Қаратпа сөз сөйлемде тыңдаушысының ойға назарын аудару үшін қолданылады,
сондықтан ол адамға байланысты немесе кейде көркемдік үшін адам мәніндегі жанды-
жансыз ұғым атаулары да болып келеді.
Мысалы:_Тыңда,_дала'>Мысалы: Тыңда , дала, Жамбылды
Қыстырма сөздер сөйлеушінің айтылған пікірге әр түрлі көзқарасын білдіреді:
қуанышты, өкінішті, сенімді, мақұлдауды, ой иесін көрсетіп, сөйлемнің мағыналылығын,
бейнелілігін арттырады.
Мысалы: Шынында, бұл- ойланатын жұмыс екені рас
Одағай сөз. Оқшау сөздердің бір түрі-одағай сөздер айтушының көңіл-күйін, сан
түрлі сезімін, эмоциясын білдіру үшін қолданылады.
Мысалы: Шіркін, ақын болсаң, осындай бол !-деді.
Кәсіби сөздермен жұмыс
Ішіне
Сыртына
Қаржыгер
Заңгер
Несие
Дебет
Патент
Банк
Дискжетек
Перне тақта
Теміржолшы
Тапсырма:
1. «Әр қадамға сөз» ойыны
2. Кәсіби сөздермен сөз тіркесін, сөйлем құрастыру
3. Баламалы тест
Бақылау сұрақтары:
1. Қандай сөздерді оқшау сөз деп айтамыз
2. Оларды атаңыз?
3. Қаратпа сөз дегеніміз не?
4. Қыстырма сөз дегеніміз не?
5. Одағай сөз дегеніміз не?
ООӨЖ: [3] 148бет,мысалдар келтіру
ОӨЖ: кәсіби сөздерді жаттау
Әдебиеттер:
[3] 148бет,
Тақырыбы: Құрмалас сөйлем. Кәсіби сөздермен жұмыс
Сабақтың мазмұны мен мақсаты
Құрмалас сөйлем туралы мағлұмат беру
Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері
Кәсіби сөздермен сөздік қорларын байыту
Құрмалас сөйлем туралы жалпы түсінік.
Құрамындағы бөліктердің өзара байланысу жолдарына байланысты құрмалас сөйлем,
негізінен, екі түрге бөлінеді: салалас құрмалас сөйлем және аралас құрмалас сөйлем.
Салалас құрмалас пен сабақтас құрмалас сөйлемдердің бірігуінен құрмаластың
ерекше үшінші түрі: аралас құрмалас сөйлем жасалады.
Салалас құрмалас сөйлем.
Құрамында бөліктерінің баяндауыштары тиянақты келіп, өзара тең дәрежеде
байланысқан құрмалас сөйлемдердің түрін салалас құрмалас сөйлем деп атайды.
Мысалы: Гүлсараның бойы жылынды, қалшылдағаны басылды.
Салаластың құрамындағы бөліктер бір-бірімен жалғаулықтар арқылы да,
жалғаулықсыз да байланыса береді.
Құрамындағы сыңарларының бір-бірімен мағыналық қатынастарына қарай салалас
құрмалас сөйлем мынадай алты түрге бөлінеді:
1. ыңғайлас салалас
2. түсіндірме салалас
3. қарсылықты салалас
4. себеп-салдар салалас
5. талғаула салалас
6. кезектес салалас
Кәсіби сөздермен жұмыс
Ішіне
Сыртына
Тапсырма:
1. «Жүйесін тап» ойыны
2. Кәсіби сөздермен сөз тіркесін,сөйлем құрастыру
3. Баламалы тест
Бақылау сұрақтары:
1.Сөйлем деген не?
2. Құрылысына қарай қарай бөлінеді?
3. Құрмалас сөйлем дегеніміз ?
4. Құрамлас сөйлемнің байланысу тәсілдеріне қарай неше топқа бөлінеді?
5. Оларды атаңыз?
ООӨЖ: [3] 158бет,конспект жазу
ОӨЖ: кәсіби сөздерді жаттау
Әдебиеттер:
[3] 158бет
Тақырыбы: Салалас құрмалас сөйлем. Кәсіби сөздермен жұмыс
Сабақтың мазмұны мен мақсаты :
Салалас құрмалас сөйлем туралы мағлұмат беру
Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері
Кәсіби сөздермен сөздік қорларын байыту
Салалас құрмалас сөйлем
Құрамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты тұлғада келіп, өзара бір-
бірімен тең дәрежеде байланысқан құрмаластың түрін салалас құрмалас сөйлем дейміз.
