54
Дисскуссия – бұл ұжымдық ойлаудың пайдалы түрі. Дискуссияда айтылған
әртүрлі кӛзқарастар активті дұрыс ойлауды үйретеді.
Дискуссияға қатысу – адамзат жиналған білімінің сапасын тексеретін,
критикалық талқылаудың және қайта ойлаудың дамуының ең жақс әдісі.
Дискуссия – бұл халық алдына шығуына мүмкіндік беретін ең жақсы
жаттығу. Дискуссияға қатысу түрі әртүрлі болуы мүмкін. Мысалы, тыңдау және
жазу. Бұл тек қана кӛңіл аудару емес, ол ӛзіндік ойлау, сол сияқты ойды
жекелік бағаны жазуды талап етеді. Дискуссияға қатысудың ең активті түрі.
Бұл ӛзінің кӛзқарасы туралы айту. Сонымен қатар дискуссия қысқаша түрде:
қарсы адамды жеңу емес, ең дұрысын әздеу немесе соңғысы дұрыс болуы
мүмкін.
Бақылау сұрақтары:
1.Ақпараттарды ауызша ұсыну және оның кӛздері?
2. Аннотация дегеніміз не?
3. Қорытынды дегеніміз не?
Әдебиет: Основы научных исследований, Под редакцией проф. В.И. Крутова,
доц. В.В. Попова, Москва: «Высшая школа», 1989ж.318-341беттер.
13. ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУДІҢ ТИІМДІЛІГІ ЖӘНЕ ІСКЕ ҚОСЫЛУЫ
Дәріс мақсаты: ғылыми-зерттеу жұмыстарының қорытындыларын бағалау
және іске асыру.
Маңызды сӛздер: тиімділік, критерия, енгізу объектісі
13.1. Енгізудің мемлекеттік жүйесі
Ғылыми- зерттеу жұмысының қорытындысын реализациялаудың соңғы
формасында енгізу деп санайды.
Соңғы уақытқа дейін зерттеу объектісінің игерілген және қабылданған
жұмыс вариантын, талапқа сәйкес құрылған пайдалануды және әсерге
директивті түрде кіргізілуді енгізумен түсіндіріледі. Әсерге директивті кіргізу
ӛндірістік ортаға қарама-қарсы зерттеу объектісін күштеп енгізіу болып
табылады.
Енгізу екі белгісіне қарай бӛлінеді: енгізілетін объекттің жұмыс функциясы
және іске асырудың материальдық түрі.
Енгізілетін объекттің іске асырудың материальдық түрі мына топтарға
бӛлінеді: ғимараттар және салулар; машиналар, құралдар, жабдықтар;
технологиялық үрдістер; сынаудың бақылау заттары және әдістері;
материалдар, тұтыну ӛнімдері; үрдістер және объекттерді басқару және
автоматтандыру заттары; ұйымдастыру және басқару жүйелері; бағдарламалар
және алгоритмдер; зерттеуді зерттеу заттарымен және әдістерімен қамтамасыз
ету; стандарттар (классификаторлар, ережелер, техникалық жағдайлар,
нормалар және нормативтер).
Енгізудің енгізілетін объекттің жұмыс функциясы мына топтарға бӛлінеді:
пайдалану ғимараты және салулар; ӛнімді дайындау; ӛндірістік жұмыстарды
55
орындау; басқару және ұйымдастырудың функциялық жүйесі; ӛндірістік іс-
әрекетте
типтік
нормативті-әдістемелік
және
жетекші
техникалық
материалдарын тәжірибелік қолдану.
Енгізу үрдісі екі сатыдан тұрады: тәжірибелі-ӛндірістік енгізу және
сериялық енгізу.
Объектті ҚР Мемкомитетінің түрі бойынша экономикалық және
социальдық тиімділікті бекітетін, құжаттар кӛшірмесін шығарып салатын,
актпен біткен енгізеді. ҒЗЖ қорытындысын мекеме бойынша тапсырыс
берушінің бұйрығымен бекітеді. Егер ҒЗЖ қорытындысын енгізу ӛндіріс
саласына тарап кетсе, онда оны ҒЗЖ қорытындысының сәйкес министрлігінің
бұйрығы бойынша мекеменің статикалық есебінде бекіту жүзеге асады.
Жоғары оқу орындары ҒЗЖ қорытындысын енгізуді және оқу үрдісінде де
қамтамасыз етеді. Енгізу түрі болып саналады: оқулықтарда ҒЗЖ
қорытындысын шығару, оқу және оқу-әдістемелік пособиялар, есептер
жиғақтары, практикумдар; іске асатын дәріс курстарындағы модернизация және
жаңа ҒЗЖ қорытындылары негізіндегі құру; оқытудың техникалық заттарын
игеру және дайындау; машиналар үлгілері; құралдар; стендтер; оқу және іскер
зертханаларының құрал-жабдықтары; тәжірибелік сабақтарды және дәрістерді
ӛткізу үшін қолданылатын демонстрациялық материалдар; ғылыми-зерттеу,
тәжірибелі-конструкторлық және технологиялар жұмыс тематикасы бойынша
курстық және дипломдық жобаларды игеру;
13.2. Ғылыми жұмыстың критериилері және тиімділігі
ҒЗЖ енгізудегі тиімділік- бұл саладағы ӛндірістік ӛнімдегі жүзеге асатын
және тірі еңбекті қысқартудағы кӛріністен шығатын қорытынды.
Ғылыми зерттеудің тиімділігі әртүрлі табиғатқа ие болуы мүмкін:
экономикалық тиімділік (ұлттық кірістің ӛсуі, ӛндірістік ӛнімге кететін
шығынның азаюы, ғылыми зерттеудегі шығынның азаюы және т.б.);
социальды-экономикалық тиімділік (ӛндірістік еңбектің артуы, еңбек
ауырлығының ликвидациясы, еңбек жағдайын уйымдастырудың санитарлы-
гигиеналық, психологиялық жақсаруы, табиғатты қорғау, адамдардың
денсаулығын сақтау және еңбекқорлығын артыру және т.б.); елдің
айналыммүмкіндігін бекіту; ғылым пристижін арттыру және т.б.
Тірі және іске асатын еңбектің фактілік жылдық экономиясын ақшалай
кӛрсетуді жылдық экономикалық тиімділік деп атайды.
Жылдық экономикалық тиімділік жұмыстың біту сатысына сәйкес күтуші,
болжамды, фактілік, потенциалды болы мүмкін.
Болжамды (немесе жоспарлы) экономикалық тиімділік күтуші енгізу
объектісінде үлкейтілген кӛрсеткіштер бойынша зерттеуді технико-
эконоикалық негізде құру сатысында есептелінеді. Егер негізу кӛлемі тапсырыс
берушімен
кепілденеді,
болмаса
күтуші
тиімділік
кепілденген
(гарантированный) деп аталады.
Фактілік экономикалық тиімділік есеп беруші жылдың фактілік кӛрсеткіші
және енгізуді жүзеге асыратын мекеме немесе ұжымдардың іске асатын
нормалары бойынша енгізуден кейін игерумен есептелінеді.
