Лабораторная работа для восстанавливаемых систем. Виртуальная лабораторная работа сделана на трех языках

62 

Микроклиматтың  ұтымды  жағдайлары  адамның  ұтымы  жылу  және 

функционалдық  жағдайының  критерийлері  бойынша  белгіленеді.  Олар  8 

сағаттық  ауысым  ішіндегі  термореттеу  механизмдерінің  ең  төменгі 

қарқынындағы жылу жайлылығын жалпы және жергілікті сезінуді қамтамасыз 

етеді,  денсаулықтағы  ауытқуларды  болғызбайды,  еңбек  қабілетінің 

жоғарылығына  алғышарттар  жасайды  және  жұмыс  орнындағы  жайлылық 

болып табылады. Микроклимат көрсеткіштері ұтымды өлшемдерін жүйелік – 

эмоционалдық  қуатпен  байланысты  операторлық  типтегі  жұмыстар 

орындалатын,  өндірістік  ғимараттағы  жұмыс  орнында  (кабинеттер,  пульттер 

мен  технологиялық  процестерді  басқару  постыларында,  т.б)  сақтау  керек. 

Объекттегі  жұмыс  категориясы  1а  сәйкес  келетін  жылдың  суық  және  жылы 

мезгіліндегі  микроклимат  көрсеткіштерінің  ұтымды  өлшемдері  4.1  кестеде 

келтірілген. 

 

4.1  кесте  –  Өндірістік  ғимараттағы  жұмыс  орнындағы  микроклимат 

көрсеткіштерінің ұтымды өлшемдері 

Жыл мезгілі 

Суық 

Жылы 

Ауа температурасы, °С 

22-24 

23-25 

Бет температурасы, °С 

21-25 

22-26 

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы, % 

60-40 

60-40 

Ауа қозғалысының жылдамдығы, м/с 

0,1 

0,1 

  

Жұмыс  орындарындағы  отырып  жұмыс  істейтін  орындаушының 

денсаулығына зиян болмау үшін жұмыс орынның микроклиматы маңызды. 

Жұмыс  орнындағы  ауа  температурасының  горизонтал  бойынша 

төмендеуі,  сондай-ақ  ауа  температурасының  ауысым  ішіндегі  өзгеруі 

2°Саспауы  тиіс.  Микроклимат  қолайсыз  сыртқы  әсерден  қорғану  үшін  және 

жайлылық аймақты  құру үшін, жабық кеңістікте, жасанды жағдайда құрылған 

климаттық жағдай болып табылады. 

Микроклиматтың  рұқсат  етілетін  жағдайлары  8  сағаттық  ауысымдағы 

адамның  жылу  және  функционалдық  жағдайының  рұқсат  етілетін 

критерийлері бойынша белгіленеді. Олар адам денсаулығына зиян немесе ақау 

тигізбейді,  бірақ  жылу  жағымсыздығының  жалпы  немесе  жергілікті  сезілуі, 

термореттеу  механизмінің  қарқыны,  өзіндік  сезіну  мен  жұмыс  қабілетінің 

төмендеуі байқалуы мүмкін. 

Микроклимат  көрсеткіштері  көлемінің  рұқсат  етілген  көлемі 

технологиялық  талаптар,  техникалық  және  экономикалық  негізделген 

себептермен 

ұтымды 

көлем 

қамтамасыз 

етілмеген 

жағдайларда 

белгіленеді.Объекттегі  жұмыс  категориясы  1а  сәйкес  келетін  жылдың  суық 

және жылы мезгіліндегі микроклимат көрсеткіштерінің рұқсат етілетін көлемі 

4.2 кестеде келтірілген. 

