35
кітапхана қызметкерлері кӛбіне, белгілі бір уақытта немесе кейбір жалпы
белгілердің жиынтығы кӛрінген кезде, ақпараттар кӛзі сияқты бірінші құжаттар
сипаттамаларын құрайтын библиографикалық обзорды дайындайды.
Реферативтік басылымдарға: реферативтік журналдар, реферативтік
жинақтар, бірінші құжатттардың қысқартылған шығармалары немесе олардың
негізгі фактілік мәліметтер және қорытындылар бӛлімі жатады.
Реферативтік журналдар- бұл журналдың периодтық басылымдар немесе
басылымға шыққан құжаттар немесе олардың бӛлімінен тұратын рефераттар.
Реферативтік
жинақтар- бұл басылымға шықпайтын құжаттар
рефераттарынан тұратын периодтық емес немесе жалғасушы периодтық
басылымдар.
(оларға
басылымға
шыққан
шетел
материалдарының
рефераттарын кіргізуге болады).
Библиографикалық
кӛрсеткіштерге
басылымға
шыққандардың
библиографикалық кӛрсеткішінен тұратын журнал немесе кітап типті
басылымдар жатады. Библиографикалық кӛрсеткіштер орналасу принциптері
бойынша: жүйелік, яғни ғылым және техника областарына сәйкес жүйелер
классификациялар кӛрсеткіштер; заттық, яғни алфавиттік қатармен орналасқан
қажетті заттар қатарының кӛрсеткіші.
Екінші басылымға шықпайтын құжаттарға: тіркеу және ақпараттық
карталары, диссертацияның учеттік карточкалары, жоспарланбаған аудармалар
және қолдан жазылған кӛрсеткіштер, «Стандарттық емес құжаттардың
конструкторлық құжаттамасы» карточкалары жатады. Сонымен қатар оларға:
басылымға шығатын, бірақ жазылым бойынша жіберілетін екінші құжаттар
(ҒЗЖ тіркеу бюллетендері, ҒЗЖ рефераттар жинағы және т.б.) да жатады.
Құжаттық
классификация-
бұл
кітапханалы-библиографикалық
(құжаттық) классификация болып табылатын документальдық фонд қатарының
дәстүрлі зат. Соның ішінде кӛбіне кеңінен таралғаны- Универсальдық ондық
классификация (УОК). Универсальдық ондық классификация (УОК) әлемнің 50
елінде таралған және Универсальдық ондық классификация (УОК) кестесін ары
қарай игеруге, оның жағдайына және басылуына жауап беретін Халықаралық
Федерация құжатының хұқықтық негізі болып табылады.
Универсальдық ондық классификация (УОК) негізгі және кӛмекші
кестелерден тұрады.
Негізгі кесте адамның білімінің жүйеленуі кӛмегі арқылы сәйкесінше
түсінік және оның индексі. Негізгі кестенің бірінші қатарындағы сандар мына
кластарға бӛлінеді: 0-Жалпы бӛлім, Ғылым. Мекеме. Білім әрекеті. Таңбалар
және белгілер. Құжаттар және басылымдар.; 1- Философия; 2- Религия; 3-
Экономика. Еңбек. Хұқық; 4- 1961 жылдан бастап бос; 5- Математика. Табиғи
ғылымдар; 6- Негізгі ғылымдар. Медицина. Техника; 7- Ӛнер. Негізгі ӛнер.
Фотография: Музыка; 8- Тіл білімі. Филология. Кӛркем әдебиеттер.
Әдебиеттану; 9-Әлемтану. География. Биология. Тарих.
Әр класс оншақты бӛлімдерге бӛлінеді. Ал бӛлімдердің ӛзі бірнеше ұасқ
бӛлімшелерге бӛлінеді. Индексті дәл оқу үшін әр үш цифрдан кейін нүкте
қойылады. (нуктелер оқылғанда айтылмайды, тек қана үзіліс арқылы кӛрінеді).
