Литературоведение

Қазақ мемлекеттік қыздар  
педагогикалық университеті                                                                                Хабаршы №3 (51), 2014 ж.  
 
51 
 
 
REFERENCES 
1. Ginzburg R.S. et al. A Course in Modern English Lexicology. –M., 1979. –Р. 72-82. 
2. 2.Buranov  A.,  Muminov  J.  Readings  on  Modern  English  Lexicology  T.  O’qituvchi. 
1985. –Р. 34-47. 
3. Arnold I.V. The English Word M. High School, 1986. – Р. 143-149. 
4. Jespersen. O.  Linguistics. London, 1983. –Р. 395-412. 
5. Jespersen  ,Otto.    Growth  and  Structure  of  the  English  Language.  –  Oxford,  1982.  –Р. 
246-249. 
6. The Concise Oxford Dictionary of Current English. – Oxford, 1964. –Р. 147, 167, 171-
172. 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Кульманова З.Б., магистр, оқытушы 
(Алматы қ., Т. Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университеті) 
АУДАРМАДАҒЫ СИНОНИМ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
Мақалада  қазіргі  уақытта  өзекті  болып  табылатын  аударма  барысындағы  
қиыншылықтардың  бірі  –  синонимдік  сөздер  мәселесі  қаралады.  Синонимдік  қатарлар 
аудармашыларға үлкен қиындықтармен қоса, түпкі мәтіннің көркемдік сипатын кетіреді. 
Түйін  сөздер:  синонимдер  проблемасы,  ауызекі  тіл  дәрежесі,  заманауи  ақпараттық 
технологиялар, сөздердің қарапайымдылығы. 
 
РЕЗЮМЕ 
Кульманова З.Б., магистр, преподаватель 
(г.Алматы, Казахский экономический университет имени Т.Рыскулова) 
 
ПРОБЛЕМА СИНОНИМОВ В ПЕРЕВОДЕ 
В  данной  статье  рассматриваются  проблемы  синонимов  в  переводе.  Перевод 
синонимных  слов  в  настоящее  время  является  важным  аспектом  в  переводе  который 
ожидает  своего  решения.  Синоним  в  переводе  приводит  в  заблуждение  переводчика  и 
смысл оригинального текста теряет свою окраску. 
Ключевые  слова:  проблема  синонимов,  разговорный  уровень  языка,  современные 
информационные технологии, упрощение слов. 
 
 
 
ӘОЖ 006.72 
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТЕРМИНДЕРДІҢ ТІЛІМІЗГЕ ЕНУІ МЕН ҚАЛЫПТАСУЫ 
З.Б. Кульманова, магистр, оқытушы  
(Алматы қ., Т.Рысқұлов атындағы  
Қазақ экономикалық университеті)
 
 
Аңдатпа:  Тіл  білімінің  арнаулы  салаларының  қайсысын  алсақ  та,  сол  салалардың 
әрқайсысының  өзіне  тән  ұғымдар  жүйесі,  терминологиялық  аппараты  болады.  Ондай 

 
 Казахский государственный женский 
 педагогический университет                                                                                  Вестник №3(51), 2014 г. 
 
