2. ТҰЛҒАНЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ПСИХОКОРРЕКЦИЯЛЫҚ ӘДІСТЕМЕЛЕР
2.1 Шығармашылық адам табиғатының ең негізгі сипаттамасы
Шығармашылық ойды жүзеге асыру және дамыту тек адамға ғана тән. Неғұрлым тривиальды міндеттер машиналық механизмдерді де, жануарлар тіршілігін де жүзеге асыра алады, олар жоғары интеллектуалды ойлау процестерін қажет етпейді.
Қазіргі қоғамның даму процесінде адамға қойылатын талаптар артты. Тек өзінің жеке қасиеттерінің, танымдық ерекшеліктерінің арқасында жеке тұлға болып қалыптасқан адам таптырмас және сұранысқа ие болады. Бұл іс-әрекет шығармашылық сипатта болған жағдайда ғана мүмкін болады. Қазіргі заманғы кәсіпкерлік қызмет жалпы шығармашылық ойлаусыз мүмкін емес. Карл Роджерс бір кездері: "Егер қазіргі қоғамда бізде адамдар болмаса, жалпы дамудың шамалы өзгерістеріне сындарлы түрде жауап беретіндер, біз жойылып кетуіміз мүмкін және бұл шығармашылық қабілетінің жоқтығы үшін бәрімізге төнген қауіп болады" [6].
Шығармашылық қабілеттер кез - келген адамға, кез-келген қалыпты балаға тән, оларды ашып, дамыта білу керек. Олардың дамуына мүмкіндік бар ма? Мұны қалай жасауға болады? Шығармашылыққа үйрету мүмкіндігі бар ма? Жеке тұлғаның өзінің шығармашылық әлеуетін ашуы үшін не қажет? Адамзат өркениетінің бүкіл өмірінде бұл мәселелер қызықты болып қала берді.
Ұзақ уақыт бойы шығармашылықты зерттеу мәселесі тек әдеби қызығушылық тудырды. Оның іргелі постулаттары да, нақты анықталған зерттеу пәні де, әдістемесі де болған жоқ. Бірақ қазір бұл тақырып алаңдаушылық санатынан жаратылыстану-ғылыми талдау үшін қол жетімді санатқа ауысады, ғылыми пән мен зерттеу жабдықтарын алады. Нәтижесінде шығармашылық қызметті зерттеу қолданбалы мәнге ие болады [27].
Шығармашылық мәселесі туралы мәселені ежелгі философтар да қозғады (Гераклит, Демокрит, Платон, Аристотель). Қазіргі уақытта көптеген танымал психологтар шығармашылық ойлау мен шығармашылық қабілеттерін зерттеді, олардың ішінде Б.Н. Никитин, Д.Б. Богоявленская, В.Н. Дружинин, Я.А. Пономарев, А.В. Петровский, М.Г. Ярошевский, О.С. Анисимов, Б.М. Теплов және басқалар. Мектепке дейінгі және бастауыш мектеп кезеңдері сияқты басқа жас кезеңдерінен айырмашылығы, жасөспірімдерде шығармашылықты дамыту мәселесі аз зерттелген. Қазіргі уақытта шығармашылық ойлауды дамыту мәселесі барған сайын қызығушылық танытуда. Өмірдің заманауимағы, қазіргі қоғамның қажеттіліктері және өсіп келе жатқан бәсекелестік, мұның бәрі шығармашылық қабілеттерді жеке тұлғаның таптырмас сапасына айналдырады. Мамандық таңдау туралы шешім қабылдаған және шешім қабылдаған жастар үшін шығармашылық қабілеттерінің деңгейін және олардың даму мүмкіндіктерін білу маңызды [7].
Шығармашылық-адам табиғатының ең негізгі сипаттамасы, бұл әр адамға туылғаннан бастап тән әлеует. Тұлғаның шығармашылық әлеуеті шығармашылықта, шығармашылық тапсырмаларда, қарым-қатынаста көрінеді.
Ғылыми әлемде "шығармашылық" ұғымының әртүрлі түсіндірмелері бар:
- сапалы жаңаларын құруға бағытталған адам қызметінің формасы ол үшін қоғамдық маңызы бар, яғни маңызды құндылықтар жеке тұлғаны әлеуметтік субъект ретінде қалыптастыру үшін;
- адам бостандығының факторы мен алғышарты;
- қиял болып табылатын және берілген тапсырманы шешудің белгілі тәсілдерінен тыс жоғары формадағы ойлау;
Педагогикалық аспектідегі шығармашылық құбылысты зерттеуде шығармашылық қызмет нәтижелерінің негізгі критерийлері ретіндегі жаңалығы мен әлеуметтік маңыздылығына баса назар аударылады. Педагогика ғылымындағы «шығармашылық» деп адамзат жасаған материалдық және рухани құндылықтарды игеру процесі түсініледі, оның барысында шығармашылық тұлғаның қалыптасуы мен дамуы жүреді.