63 

 

 

4.2  кесте  –  Өндірістік  ғимараттағы  жұмыс  орнындағы  микроклимат 

көрсеткіштерінің рұқсат етілетін көлемдері 

Жыл мезгілі 

Суық 

Жылы 

Ауа температурасы, °С 

Ұтымды көлемнен төмен диапазон 

Ұтымды көлемнен жоғары дипазон 

 

20,0-21,9 

24,1-25,0 

 

21,0-22,9 

25,1-28,0 

Беттің температурасы, °С 

19,0-26,0 

20,0-29,0 

Ауаның салыстырмалы ылғалдылығы, % 

15-75 

15-75 

Ауа қозғалысының жылдамдылығы, м/с 

Ауа температурасының төменгі диапазоны 

Ауа температурасының жоғары дипазоны 

 

0,1 

0,1 

 

0,1 

0,2 

 

Жұмыс орындағы рұқсат етілетін микроклимат өлшемдерін қамтамасыз 

ету  үшін:  ауа  температурасының  төмендеуі  3°С  аз  болмауы;  горизонталь 

бойынша ауа температурасының төмендеуі, оның ауысым ішіндегі өзгеруі (1а 

категориясы ,үшін) 4°С жоғары болмауы керек. 

Микроклимат  көрсеткіштерінің  рұқсат  етілетін  нормативтік  көлемін 

технологиялық  талаптарға  байланысты  немесе  экономикалық  себептерден 

мүмкін  болмайтын  өндірістік  ғимараттарда  микроклимат  жағдайы  зиянды 

немесе  қауіпті  деп  қарастырылады.  Микроклиматтың  жайсыз  ықпалының 

алдын алу үшін қорғаныш шаралары (мысалы, жергілікті ауа тазарту жүйесі, 

ауамен  сілбіреу  бір  ауа  климатын  басқасымен  ауыстырып  отыру,  арнаулы 

киім немесе басқада жеке қорғаныс құралдары, демалыс бөлмесі мен жылыту, 

жұмыс уақытын реттеу, соның ішінде жұмыстағы үзілістер, еңбек демалысын 

ұзарту, еңбек өтілін азайту, т.б) қарастырылады. 

Микроклимат  жағдайын  әр  түрлі  құрылғылармен  бақылауға  және 

реттеуге  болады.  Ауаның  қатысты  ылғалдылығын  стационарлы  немесе 

аспирационды  психрометрлермен  өлшейді.  Психрометр  құрылысы  құрғақ 

және  дымқыл  термометрлерден  (дымқыл  термометр  резервуары  ылғалды 

ортада  орналасады)  тұрады.  Термометрдің  әр  түрлі  көрсеткіштерінің  сандық 

мәндері  мен  психометриялық  кестені  қолдану  арқылы  ауа  ылғалдылығы 

анықталады. 

4.2 Ауа тартқыш желдету жүйесінің желдеткішті есептеу 

Есеп тапсырмалары: 



 

бөлмедегі ішкі және сыртқы желдеткішті есептеу; 



 

қортынды жасау. 

64 

 

 

4.1 кесте – Берілгендер кестесі 

Бөлменің параметрлері 

Ұзындығы 

6,5 

Ені 

6 

Биіктігі 

3,5 

Құрылғы мәліметтері 

Саны, дана 

5 

Жұмыс қуаты, кВт /сағ 

0,6 

ПӘК 

0,9 

Жарық көзі бойынша мәліметтер 

N орнатылған жарықтандырудың қуаты  Вт/м2 

50 

жарық көзінің түрі 

люминесценті  

Жұмысшылардың саны  

Ер 

1 

Әйел 

2 

Терезе  

Саны, дана 

2 

1 терезе ауданы , м2 

5,7 

күн есептік уақыты 

14-15 

 Бөлме температурасы  

Жазда 

26 

Қыста 

21 

жұмыстың орындалу түрі 

Отыру 

 

4.3 Есептеу бөлімі 

Бөлменің қажетті желдету мөлшерін табу үшін  мына формула бойынша 

есептейміз 

 

                                                          (4.1) 

 

мұнда   – бөлмеге түсетін ауаның мөлшері; 

 

   

 – бөлменің көлемі. 

Бөлменің көлемін  есептейміз 

 

= 6,5 63,5= 136,5 

. 