52 
арнаулы ұғымдардың атаулары, ұғымдар жүйесі  мен терминдері  арнайы зерттеуді  қажет 
етеді.  Сонымен  қатар,  халықаралық  терминологиялық  жүйенің  тілдік,  соның  ішінде, 
лексикалық  ерекшеліктерін  айқындау,  аталған  терминологиялық  жүйе  шеңберіндегі 
ұғымдар жүйесі мен сипаты сияқты тілдік фактілерге талдау жасау – бүгінгі күннің кезек 
күттірмейтін өзекті мәселелері болып табылады. 
Түйін  сөздер:  аударма,  кірме  сөздер,  ұғым,  синонимдік,  эквиваленттілік, 
халықаралық терминдер, терминдердің ену жолдары. 
Тәуелсіздік  алғаннан  бергі  уақытта  мемлекеттік  тілдің  мәртебесін  нығайту 
бағытында  елімізде  терминологияны  ретке  келтіру,  жетілдіру  мақсатында  мемлекет 
тарапынан  қарымды  қадамдар  жасалды.  Термин  шығармашылығы  біршама  жанданып, 
арнаулы салаларда жаңа атаулар жасалып, олар біртіндеп тілімізге ене бастады.  
Терминдер  мен  терминологиялық  жүйелер  жалпы  лексика  мен  лексикалық  жүйелерден 
мына  аспектілер  тұрғысынан  ажыратылады:  1)  басқа  тілге  аудару;  2)  басқа  тілден  алу 
(кірме сөз); 3) тұрпат межесінің өзгеруі немесе айқындалуы; 4) мазмұн межесінің өзгеруі 
немесе айқындалуы; 5) көпмағыналылық; 6) омонимия; 7) синонимия; 8) антонимия. 
Осы аталған аспектілерге жеке-жеке тоқталып өтсек. 
1. Аударма.  Арнайы  лексика  сөздерінің  аударылуы  жалпы  тілге  емес,    сол  заттық-
ұғымдық  өріске  қатысты  жүзеге  асырылады,  өйткені  лексикалық  тұрғыдан  түрлі 
жүйелердегі бір сөз әртүрлі аударылуы мүмкін. 
Қазақ  аударматану  терминдерінің  басым  көпшілігі  осы  негізде  жасалған.  Мысалы: 
сөзбе-сөздік,  мақсатты  сөзбе-сөздік;  өзі  туындайтын  сөзбе-сөздік,  сөзбе-сөз  аударма, 
уақытша балама, барабар алмастыру және т.б. 
2. Кірме сөз. Бастапқы тілде бар сөздің аударма тілінде баламасының жоқтығы  оны 
басқа  тілден  алуға  мәжбүр  етеді,  яғни  терминдердің  басқа  тілден  қабылдануы  бастапқы 
тілдегі  ұғымның  қабылдаушы  тілде  жоқтығына  байланысты  болады.  Мысалы:  денотат, 
трансформация,  транслят,  рецептор,  селектор,  референт-аудармашы,  символ,  фразалық 
аударма, аударма-девальвация және т.б. 
3. Тұрпат межесінің өзгеруі немесе айқындалуы. Арнайы лексиканың сөздері белгілі 
бір  дәрежеде  тұрпат  межесін  өзгертуге  немесе  айқындауға,  сондай-ақ  денотаттардың  да 
қайта  аталуға  мүмкіндіктері  бар.  Бұл  қасиет  жалпы  лексикаға  тән  емес.  Ал  сөздер  мен 
олардың  мазмұн  межесі  жасанды  түрде  қалыптастырылған  жағдайда  тұрпат  межесінің 
өзгеруі  немесе  айқындала  түсуі  әбден  мүмкін.  Себебі  бұл  тұста  атау  тікелей  ұғыммен 
емес,  таңбаланушы  нысанмен  (денотатпен)  шартты  байланыста  болады.  Мысалы: 
адекватты  аударма 

  барабар  аударма;  синхронды  аударма 

  ілеспе  аударма; 
адресант 

  тыңдаушы;  адресат  –  сөйлеуші;  анализ 

  талдау;  аналогия 

 
телнұсқалық; билингв 

 қостілді адам; билингвизм 

 қостілділік және т.б. 
4.  Мазмұн  межесінің  өзгеруі  немесе  айқындалуы.  Арнайы  лексикада  бастапқы 
тұрпат  межесі  сақталады  да,  ал  бірліктерінің  мазмұн  межесі  ауысатын  құбылыстар  да 
байқалады.  Бұл  құбылыс  жаңа  концепциялар  туындаған  жағдайларда  ғана 
қарастырылады. 
5. Полисемия. Көпмағыналы сөз бірнеше ұғымға сәйкес келеді. Көпмағыналы сөздің 
мазмұн  көлемі  маңызды  белгілері  негізінде  бірнеше  бөлшектерге  бөлініп,  десигнат 
топтарын бір-бірінен ажыратып тұрады. 
Мәселен:  барабар  аударма  –  1)  толыққанды  аударма;  2)  толыққанды  алмастыру;  3) 
түпнұсқа мәтініне толық сәйкес келетін аударма мәтіні; 4) стилистикалық ерекшеліктерді 
ескеретін  аударма;  5)  түпнұсқа  мазмұны  мен  пішіні  бірлігінің  аудармада  берілуі;  6) 
поэтикалық  мәтін;  7)  әдеби  аударма;  баламасыз  лексика  –  1)  баламасы  жоқ  лексикалық 
бірліктер;  2)  бастапқы  тіл  сөздері;  сөзбе-сөздік  –  1)  аудармалық  қате;  2)  екі  тіл