Тұлғаның шығармашылық бағыты кез-келген шығармашылық іс-әрекеттің алғышарты болып табылады, оның барысында шығармашылық қабілеттер қалыптасады және дамиды. Студенттердің шығармашылық қабілеттерін ынталандыру оқу сабақтарын шығармашылық жағдайлармен қанықтыру, оларды танымдық дамитын әртүрлі педагогикалық мәселелерді шешудің жаңа тәсілдерін белсенді іздеуге қосу негізінде жүзеге асырылады. Шығармашылық қызығушылық және болашақ мамандардан талап ететін дағдылар іс-әрекетте жаңашылдық пен өзіндік ерекшелік көрсету бойынша өзінің әлеуетті мүмкіндіктерін жұмылдыру.
Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру білім берудің жаңа парадигмасы жағдайында қазіргі мектептің міндеті ретінде қарастырылады. Бұл процесті ұйымдастырудың мәнін ашу, бір жағынан, қоғамның әлеуметтік тапсырысын қоршаған әлемді өзгертуге қабілетті адамға орындау ретінде, ал екінші жағынан, өзін —өзі көрсетуге, өзін-өзі жүзеге асыруға қабілетті және оң "өзіндік тұжырымдамасы"бар жеке тұлғаны қалыптастыру қажеттілігі ретінде түбегейлі мәнге ие.
Шығармашылық адамның бойында қабілеттердің, мотивтердің, білімдер мен дағдылардың болуын болжайды, соның арқасында бірегейлігімен, өзіндік ерекшелігімен және жаңалығымен ерекшеленетін өнім жасалады. Шығармашылық қабілеті ерекше идеяларды тудырады, ойлаудың дәстүрлі схемаларынан ауытқуға ықпал етеді, ал шығармашылық қабілеттердің өзегі-адамның жаңа, түпнұсқа жасау қабілеті.
Шығармашылық қабілеттер деп біз мотивациялық, белсенділік және шығармашылық компоненттерді қамтитын жеке тұлғаның интегративті сапасын түсінеміз, гинальды өнімді құруға бейімділік пен дайындықты қамтамасыз етеміз және жеке тұлғаның өзін-өзі жүзеге асыруына ықпал етеміз.
Шығармашылық ортаның теориялық тұжырымдамаларының мазмұнына ішкі ресурс (шығармашылық қызметке оң көзқарастың болуы; шығармашылық қабілеттерін дамыту бойынша өз бетімен жүйелі жұмыс істеу қажеттілігі; шығармашылық қызметте кездесетін типтік қиындықтарды түсіну; жеке және болжамды кәсіби жоспардағы шығармашылық қабілеттердің мәнін іздеу) және сыртқы ресурс (оқушыларды шығармашылық қызметке тарту; оқушылардың шығармашылық қабілеттерінің қалыптасу деңгейін уақтылы диагностикалау; қолайлы микроклиматты, атмосфераны қамтамасыз ету қызығушылық) [8].
Педагогикалық жәрдемдесудің стратегиясы мен тактикасын әзірлеу кезінде біз келесі ережелерден бастадық: шығармашылық қабілеттер жалпы жеке қабілеттер негізінде дамиды, сондықтан жалпы білім беретін мектеп оқушыларының шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру процесі оқушының жеке басына шағымдану, жеке өзін-өзі тану және өзін-өзі анықтау процестерін жандандыру арқылы жүзеге асырылады; оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастырудың негізі-олардың шығармашылық стилін талдау және түсіну, тәжірибе (шығармашылық қызметке ену).
Процессуалдық-технологиялық компоненттің негізгі функциясы-оқушылардың шығармашылық қабілеттерін қалыптастыру әдістері, әдістері мен құралдарын барабар таңдау арқылы шығармашылық қабілеттердің мотивациялық, белсенділік және шығармашылық компоненттерінің екпіні. Шығармашылық қабілеттерді қалыптастырудың әдістері дәстүрлі әдістермен қатар оқу-сыни білдіру әдістерін; шығармашылық есептерді шешу әдістерін —жүйеаралық және "кіші"; жобаланатын немесе модельденетін объектіге өмір сүру әдістерін; рефлексивті әдістерді; шығармашылық өнімді көпөлшемді ұсыну әдістерін қамтиды.
Шығармашылық қабілеттерді қалыптастырудың негізгі формалары-шығармашылық қызметті ұйымдастыруға еліктеуге негізделген сабақтар (шығармашылық шеберханаға саяхат сабағы, халықтық қолөнер сабағы, көрме сабағы және т. б.); жобалауға (шығармашылық жобалар мен шағын жобаларды әзірлеу және оларды алдын-ала қарау); шығармашылық қызмет жанрларына (дизайн сабағы әрекеттер және т.б.); объектілерді шығармашылық қабыққа "анимациялауға" негізделген [9].
Достарыңызбен бөлісу: |
