Лекция. Саясаттану ғылым және оқу пәні ретінде Саясаттанудың объектісі. Саясаттанудың танымдык пәні. Жеке пән ретіндегі саясаттанудың жанжақтылығы

жүктеу 0,9 Mb.

Pdf просмотр

бет	106/124
Дата	15.11.2022
өлшемі	0,9 Mb.
	#40160
түрі	Лекция

1 ... 102 103 104 105 106 107 108 109 ... 124

Лекция. Саясаттану ылым ж не о у п ні ретінде Саясаттануды объ

Саяси шиеленістердің түрлері.
Шиеленістердің алғашқы классификация-сын
жасауға талпынған американдық социолог П. Сорокин. Ол шиеленісті тұлғааралық немесе
топаралық, яғни жеке адам немесе әлеуметтік топтар арасында деп бөлуді ұсынды. Бұл
классификация бойынша халықаралық, этникалық, және т.б. басқа шиеленістер екінші
топқа енеді.
Кейінен ғалымдар шиеленістің нақты классификациясын жасауғ,а тырысты. Оны К.
Боулдинг, Й. Галтунг, С. Чейс, К. Холсти жасады. Бұл классификациялардың барлығы
зерттеуші ғалымдар шиеленіс феноменнін қалай түсінетіндігін көрсетті.
Шиеленістің дәстүрлі классификациясында, шиеленістер мына негіздер бойынша
анықталынады:
1 оған қанша жақтар қатысады, шиеленістің тікелей және жанама қатысушылары
қандай. Бұл өлшем бойынша ішкі, халықаралық, өлкелік шиеленістер, дүнеи жүзілік
соғыстар жіктелінеді. Егер қатысушылар екеуден көп болса, ол көпжақты, бұндай
шиененісті реттеу қиын болады.;
2 шиеленістік өзара әрекеттің жылдамдығы мен сипаты қаншалықты, шиеленіс тек
шиеленістік қатынаспен ғана шектеледі ме әлде қарулы қақтығысқа орын берелді ме.
Жауласу деңгейі жоғары болған сайын шиеленісті реттеу де қиын болады.
Қарама-қайшылық негізі не (этникалық, діни, идеология) және айтыс-тартыс пәні не
(территория, ресурстар, ықпал саласы). Бұл параметрлер бойынша шиеленісті анықтау өте
қиын, онсыз реттеу де қиынға соғады.
Американ ғалымы Дж. Стоссинджер пікірі бойынша ХХ ғасырдағы көптеген қарулы
қақтығыстардың болуының себебі саяси лидерлердің қабылдау қателіктері болды. Бұл
қателіктер мыналарда бейнеленді:
1 өз мүмкіндігін дұрыс бағаламау;
2 қарсы жақ лидерін бұрыс бағалау, оның тұлғалық сапасын ескермеу;
3 қарсы жақтың ойындағысын қате қабылдау, олардың күшін, мүмкіндігін ескермеу.
Саяси шиеленiстi саясаттану ғылымында жiктеудiң мынадай түрлерi кездеседi:
1 Көрiну саласы мен облысы бойынша, мұнда iшкi және сыртқы саяси шиеленiстер
көрiнiс бередi. Халықаралық шиеленiстер «соғыс жағдайындағы» шиеленiс, онда бiр
мемлекет екiншiсiне талаптар қоя отырып, екiншi мемлекет күрескеннен гөрi шегiнiстерге
барады деп үмiт күтедi.
«Жауласушылықты ақтау», көбiнесе арандатушылық әрекет, қалыптасқан ахуалда
орындалуы мүмкiн емес талаптар қойып, екiншi жақты әдейi қақтығысқа шақыру (гитлерлiк
Германия).
2 lшкi саяси шиеленiстiң өзi әр түрлi билiк субьектiлерi арасында өтедi. Билеушi және
оппозициялық элита, бәсекелесушi партиялар мен мүдделер тобы, орталық билiк пен
жергiлiктi билiк құрылымдары арасындағы шиеленiстер.
3 Нормативтi реттелу деңгейi мен сипаты бойынша. Бұл жағдайда институттанған
немесе институттанбаған шиеленiстердi айтуға болады, адамдардың саяси ойын ережесiне
бағыну немесе бағынбау қабiлеттiлiгiн айтуға болады.
4 Сапалық сипатына қарай шиеленiстi бөлу, «терең» және «таза» шиеленiстер (Дж.
Бертон); адам санасына байланысты «нөлдiк сомадағы» немесе «нөлдiк емес сомадағы»

шиеленiстер (П. Шарон); антогонистiк немесе антогонистiк емес шиеленiстер (К. Маркс).
5 Ашық және жасырын саяси шиеленiстер:
1 манифестация, шеру, сайлауға қатысу.
2 жасырын саяси шешiм қабылдауда билеушi элита арасында кездеседi немесе
билiктiң әр түрлi тармақтары арасында болу мүмкiн.
6 Мерзiмiне қарай жылдам, қысқамерзiмдiк, ұзақмерзiмдiк шиеленiстер болып
бөлiнедi.
7 Тiк немесе көлденең саяси шиеленiстер де болады.
Кейде билiк басындағылар шиеленiстi байқаса да байқамағансуы мүмкiн. Ондайда
шиеленiс бықсып, жанып өрiстеуi мүмкiн. Сондықтан, шиеленiстi шешу керек. Бұрын одан
шығудың екi жолын қолданған:
1 қоғамның «таза» дамуына сәйкес келмегендi өз арасынан аластатып сыртқа
ығыстырып шығару арқылы құтылғысы келген.
2 керексiз жағдайды, құрылымды тура жаншып құрту, жою. Бұл шиеленiстердi
шешудiң екi жолында шиеленiс шешiлген сияқты, алдамшы түсiнiк бар. Ал, шын мәнiнде
ол ауруды iшке тыққанмен тең.

жүктеу 0,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 102 103 104 105 106 107 108 109 ... 124