Койшина акмарал итемгеновна

37 

ӛндірісіне  арналған  қолдану  кӛп.  Автоматтандырылған  ақпараттық-іздеу 

жүйелер ақпараттық бірігеді. 

Ақпараттық  жүйе  –  бұл  ақпараттық  жүйелердің  біріктіруі,  байланыс 

арқылы  бірлесіп  әрекет  қылған  каналдарының  функциялардың  бӛлінуі 

негізінде, үйлестіктер, стандарттаулар, бір рет ӛңдеулер және хабар қайта-қайта 

қолдануы.  Қазіргі  уақытта  халықаралық  ақпараттық  қатарын  жасалған  және 

белсенді іс істейді. 

 

                Сурет. 2. АИПС жалпы құрылымы 

 

7.3. Ғылыми-техникалық патеттік ақпарат 

          Патеттік ақпарат ғылыми-техникалық және құқықтық негізді құрайды.      

Патенткекіріспе  құқықты  қорғау  және  ашық приоритет  және  кӛріністі  қорғау 

туралы  сұрақтармен  айналысады.  Авторлық  заңмен  қорғалады.  Ақыл-ой 

еңбегінің  қорытындысы  деп  ӛндірісте  қолданылатын,  ӛндірістік  ӛзіндікті 

атайды.  Ол  жаңалық  ашу,  зат  жасау,  пайдалы  моделдер,  тауарлы  белгілер, 

фирмалық атауларга бӛлінеді.   

         Пайдалы  модель-  бұл  (кӛлем,  компоновка)  формаларын  дәл  кӛрсететін 

және  қондырғыларға  жататын,  техникалық  есептерде  қатысты  жаңаша  шешу. 

Ӛндірістік үлгі- деп эстетикалық немесе кӛркемдік заттарды ӛндірістік жолмен 

кӛрсететін,  ӛндірістік  заттардың  ішкі  түрінің  ерекшелігін  атайды.  Тауарық 

белгі-  деп    тауарды  немесе  оларды  жарнамалауда  қолданатын  және  басқа  да 

аналогиялық тауардан ерекшеленетін белгіні айтады.  

Сурет. 1. Ақпараттық жүйені функциялаудың блок-

сызбасы.  

38 

       Патент  15-18  жылға    анықталған    мерзімге  дейін  әсер  етеді.  Авторлық 

куәлік мерзімсіз әсер етеді.       

 

7.4. Ғылыми әдебиеттермен жҧмысты ҧйымдастыру 

         Әр зерттеуші ӛзінің жұмысы, яғни библиография негізін білу үшін, керекті 

әдебиеттерді  таңдай  және  таба  алу  керек.  Библиография  зерттеушіні  керекті 

тапсырмалармен таныстыру үшін кӛрсеткіштерді, каталогтарды, үлгілерді және 

т.б. құрайды.    

         Әдебиеттермен  танысу  процесі  алдымен  анықтамалық  әдебиеттермен 

(универсальды және арнайы энциклопедия, сӛздіктер, анықтамалар) танысудан 

басталады.  Содан  кейін    учеттік-тіркеу  басылым  органдары  ҒТИ  (ВИНИТИ, 

ВНТИЦ, ВКП және басқалар) және библиографикалық кӛрсеткіштер қаралады. 

        Ӛзіндік 

библиография  керекті  мәселелер  бойынша  кітапханалық 

калалогтарынан  (бұл  кӛрсеткіштер-  кітапханада  шыққан  басылым)  құрылады. 

Олар  кітаптар,  журналдар  және  мақалалар  туралы  мәліметтер  жазылған 

карточка  түрінде    болады.  Кітаптың  карточкасында  авторы,  басылым  түрі, 

басылым  орны,  басылу  жылы,  беттер  саны  жазылады.  Журналдық  мақала 

карточкесінде  авторы,  журнал  атауы,  басылу  жылы,  шыққан  номері,  беттер 

саны  жазылады.    Газет  карточкесінде  авторы,  газет  атауы,  жылы,  саны  және 

айы жазылады.    

        Оқу  каталогы    анықтамалы-рекомендациялық  сипаттамасын  кӛрсетеді. 

Оның үш түрі бар: алфавиттік, жүйелік және алфавитті-заттық            

       Алфавиттік  каталог  карточкесінде  автордың  фамилиясы  немесе  авторы 

кӛрсетілмесе  шығарманың  кіріспесі  алфавит  қатарымен  жазылады.  Негізінен 

кітапханаларда  кӛбіне  жүйелік  каталог  қолданылады.  Карточкелерді  білім 

саласы  бойынша  толтырады.  Бұл  каталог  нақты  білім  саласы  бойынша 

әдебиеттерді таңдауға мүмкіндік береді 

        Жүйелік  каталогта  арнайы  кітапханалық  классификацияны  қолдану 

негізінде  білім  жүйесіне  кітапханалық  мәліметтерді  кіргізген.  Онда 

Универсалды  ондық  классификация  кеңінен  қолданылады.  Сонымен  қатар 

библио-библиографикалық классификация (ББК) қолданылады.  

         Жүйелік  каталогтың  кілті  болып  алфавитті-заттық  каталог  болып 

табылады.    Онда  алфавит  қатарымен  білім  саласының  атауы  және  әдебиеттер 

жинағының бӛлімдері жазылады.          