65 

 

- мына формула бойынша есептеледі 

 

,                                                  (4.2) 

 

мұнда  - ауаның жылусыйымдылығы, ол 0,24ккал/кг·оС тең ; 

             - ағындық ауаның үлес салмағы, ол 1,206 кг/

; 

 

- 

кіріс 

және 

шығыс 

ауаның 

температурасының 

айырмашылығы 

, 

, 

  келесі  жағдайлардан  қабылдаймыз  егер, 

<20ккал, олай болса  =6 , басқаша  =8 . 

, мына формула арқылы анықталады 

 

 ,                                                   (4.3) 

 

мұнда 

-  артық  жылу  мөлшері,  оны  әртүрлі  жылу  мөлшерінің 

қосындысы арқылы табамыз 

 

                          

-

, 

 (4.4) 

 

мұнда 

- күн сәулесінен жылу түсуі; 

            

- адамдардан жылу бөлінуі; 

            

 – жарықтандыру қондырғыларынан бөлінген жылу; 

            

– оргтехникадан  шығатын жылу ағындары;  

            

 жылу бергіштік. 

 

-

 

осы 

формуладағы 

барлық 

қосылғыштарды анықтаймыз. 

- адамдардан бөлінетін жылу мөлшерін мына формуламен есептейміз 

 

,                             (4.5) 

 

мұнда 

  –  қоршаған ортағы  адамдардан бөлінген жылу  мөлшері, Вт. 

Оны желдету жүйесін есептейтін әдістемелік нұсқаудағы 4.2 кестеден аламыз. 

Жазда бөлмедегі температура 26  болған жағдайда. 

 

4.2 кесте – Қоршаған ортаға адамдардан бөлінетін жылу мөлшері 

Қоршаға

н 

Отырған жағдайда 

Отырған  жағдайда  немесе 

жеңіл қозғалыс кезінде 

Қиын жұмыс 

66 

ортаның 

температ

урасы С 

айқын  жасырын  Жалп

ы 

айқын  жасырын  жалпы  айқын  Жасыры

н 

жалпы 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

10 

115 

15 

130 

135 

21 

156 

206 

84 

290 

14 

103 

15 

118 

117 

21 

138 

179 

84 

263 

18 

89 

15 

104 

100 

33 

133 

157 

93 

250 

4.2 кестенің жалғасы 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

22 

76 

26 

102 

84 

48 

132 

117 

132 

249 

24 

67 

35 

102 

72 

60 

132 

95 

154 

249 

26 

61 

41 

102 

63 

69 

132 

81 

168 

249 

28 

51 

51 

102 

53 

79 

132 

64 

185 

249 

30 

40 

60 

100 

41 

89 

130 

48 

198 

246 

32 

20 

78 

98 

22 

106 

128 

31 

213 

244 

 

= 61 Вт. 

 

Қыста бөлме температурасы 22  болған жағдайда 

 

 = 76 Вт , 

 

, 

 – бөлмедеі жұмыс жасайтын ер адамдар мен әйел адамдардың 

саны. 

Әйелдер қалыпты жағдайда үлкен ер адамдардың жылу бөлінуінің 85% 

бөледі. 

Осылайша, адамдардан бөлінген жылу мөлшері мынаған тең. 

Жазда 

 

= 1*61+2*61*0.85=0.1647кВт. 

 

Қыста 

 

= 1*76 +2*76*0.85=0.205 кВт. 

 

Жарықтандыру  құрылғыларынан  бөлінген  жылу  мөлшерін  мына 

формула арқылы анықтаймыз 

 

 ,                                         (4.6) 

 

мұнда 

 – жарықтың куатылығы, 

; 

 

  

 бөлменің ауданы,  

, 

 

мұнда а – бөлменің ұзындығы, b – бөлменің ені; 

67 

 

 

 

, 

 

 

мұнда n  –  жылу электр энергиясын түрлендіру коэфициенті. 

