алмасуын реттейді.

Бүйрек үсті бездері қыртысының гормондары жыныс мүшелерінің дамуы мен қальштасуына әсер етеді.

Бүйрек үсті бездерінің милы затында артериялық қысымды арттыратын, жүректің жиырылу ырғағын жиілететін адреналин гормоны түзіледі. Оның артуы есебінен қан арнасында қандағы глюкоза мөлшері көбейеді, себебі бауырда гликоген мөлшері азайып, қанның ұюы жылдамдайды, ұлпалардын оттекті пайдалануы жоғарылайды, куық пен бронх бұлшык еттері босаңсиды. Адреналиннің түзілуі жүйке жүйесі арқылы бақыланады.

ІV.12

Биология. 8-сынып. 17.10.2009.

Сабақтың тақырыбы: АРАЛАС БЕЗДЕР

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды организмнің гуморалдық реттелуідің биологиялық процестерімен таныстыруды жалғастыру .

2. Оқушылардың аралас безі.нің аиқаратын қызметтерін құрылысын биологиялық ролін маңызын білу қабілетін дамыту.

3.Оқушыларды еңбекке, адамгершілікке тәрбиелеу

Сабақтың типі:Жаңа сабақ

Сабақтың түрі:Дәріс

Сабақтың әдісі: Баяндау, конспектілеу.

Сабақтың пән аралық байланысы: Химия

Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызбалар. Сызба-нұсқалар «адам мүшелерінің құрылысы»

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын сұрау

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру.

ІІ.Оларга ұйқыбез бен жыныс бездері жатады.

ІІІ. Тест жұмысы.

ІV. §13.

V. 1. Ішкі секрецияның қандай бездерін білесіңдер?

2. Ішкі секреция бездері қайда орналасқан?

3. Гипофиз гормондары қалай әсер етеді?

4. Ішкі секреция бездері бөпетін гормондар қайда түседі?

5. Өсу гормоны жетіспесе не болады?

6. Гормондардың негізгі қасиеттерін атаңдар.

7. Организмде жүретін процестері гуморапьдық реттелуінің мәні неде?

8. Қалқанша маңы, бүйрек үсті, тимус бездердің атқаратын қызметі қандай?

Биологиялық диктант .

Биология. 8-сынып. .2009.

Сабақтың тақырыбы: Қорытынды.

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушылардың өткен тақырыптар бойынша білімдерін қорытындылау, білім деңгейін білу.

2. Оқушылардың өткен тақырыптар бойынша материалдарды жинақтап есте сақтау қабілетін дамыту.

3.Оқушыларды ойлауға дербес шешім қабылдауға, адамгершілікке тәрбиелеу

Сабақтың типі: Қорытынды сабақ

Сабақтың түрі: тест жұмысы

Сабақтың әдісі: сұрақтарға жауап беру.

Сабақтың көрнекілігі: тест парақтары

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Тест жұмысы.

ІІІ. Бағалау.

ІV. Үйге тапсырма беру.

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру

ІІ. І тоқсан. 8 –сынып. Тест жұмысы.

1. Адамның сыртқы пішінін, ішкі құрылымын зерттейтін ғылым:

а) физиология ә) анатомия б) антропология

1. Шығу тегі, құрылыс және атқаратын қызметі ұқсас мүшелер

А) Ішкі мүшелер В) Мүше

С) Мүшелер жүйесі Д) Аппарат Е) Эндокриндік аппарат

2. Жүрек пен қантамырлар ағзада қанайнаымды қамтамасыз етеді

А) Тірек-қимыл жүйесі В) Жүрек-қантамырлар жүйесі

С) Эндокриндік жүйе Д) Тыныс алу жүйесі Е) Асқорыту жүйесі

3. Дәнекер ұлпасының сұйық түрі

А) Сүйек В)Қан С) Шеміршек Д)Май Е) Сіңір

4. Эпителий ұлпасының қызметі

А) Қорғаныштық В) Мықтылық С) Жиырылғыштық Д) Қозғыштық

5. Бұлшықет ұлпасының қызметі

А) Мықтылық В) Қорғаныштық С) Тітіркенгіштік

Д) Жиырьшыштық Е) Қозыштық

6. Шығу тегі, құрылыс және атқаратын қызметі бірдей жасушалар мен жасушааралық заттардың жиынтығы

А) Мүше В) Жасуша С) Ұлпа Д) Мүшелер жүйесі Е) Аппарат

7. Белгілі пішіні, құр-сы, орны бар бір немесе бірнеше қызмет атқаратын дене бөлігі

А) Жасуша Б) Мүше С) Ұлпа Д) Аппарат Е) Мүшелер жүйесі

8. Қоғыштықты және қозуды өткізетін

А) Эпителий ұлпасы В) Дәнекер ұлпасы С) Бұлшықет ұлпасы

Д) Жүйке ұлпасы Е) Сұйық дәнекер ұлпасы

9. Жүйке жасушасының ұзын өсіндісі

А) Аксон В) Нейрон С) Денесі Д) Дендрит Е) Түйіндер

10. Жүйке жүйесінің қысқа өсіндісі

11. Ішкі секреция бездерінен бөлінетін сұйықтық

А) Гилофиз В) Гормондар С) Эпифиз Д) Тимус Е) Қалқанша

12. Инсулин жетіспегенде болатын ауру

А) Базедов ауруы В) Қант ауруы С) Алдисон ауруы Д) Микседема ауруы Е) Кретинизм ауруы

13. Барлық омыртқалы жануарларда болатын ішкі секреция бездерінің ішіндегі ең ірісі