         Жылдам  оқу  методикасын  меңгеруде  ірі  ақпараттық  блоктарды  құруда 

тексті  қадылдауда  оқу  әдістерін  білу  керек.  Сондықтан  оқып  жатқанда  кӛзді 

азғантай  жылдамдықпен  жоғарыдан  тӛмен  сызықта  қозғалтатын  оқу 

техникасын  меңгеру  керек    Жылдам  оқығанда  кӛз  экономды  болып  келеді, 

себебі кӛз барлық бетті аз жолмен: тік жоғары сызықта қозғалады.     

         Жаңа  материалдарды  қайта  қарауда  конспектіні  құру  тиімді.  Ол  берілген 

материалдарды  қысқаша  баяндайды.  Конспект  қысқа  әрі  автордың  ойымен 

жазылу  керек.  Кейде  цитата  түрінде  автор  сӛзі  ретінде  қолдануға  болады. 

Максимальды түрде формулалар, анықтамалар, сызбалар дәл жазылады.  

        Сонымен қатар ғылыми обзорларды құру және материалдарды рефераттау 

да  жатады.  Рефераттау  —бұл  бірінші  құжаттың  негізгі  фактілік  мәліметтер 

39 

мен  қорытындының  қысқаша  шығармасы.  Нәтижесінде  қолдану  облысы, 

қорытындылар,  алынған  нәтижелер,  жұмыстың  орындалу  орны,  мақсаты, 

зерттеу объектісі немесе затын құрайтын реферат шығады.  Ғылыми обзор- бұл 

білінші  құжаттар  мақсаты  үшін  арнайы  алынған    сұрақтар  қатары  немесе  кез 

келген  сұрақтың  сипаттамасы  туралы  ақпаратты  құрайтын  текст.      Обзорлар 

анализ  затына,  құру  мақсатына,  тематикасына,  алғашқы  кӛздерді  пайдалану 

түріне, дайындалу периодына және т.б. қарай бӛледі. Ғылыми обзорлар мақала 

түрінде,  журнал  түрінде,  конференция  және  симпозиум  еңбегінің  мақаласы 

түрінде  сонымен  қатар  монография  және  ғылыми-техникалық  есеп  түрінде 

басылады.  Ғылыми  обзорлардың  түріне,  құрылымына  және  обзорлық 

басылымды  безендіру  талаптарын    ГОСТ  7.23—80.  ГОСТ  болып  обзор  келесі 

элементтерді  құру  керек:  реферат,  бастапқы  бӛлім,  аналитикалық  бӛлім, 

қорытындылар (негізгі элементтер), рекомендациялар және алғы сӛздер(негізгі 

емес элемент).  

         Бастапқы  бӛлімде  обзордың  айналысып  жатқан  сұрақтары  және 

актуалдылығы кӛрсетілген тақырыпты таңдау жазылады. 

         Аналитикалық  бӛлімде  даму  тенденциясы,  ұйымдастыру-экономикалық 

жағдайлар,  ғылыми-техникалық  деңгей,  зерттеу  жағдайының  жүйелік 

мәліметтерін бағалау және қарау, талдау және оның қорытындысын құрайды.  

        Обзорлар  бірінші  ғылыми  құжаттардан  әлдеқайда  жәй  ескіреді.  Қазіргі 

ғылыми-техникалық әдебиеттердің 30...40 мақаласы шыққаннан кейін обзорлық 

мақалада қазіргі заманғы сұрақтарды мәліметтерді құрайтын қажеттілік туады.   

 

Бақылау сҧрақтары: 

1. Ғылыми құжат дегеніз не және оның түрлері?

 

2. Құжаттық классификация  дегеніміз не? 

3. Патенттік ақпарат дегеніміз не? 

Әдебиет: Основы научных исследований, Под редакцией проф. В.И. Крутова, 

доц. В.В. Попова, Москва: «Высшая школа», 1989ж. 88-121беттер. 

 

 

8. ТЕОРИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ  

Дәріс мақсаты: зерттеу әдістерін меңгеру. 

Маңызды сӛздер: зерттеу әдістері, жалпы теория жүйесі, және т.б. 

         Теориялық зерттеудің мақсаты- қоршаған орта мен зерттелу объектісінің 

арасындағы  байланысының  білім  синтезі  үрдісіндегі  ӛзгерістер,  эмпирикалық 

зерттеу  қорытындысын  қарау  және  түсіндіру,  жалпы  заңдылықтың  туындауы 

және оларды формализациялау. 

        Теориялық  зерттеу  негізінен  теорияны  формализациялаумен  аяқталады. 

Теория  ӛзінің  даму  жолында  сапалы  түсіндіру  және  сандық  ӛлшеуден 

формализацияға  дейін  әртүрлі  сатылардан  ӛтеді.  Сонымен  қатар  сатының 

деңгейіне  қарай  сапалы  ереже  сияқты  математикалық  қатынас  та  құоылуы 

мүмкін.  

          Теориялық 

зерттеудің  есептері  болып  табылады:  ӛңдеу  және 

интерпретацияның  жалпы  заңды  жолымен  зерттеудің  барлық  кӛлемінің