–  күн  сәулесінен  бөлінген  жылу  мөлшерін  мына  формула  арқылы 

анықтаймыз 

,                              (4.7) 

 

мұнда 

  , 

  –  радиациядан  тікелей  және  шашыраңқы  келген                         

жылу ағыны; 

n – терезе саны, 2 шт; 

 - терезе ауданы, 5,7 

; 

  –  желдету  жүйелерінің  есептеуге  металлдық  қабатпен 

әйнектелгеннің қаранғылану коэффициенті.  

 

 – желдету жүйелерінің әйнектелуінің ластану коэффиценті; 

  –  желдету  жүйелерінің  есептеуге  арналған  күннен  қорғау 

құрылғыларының жылу өткізгіштік коэффиценті. 

(4.7) формулаға барлық мәндерді қоямыз 

 

.               (4.8) 

 

  жылу  бергіштік,  жазда;

  кВт,  қыста    мына  формула 

арқылы анықтаймыз 

 

, 

 

мұнда   – біркелкі жылу сипаттамасы мынаған тең 0.42 Вт/

; 

           

 – бөлменің көлемі 136.5 

; 

 

     

 

 – сыртқы және ішкі есептелген температурасы. 

  Алматы қаласы бойынша, 

. 

Оргтехникадан  шығатын жылу ағындарыны – бұл қондырғының 30%  

 

                                              (4.9) 

 

мұнда 

 – қондырғының қуаты, кВт/сағ 

 

 

. 

68 

 

Барлық  берілген  мәндерді  (4.4)  формулаға  қоямыз  және  әртүрлі 

көздерден түсетін жылудың суммасын анықтаймыз 

 

Жазда үшін 

 

 

 

Қыста айы үшін 

  

 

–  (4.3)  формула  арқылы  анықтаймыз,  мұнда 

 

максималды мәнің аламыз 

 

. 

 

(4.2) формула арқылы бөлмеге түсетін ауа мөлешрін анықтаймыз 

 

  

 

Қажетті желдету мөлшерін (4.1) формула арқылы анықтаймыз 

 

  

 

Есептеулер нәтижесінде1693

  бөлмеге түсетін ауа мөлешрі 

анықталды. Анықталған  мән  ауа шығынының  1580

  және 1940 

 

аралығында жатыр, демек ауа мөлшерін  төменнен  беретін желдеткіш 

таңдаймыз. 

4.3.1 Желдеткішті таңдау. 

Бөлмеге қажетті ауа мөлшерін беру үшін төменнен берілетін SDА 0331 

моделін таңдаймыз , оның сипатамалары төменде берілген. 

SDА 0331 желдеткішінің техникалық сипатамалары: 



 

жоғарыдан берілетін sdа-0331 моделі; 



 

электркөзі – 230/1/50; 



 

ауа шығыны, mаx. – 1940 

; 



 

ауа шығыны, mіn. – 1400 

; 



 

максималды салқын шығарғыштығы (24

 – 9.5 квт; 



 

максималды салқын шығарғыштығы (26

) – 9,6 кВт. 

4.3.2 Сипаттамасы. 

Прецизионды 

Unіflаіr 

кондиционерлері 

дыбысты 

және 

шаңдыоқшаулайтын 

панельдермен, 

EU2 

классының 

сүзгілерімен, 

69 

желдеткіштермен, қысымды жеткізу датчигімен , сүзгінің ластану датчигімен, 

mP30 

микропроцессорлық 

басқару 

жүйесімен 

стандартты 

түрде 

жабдықталған.Егер  қажет  болса,  бір  диспетчерлік  жүйесінде  бірнеше 

кондиционерлерді біріктіруге мүмкін . 

4.3.3 Орнату параметрлері. 

SDА/SUА су мұздатқыш фреонды тізбектер жүйесі. 

4.3.4 Қолдану аймағы. 

Сериясы  АMІСO  Прецизионды    Unіflаіr  кондиционерлері  температура 

мен  ылғалдылық  тәртібін  дәл  сақтап  тұруға  ,  және  ішкі  орнатулар  үшін 

арналған.  Оны    серверлік  АТС,  зертханалаларда,  мұражайларда,  арнайы 

сақтау құрылыстарында орнатуға ұсынылады. 