А) Ұйқы безі В) Қалқанша безі С) Жынысбезі Д) Эпифиз

Е) Гипофиз

14. Ішкі секреция бездерінің әсерінен болатын ауруларды емдейтін дәрігер

А. Терапевт В) Эндокринология С.Окулист Д.Невропатолог Е. Антроп

15. Ми сыңарлары қыртысының жұмысы бұзылып, ақыл-есі кем болады

А) Базедов В) Микседема С) Кретинизм Д) Аддисон Е) Акромегалия

16. Қалқанша безінен бөлінетін гормондар жетіспегенде болатьш ауру

А) Акромигалия В) Кретанизм С) Микседема Д) Базедов Е) Аддисон

17. Бүйрек үсті бездерінің қыртыс қабатының әр түрлі аурудан және жарақатануынан туатын ауру

А) Микседема В) Акромигалия С) Базедов Д) Алдисон Е) Кретинизм

18. Бүйрек үсті бездерінен түзілетін негізгі гормон

А) Паратгормон В) Адреналин С) Тироксин Д) Тимозин Е) Инсулин

19. Алқым ісуі ауруына жетіспейтін химиялық элемеігг

А) Кальций В) Йод С) Калий Д) Темір Е) Фосфор

20. Ұйқы безінен бөлінетін гормон

А) Адреналин В) Тироксин С) Паратгормон Д) Тимозин Е) Инсулин

21. Гипофиздің салмағы мен бөлдімдері қанша:

А. 0,5-0,7г, 3 бөлімнен б. 0,1-0,2г, 1бөлімнен, в. 5-12г, 5 бөлімнен

22.Қалқанша безі гормоны жетіспесе қандай ауру пайда болады:

А. микседема б. бақшаңкөз в. алыптылық г. ергежейлілік

23.Гормон дегеніміз –

А. химиялық заттардың катализаторы

в. дененің түрлі әрекетін реттейтін химиялық зат

б. тамақтағы дененің түрлі әрекетін реттейтін күшті биологиялық зат

6. Инсулин жетіспеуінен қандай ауру пайда болады:

А. қант диабеті б.алыптылық в. микседема г. бақшаңкөз

24.Алыптылық пен ергежейлілік қандай гормонның әсерінен пайда болады.

А. кортизон б. тимозин б. өсу гормоны г. норадреналин

25. Ішкі секреция бездерінің гормондары қайда бөлінеді ?

А. ішекке б. ұлпа сұйықтығына в. қанға г. тері үстіне

26.Сыртқы секреция бездеріне қайсысы жатады:

А. сілекей, бауыр б.бүйрек үсті безі в.гипофиз г.ұйқы безі

27. Қарын, қуық, ішек және қан тамырларының қабырғалары қандай?

А) эпителий ұлпасы, ә) дәнекер ұлпасы, б) бұлшықет ұлпасы

26. Дәнекер ұлпалар:

А) жасуша аралық заттары күшті дамыған құрылымнан

В) өсінділері бар жасушалар жиынтығынан

С) бұлшық ет талшықтарынан Д) бір –біріне тығыз орналасқан жасушалардан

27. Адам ағзасындағы жасуша неше хромосомадан тұрады?

А. 46 хромосом в.48 хромосом с.24 хромосом д.20 хромосом

28. Митохондрияның атқаратын қызметі-

А. Жасушаның ішіндегі заттарды тасымалдау. Б. Энергия қорын ситездейді.

С. Тұқым қуалаушылық ақпараттарды сақтайды. Д. Ақуызды синтездейді.

29. Рибосоманың атқаратын қызметі-

А. Жасушаның ішіндегі заттарды тасымалдау. Б. Энергия қорын ситездейді.

С. Тұқым қуалаушылық ақпараттарды сақтайды. Д. Ақуызды синтездейді.

30. ДНҚ-ның атқаратын қызметі-

А. Жасушаның ішіндегі заттарды тасымалдау. Б. Энергия қорын ситездейді.

С. Тұқым қуалаушылық ақпараттарды сақтайды. Д. Ақуызды синтездейді.

31.Жасуша мемебранасының қызметі-

А. Жасушаның ішіндегі заттарды тасымалдау. Б. Энергия қорын ситездейді.

С. Тұқым қуалаушылық ақпараттарды сақтайды. Д. Ақуызды

ІV. Үйге Өткен тарауларды қайталап оқып келу.

7. Ac қорыту жүйесінін, организмдегі рөпі қандай"¹

1. Мүше дегеніміз не?

2. Мүшепер жүйепері дегеніміз не?

5. Зәр шығару жүйесін қандай мүшепер қүрайды?

барпық мүшепердің деген дәлеп дүрыс

7. Непіктеи етеді?

организм біртүтасбопь.пқь.змет

Дүрыс жауабын табыңдарүйесі неден түрады?

2. Бүлшык ет жүйесі кандай кызмет аткарады?

а) біздш, денеміздегі мүшелер арасындағы байланысты

камтамасыз етеді;

ә) дене кимылын және оның кещстікте орын ауыс-

тыруын орындайды;

б) мүшелер жүмысынын үйлесуін жүзеге асырады.

3. Кеңірдек кандай жүйеге жатады?

а) бүлшык ет жүйесіне; „ ,,'^;1 ә) тыныс алу жүйесіне;

б) жүрек-қан тамырлары жүйесіне.

4. Нейрон кандай жүйенің жасушасы?

а) жүйке жүйесінің;

б) эндокриндік жүйенін.

1. "Мүшелер жүйесі" деген суретті қарандар. Мүшелер жүйелерін атап, олардың организмдегі рөлін айтыңдар.

Мүшелер жүйелерін атап, олардын организмдегі рөлш көрсетіндер.

2. Дәптерлеріңе кестені толтырыңдар.

Мүшелер жүйесі

Биология. 8-сынып. .2009.

Сабақтың тақырыбы: