23
Бақылау сҧрақтары:
1. «Ғылыми-зерттеу жұмысы» түсінігіне қандай элементтер жатады?
2.Студенттерді ғылыми жұмыстарға қызықтырудың қандай формалары мен
әдістері бар?
3.Ғылыми қоғамдық ұйымдар деп нені түсінесіз?
Әдебиет : Основы научных исследований, Под редакцией проф. В.И. Крутова,
доц. В.В. Попова, Москва: «Высшая школа», 1989ж,13-44беттер.
5. ТВОРЧЕСТВА ЖӘНЕ ҒЫЛЫМИ ТАНУДЫҢ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ
НЕГІЗДЕРІ
Дәріс мақсаты: ғылыми түсініктің методологиялық негіздерімен
таныстыру.
Маңызды сӛздер: білім, тану, түсінік, гипотеза, ғылыми идея, т.б.
Білім- объективті ӛмірдегі жалпы заңды байланысты кӛрсететін идеальды
шығарма. Білімнің функциясы болып ойлау және қоғамдағы табиғат
заңдылықтары туралы кӛзқарастар табылады.
Білім адамдардың ақиқатқа айналуына бағытталған жалпы әрекетінің
тауары болып табылады. Тәжірибе деп аталатын, ғылыми және ӛндірістік іс-
әрекеттердің, оның қоғамдық процесте адамзат санасында объективті әрекеттің
кӛрінісін бейнелеу негізінде, адамзаттың ой-санасының білімсізден білімге
қозғалыс процесін тану (познание) деп атайды. Оның мақсаты, танудың негізгі
және қозғалмалы даму күшінің тәжірибе қажеттілігінде алға шығады. Адамзат
табиғат күшін және оның қызметін ӛздеріне қою үшін табиғат заңдарын
таниды, тарихи оқиғалар жүрісіне сәйкес әсер ету үшін, қоғам заңдарын
таниды.
Тану тәжірибеден ӛсіп шығады, бірақ ӛзі тәжірибелік меңгеру әсеріне
бағытталады. Тәжірибеден теорияға және теориядан тәжірибеге, әсерден ойға
және ойдан әсерге- қоршаған әсердің адамзат қатынасының жалпы заңдылығы.
Тәжірибе әркімді негізгі пунктпен және біруақытты табиғи аяқтау тану
процесінің бастамасы болып табылады. Соның ішінде,тану процесі сияқты,
тануды аяқтау әрқашанда салыстырмалы, ереже бойынша ғылыми ойдың
дамуы дайындалған және қойылған жаңа мәселелер және жаңа тапсырмалар
туады. Бұл тапсырмалар мен мәселелерді шешуде, ғылым тәжірибеден оздыру
керек және соның ішінде саналы түрде оны бағыттау керек.
Қоғам қажеттілігі және заттардың бар жағдайы арасы қайшылығын
адамзат тәжірибелік әрекеті шешеді. Бұл әрекет қорытындысы қоғамдық
қажеттілікті қанағаттандыру болып табылады. Кӛрсетілген қайшылық тарихи
даму тануы болып табылады және, оның диалектикасында тойтарысты
(отражение) табады.
Дұрыс ақиқатқа қайтарушы, барлық ғылым, нақты білімге жетуге
адамзат тануы бағытталады. Тек нақты ғылыми білім ақиқат ӛзгертулерімен,
оның ары қарай дамуын болжамдауымен адамзатқа қызмет етеді.
Нақты білімге иллюзерлік әлем кӛрінісін, дұрыс емес қарама-
қарсылықты алдауды кӛрсетеді.
24
Нақты (истинные) білім ғалымдардың ашқан жаңалықтарының
қиындығына қарамай, тәжірибе жүзінде бекітілген және объективті түрде
жүзеге асатын ғылымның теориялық жағдайы мен қорытындысының заңдары
түрінде жүзеге асады. Содан нақты ғылыми білім объективті болып саналады.
Осымен бірге ғылыми білімнің екі түрі бар. Олар: салыстырмалы
(относительное) және абсолютті білім. Салыстырмалы білім деп- бейненің
объектісімен бірге кейде толық емес әрекетін кӛрсететін білімді айтады.
Абсолюттік білім деп- бейненің объектісімен бірге әрекетін толықтай
кӛрсететің, яғни объект турулы жалпы түсінік беретін білімді айтады.
Абсолюттік білім болашақта жоғалуыда және ӛзгеруі де мүмкін.
Соған орай, тәжірибенің тоқтаусыз дамуы білімнің абсолюттікке ауысуы
мүмкіндігін айтады, бірақ абсолюттік тәжірибеде нақты білімнің объективті
түрде адасуын кӛрсетеді.
Диалектикалық матерализмнен, жалғыз ғылыми білім критерийдің
әрекетінің қоғамдық тәжірибе болып табылады.
.
Маркстік-лениндік теорияға сәйкес түсінікті екі деңгейге бӛлген. Олар:
сезімділік (чувствееное)
және рациональды. Сезімділік эмпирикалық білімді, ал
рациональды теориялық білімді қалыптастырады.
Әдебиет : Мостепаненко М. В. Философия и методы научного познания.
Л., 1972.
Сезімділік түсінік- адамзаттың сыртқы қоршаған ортаның әрекетіне
байланысын кӛрсетеді. Оның элементтеріне: сезіну, қабылдау, танысу және кӛз
алдына елестету жатады.
Рациональды түсінік- маңыздың (сущность) процесіне мүмкіндік
туғызады және оны толықтырып даму заңдылықтарын ашады. Рациональды
түсініктің нақты формасы ойлау болып табылады.
Сезіну- адамзат ойының заттар қасиеті немесе сезім органдарына әсер
етуші объективті әлем кӛрінісінің кӛрінісі болып табылады. Қабылдау- дәл
қазіргі уақытта сезімділік органдарына әсер ететін, адамзат ойының толық
заттары немесе кӛрінісін айтады. Қабылдау- бұл бірінші сезімділік кӛрінісінің
заты немесе кӛрінісі. Ұсыну- бұл қазіргі уақыттағы адамзаттың сезімділік
органдарына әсер етпейтін екінші заттар немесе кӛрінісі, бірақ ол ӛткендерге
әсер ету керек. Ұсыну- бұл ой ізімен сақталған бойынша қайтадан құрылып
жатқан бейне немесе зат. Елестету- бұл әртүрлі кӛріністердің бір жаңа үлгідегі
суреттін қосу және қайтадан құру.
Ойлау деп –кӛрініс немесе адам ойындағы объектілер арасындағы заңды
байланысты және қатынастарды, кӛріністі немесе құбылысты айтады. Ойлау
құралдарына негізінен адамның логикалық ойлау элементтері жатады. Олар:
ұғым (понятие), талқылау (суждение), қорытындылау.
Ұғым- бұл керекті және маңызды заттар немесе кӛрініс белгілерін
қайтаратын ой. Ұғымның жалпы, жеке, жинақты, абстракты және нақтылы,
абсолютті және салыстырмалы түрлері болуы мүмкін.Жалпы түсінігі бір емес,
бірнеше
заттармен
байланысты.
Соның
ішінде
ұғымның
кеңінен
қолданылатыны категория деп аталады және оған кейбір философиялық
ұғымдар (кӛрініс мазимұны және түрі туралы), полиэкономиялар (тауар, баға)