4.3.5 Жалпы сипаттамасы. 



 

салмағы 150кг; 



 

өлшемдері (вхшхг)1740x700x450мм; 



 

суыту қуаты 9.100квт; 



 

кернеуі 220/1/50b-ф-гц; 



 

ауа шығыны 1950 

. 

 

 

4.1 сурет – Прецизионды желдеткіштің SDА 0331 моделі 

 

Қазіргі  таңда  желдету  жүйесі  әрбір  ғимаратта,  әрбір  үйде  қолайлы 

микроклиматты  қалыптастырып  тұруда  үлкен  рөл  атқарады.  Желдетудің  екі 

түрі  қолға  алынған:  жасанды  және  табиғи.  Жасанды  желдету  түрлі 

желдеткіштер арқылы іске асады. Ал табиғи желдету деп терезе, есік, сонымен 

қатар  арнайы  тесіктер  арқылы  ауаны  алмастыруды  айтамыз.   Дипломдық 

жобаның  бұл  бөлігінде  бөлмедегі  сыртқы  және  ішкі  жылу  жүктемелерін 

анықтадық,  сол  арқылы  бөлмеге  түсетін  ауа  мөлшерін  есептедік 

 

  .  Бұл  мәнді  пайдаланып,  SDА  0331  моделді    прецизионды 

желдеткішті  таңдадық,  олар  өйткені  ауаны  үлкен  мөлшерде  өндейді  және 

бөлмеге  біркелкі  таратады.  Прецизионды  желдеткіштер  әртүрлі  шкафты 

желдеткіштерден  тұрады.  Олар  әртүрлі  микропроцессорлық  басқару 

жүйелерімен құрылған және бөлмеде температура мен ылғалдылық бойынша 

70 

дәл  параметрлермен  қамтамасыз  етіп,  өз  кезегінде  жұмысшыларға  қолайлы 

орта тудырады.   

Сонымен  қатар,  бұл  жұмыста  микроклимат    туралы  ақпарат  жаздым. 

Микроклимат  ол  қолайсыз  сыртқы  әсерден  қорғану  үшін    құрылған 

климаттық жағдай болып табылады. Сондай-ақ, микроклимат   адам ағзасына, 

жұмыс  істеу  қаблетіне    зияны  тиіуі  мүмкін  болғандықтан  жайлылық  аймағы 

құрылған.  Адам  ағзасына    температураның,  ылғалдылықтың,  ауа 

қозғалысының жылдамдығы және жарық жылуының тиімді үйлесімділік әсері 

ол  жайлылық  аймақ.  Адам  ағзасы    ауамен  тығыз  байланыста  болғандықтан 

оның  физикалық  және  химиялық  факторларының  әсеріне  ұшырайды. 

Сондықтан  бөлмеде  немесе  өндіріс  орындарында  микроклиматтың  нормасы 

сақталған жөн. 

Адам  ағзасына  жайлы  микроклимат  құру  үшін  арнайы  жүйелер 

қолданылады.  Ол:  суық  күндері  жылыту  жүйелері,  ал  жылы  немесе  ыстық 

мезгілде желдету қолданылады. 

71 

 

Қорытынды 

 