Салалас құрмаластың құрамындағы жай сөйлемдер өзара бір-бірімен екі түрлі
жолмен байланысады.
1. Интонация арқылы
2. жалғаулық шылаулар арқылы
-
Ыңғайлас мәнді да,де,та,те,әрі,және,мен жалғаулық шылаулар арқылы
-
Қарсылық мәнді бірақ,алайда,дегенмен, сонда да,әйтсе де, сөйткенмен
-
Себеп-салдар мәнді өйткені,себебі,сол себепті,сондықтан
-
Талғау мәнді не,немесе,я,яки
-
Кезектес мәнді кейде,бірде,біресе
Мысалы: Қазір тұрыңдар деген белгі берілді де, дос-жарандарым түгел түрегелді.
Адам даусы екені анық, бірақ не айтып жатқанын айыру мүмкін емес.
Оқулықпен жұмыс[1] 474бет
2-жаттығу. Берілген сөйлемді салалас сөйлемге айналдырыңыз
3-жаттығу. Сөйлемдерді толықтырыңыз
4-жаттығу. Қазақ тіліне аударыңыз
Тапсырма:
1. «Жүйесін тап» ойыны
2. Кәсіби сөздермен сөз тіркесін,сөйлем құрастыру
3. Баламалы тест
Бақылау сұрақтары:
1. Салалас құрмалас сөйлем дегеніміз не?
2. Байланысу жолдарын айтыңыз?
3. Бір-бірімен қандай тәсілдер арқылы байланысады??
ООӨЖ: [3] 159бет,конспект жазу
ОӨЖ: сөзжұмбақ құрастыру
Әдебиеттер:
[3] 159бет
Тақырыбы: Сабақтас құрмалас . Кәсіби сөздермен жұмыс
Сабақтың мазмұны мен мақсаты :
Сабақтас құрмалас сөйлем туралы мағлұмат беру
Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері
Кәсіби сөздермен сөздік қорларын байыту
Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері.
Шартты, қарсылықты, себеп бағыныңқы.
Басыңқы және бағыныңқы бөліктерден тұратын құрмалас сөйлемнің түрін сабақтас
құрмалас сөйлем деп атайды.
Мысалы: Бұл туралы тағы да тиянақтап алғысы келгенмен, Жанардың батылы бармады.
Сабақтас сөйлемнің беретін мағынасы бағыныңқы сыңарға тікелей байланысты.
Мұндай мағыналардың өзі әр түрлі болады. Құрамындағы бағыныңқы сыңарлардың
мағыналық ерекшеліктеріне қарай сабақтас құрмалас сөйлемнің осындай түрлері болады:
1. шартты бағыныңқылы
2. қарсы бағыныңқылы
3. себеп бағыныңқылы
4. мезгіл бағыныңқылы
5. амал бағыныңқылы
6. мақсат бағыныңқылы
Бағыныңқының баяндауыш
тұлғасы
Тұлғалық белгісі
Сөйлемнің схемасы
1. шартты рай
са, се
са да, се де
бағыныңқы-басыңқы
2. көсемше
а,е,и,ып,іп,п
жүре,
жүріп,
жүргелі,
жүрмейінше,
3. есімше
ған,ген,қан,кен
сайын,соң,кезде,шақта,уақытта
жүрген шақта
жүрген
уақытта
жүргенге
шейін
бері
кейін
4. етістік
-ысымен, -ісімен
5 тұйық етістік
-у үшін
Оқулықпен жұмыс[1] 485бет
2-жаттығу. Қазақ тіліне аударыңыз
3-жаттығу. Сөйлемдерді толықтырыңыз
4-жаттығу. Сұрақтарға жауап беріңіз
Тапсырма:
1. «Жүйесін тап» ойыны
2. Кәсіби сөздермен сөз тіркесін,сөйлем құрастыру
3. Баламалы тест
Бақылау сұрақтары:
1. Сабақтас құрмалас сөйлем дегеніміз не?
2. Не себепті бағыныңқы және басыңқы деп бөлеміз?
3. Түрлерін атаңыз?
ООӨЖ: [3] 159бет,конспект жазу
ОӨЖ: талдау жасау
Әдебиеттер:
[3] 159бет
Достарыңызбен бөлісу: |