Цифрдан кейінгі қойылған сан мағынаны ӛзгертпейді, тек қана оларды анықтай
36
түседі. Мысалы: 5- Математика. Табиғи ғылым; 53- Физика; 536-
Термодинамика және тағы сол сияқтылар.
Универсальдық ондық классификацияның (УОК) негізгі кестесі қатарына
индекс детальдарын ары қарай ӛткізіп, анықтайтын кӛмекші кестелер
қойылады. Олар арнайы, яғни белгілі бір анықталған бӛлім сызбасын
қолданатын кестелер; жалпы, яғни барлық бӛлімдер үшін қолданылатын болып
екіге бӛлінеді.
Жалпы Универсальдық ондық классификацияның (УОК) анықтағыштары
барлық жүйелерде қолданылатын категориялар және белгілерді білдіреді.
Уақыт (тырнақша); орын (жақша); тіл (теңдік белгісі); материалдар
(дефис,ноль,бес); елдер және расы (жақша, теңдік); материалдар сипаттамасы
және формасы (жақша, ноль); әртүрлі тұрғыда (нүкте, ноль, ноль). Мысалы:
жалпы анықтағыштарды қолдану; =20(ағылшын тілінде); (083.74)- (стандарттар
және басқа да нормативті құжаттар); (47+57) (СССР); (-20) (ағылшын)
«1982.08.22» (22 шілде 1982жыл); 003.1 (экономикалық тұрғыда); 621.789.1-
033.5 (шыны тара); 622-05 (горняктар).
Қосу белгілері (+)- «қосу» немесе «және» деп айтылады, яғни екі немесе
одан да кӛп түсініктің қосылуы. Мысалы: 629.76+629.73 авария және техника.
(/) таңбасы бӛлу немесе оған дейін және одан кейін деген мағынаны білдіреді.
Мысалы: 622.332/335 құрамында антирацит және тас кӛмірлер, магниттер, қара
кӛмірлер кіретін кӛмірлер.
(: ) қос нүкте немесе оған қатысты деген мағынаны білдіреді. Мысалы: 31:63
Ауылшаруашылық статистикасы, 31- статистика, ал 63- ауылшаруашылығы.
7.2. Бағдарлама-іздеу жҥйесі
Қазіргі уақытта келесі берілген бағдарлама жүйесінің класстарын
қабылдауды бекіткен: кӛлемдік бағдарламаның жүйесін орындау (басылым,
радио, телекӛрермен және т.б.); коммуникацияның жеке жүйесі және байланыс
(пошта, жүйе байланысы, телеграф, телетайп), жүйелі жүйенің бағдарламасы,
жүйелік жүйені басқару (мәселен, АСУ); ғылыми-техникалық жүйенің
бағдарламасы (Мемлекеттік жүйенің ғылыми-техникалық бағдарлама –
МЖҒТБ, Халықаралық жүйенің ғылыми – техникалық мемлекеттік бағдарлама
– СЭВ мүшелері – ХЖҒТМБ, ғылыми-техникалық бағдарлама және т.б.);
бағдарламалық жүйені басқару – экономикалық, жүйелік жүйе – учеттік және
статистикалық (экономикалық әртүрлігі) бағдарлама.
АИПСпен әрбір хабар ұсыну арнайы тіл қолдануы алдын ала ескереді,
құжаттардың мағыналық ұстау және сауалдарды бейнелеп түсіндіруге бір
мағыналы мүмкіндік беретінді, дәл осылай табиғи тіл сияқты үшін бұларды ӛз
биік қиындықтар және кӛп мағыналық байланысты мақсаттарды жақын
келмейді.
Ірі ақпараттық орталықтардың кӛпшілігі интеграл деректі АИПС
принцибімен
жұмыс
жасайды,
сол
сияқты
қайта-қайта
олардың
индексациялауда және машина оқитын түрге құжаттардың ӛзгертуінде
қамтамасыздандырады және аспект ӛңдеуін, әртүрлі ақпараттық ӛнімдердің