Дипломдық  жобада  негізі  сенімділік  теориясындағы  қалпына 

келтірілетін  жүйелердің  сенімділік  көрсеткіштерін  зерттеу  тәсілдері 

қарастырылды.  Қалпына  келтірілетін  элементтердің  сенімділік  көрсеткіштері 

мен  қалпына  келтіру  ықтималдығын  зерттеуге  құрылған  виртуалды 

зертханалық  жұмыс  құрылды.  Құрылған  зертханалық  жұмыстың  орындалуы 

жеңіл болуы үшін жұмыс үш бөлімге бөлінді, әр бөлімнің жұмыс атқарудың 

құрылымдық  сұлбасы  мен  алгоритмі  құрылды.  Қазіргі  таңда  нарықтағы 

бағдарламалық  ортаға  байланысты  анализі  жүргізіліп,  бағдарламалық  орта 

ретінде    Delphi  7  бағдарламасы  таңдалды.    Бағдарламаның  интерфейсі  мен 

нұсқаулығы  құрастырылды.  Қазақ  тілі  интерфейсін  қабылдау  үшін  Delphi  7 

бағдарламасы TNTareDelphiUnicode бағдарламасымен байланыстырылды.  

Техника-экономикалық  бөлімде  зертханалық  жұмысты  өңдеуге  кететін 

жалпы шығындар мен жобадан қаржының қайтарылымы есептелді. 

Өміртіршілік  қауіпсіздік  бөлімінде  орындаушыға  ыңғайлы,  қауіпсіз 

болуы  мақсатында  программа  орнатылған  бөлменің  микроклиматы  мен 

желдетудің  адам  ағзасына  әсері  және  осы  әсерлерді  азайту  шаралары 

қарастырылды. 

Бөлмедегі  желдетуге  есептеу  жүргізілді.  Есептеулер  нәтижесінде 

бөлмеге түсетін ауа мөлшері анықталды 

Lа=1693 

 . 

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

72 

 

 

Әдебиеттер тізімі 

 

1  Шишмарев  В.Ю.  Надежность  технических  систем:учебник  для 

студ.высш.учеб.заведений. – М.:Издательский центр «Академия», 2010. −304с. 

2   Исембергенов  Н.Т.  Элементы  и  устройства  автоматики:  Учебник.  – 

Алматы:«Бастау», 2009. – 248 с.  

3  Шураков  В.В  Надежность  программного  обеспечения  систем 

обработки данных: Учебник для ВУЗов. – М.: Финансы и статистика, 1987. – 

272 с. 

4  Григорьян  С.Г.  Конструктирование  электронных  устройств  систем 

автоматизации. –  Ростов на Дону, 2007. – 264 с. 

5  Надежность АСУ: Учеб.пособие для ВУЗов/ Под ред.Я.А.Хетагурова. 

– М.: Высшая школа, 1979. – 287 с. 

6   Аманжолов  У.С.  Надежность  функционирования  технических 

систем: Учебник. – Алматы, 2009. – 248 с.  

7   Бекбаев А.А., Сүлеев Д.Р., Хисаров Б.С. Сызықты және бейсызықты 

автоматты реттеу теориясы. – Алматы: Баспасы ЭВЕРО, 2005. – 328 б. 

8  Довбуш, Г.Ф., Хомоненко А.Д. Vіsuаl С++ на примерах/Под ред.проф. 

Хомоненко А.Д. – СПб.: БХВ-Петербург, 2007. – 528с. 

9  Фленов М.Е. Библия Dеlphі. – 2-е изд.,перераб. И доп. – СПб.: БХВ – 

Петербург, 2008. – 800 с. 

10 Сябина  Н.В.,  Аталыкова  А.К.  Программалау  технологиялары.  – 

Алматы: АЭжБу, 2015. – 94 б. 

11  Сухаров М. Золотая книга Dеlphі. – СПб: Наука и техника, 2010. 

12  Бекишева 

А.И. 

Методические 

указания 

к 

выполнению 

экономической части дипломной работы для бакалавр специальности 5B0703 

– Информационной системы – Алматы:  АУЭС, 2013. – 24 с. 

13 

 Аманбаев У.А. Экономика өндірісі. – А.: «Бастау», 2012. – 321 с. 

14  Абдимуратова 

Ж.С., 

Мананбаева 

С.Е. 

Безопасность 

жизнедеятельности.  Методические  указания  к  выполнению  раздела«Расчет 

аспирационных  систем»  в  выпускных  работах  для  всех  специальностей. 

Бакалавриат. – Алматы: АИЭС, 2009.  – 20 с.