System Properties
UNIX-
те көп пайдаланушы қорғаныс жүзеге асырылды – жүйеге кіруге рұқсат
етілген пайдаланушылар пайдаланушылардың тіркеулік жазбасында аталды. Олар
топтарға біріктірілді және топтардың тіркеулік жазбасында аталған. Әр пайдаланушыға
және әр топқа бүтін сандық идентификаторлар берілген.
Жүйеге кіре отырып, пайдаланушы оған өз атын және құпия сөзді хабарлайды, аты
бойынша оның идентификаторы және кіру құқығы анықталады. Командаларды шақыра
отырып,
падаланушы
оның
құқығын,
пайдаланушылық
және
топтық
идентификаторларды иеленетін үрдістерді жасайды. Жүйеге кіру рұқсатын иеленетін
барлық пайдаланушылар файлға қатынасы бойынша үш категорияларға бөлінеді:
иеленушілердің (үрдістің пайдаланушылық идентификаторы файлдың пайдаланушылық
идентификаторымен сәйкес келеді), топ мүшелерінің (үрдістің топтық идентификаторы
файлдың топтық идентификаторымен сәйкес келеді) және басқалардың. Файл осы
файлды жасаған үрдіс идентификаторлардың осы идентификаторларын иеленеді.
Пайдаланушылық идентификатор файлдың пайдаланушылық идентификаторымен сәйкес
келетін үрдіс аталған файлдың иеленушісі болып саналады.
Файлды оқу, жазу және орындауға болады. Егер файл каталог болып табылса,
орындау оның ішінде іздеуді білдіреді. Файлға кіру кезінде үрдістердің құқықтары
файлды қорғау атрибуттарында сақталады. Бұл атрибуттар файлды жасау кезінде
орнатылады және сәйкес құқықтарды иеленетін тек пайдаланушымен немесе үрдіспен
өзгертілуі мүмкін. Құқықтарды тексеру үрдісі файлды оқу, жазу немесе оны орындау
үшін ашуға тырысқан кезде болады.
Күрделі есептеулердің ауқымды саны, деректердің ауқымды көлемімен
байланысты қиын эксперименттік зерттеулерді жүргізу үшін айтарлықтай жүйелік
ресурстарды талап етеді. Бұл жағдайда көптеген UNIX кластерді ұйымдастыруға
мүмкіндік береді, яғни компьютерлердің барлық ресурстары (дискілік кеңістік, жады,
процессор ресурстары) оның құқықтарымен сәйкес кез келген пайдаланушы үшін
ажыратылатын және қолжетімді болатын көп машиналы есептеуіш кешен. Мұндай
жүйеде қосымша компьютерлерді қосу тәсілімен кластердің қуатын үнемі күшейту
мүмкіндігі бар, ал егер пайдаланушы бір компьютерде көптеген ресурстармен жұмыс
істейтіндей болса, ондағы жұмыс пайдаланушы үшін абсолютті «мөлдір» болып қалады.
UNIX-
та барынша кең таралған
терезелер менеджері -
Windows Motif Manager.
UNIX
орнату үрдісі айтарлықтай қиын және параметрлердің анағұрлым санын
таңдауды талап етеді. UNIX орнатылатын платформаға, оның диалекті және орнату
кезіндегі қолдаулы желілік сервистерге байланысты орнату 40 мин-тан 1,5 сағ-қа дейін
уақытты алуы мүмкін.
UNIX коммерциялық және айтарлықтай қымбат операциялық жүйе болып
табылғандықтан ол тек ірі ұйымдар мен фирмаларға немесе ірі ғылыми мекемелерге ғана
сәйкес келе алады. UNIX өзінің бұзылуға тұрақтылығы мен қорғанысы салдарынан
сервер ретінде Internet желісінде жұмыс үшін өте жақсы үйлеседі: SMTP, NNTP, FTP,
Web және т.б., кластерлеу және көптеген UNIX жүйелер иеленетін өзге тәсілдер (нақты
уақыттың тапсырмаларын орындау және дерекетерді көп процессорды өңдеу), бұл жүйе
оның негізінде күрделі үлестірілген эксперименттерді ұйымдастыру немесе ауқымды
жүйелік ресурстарды талап ететін күрделі есептеуіш тапсырмаларды орындау үшін
мінсіз келеді.
Linux операциялық жүйесі. 1990 жылдардың басында Линус Торвальдс елдер
арасындағы бағдарламашыларының қатысуымен Linux ОЖ әзірледі. Ол DOS және
Windows-
ке тән көптеген функцияларды орындайды, айырықша қуаттылығымен және
10
1
тарау
Заманауи операциялық жүйелердің сипаттамалары
икемділігімен ерекшеленеді. Linux дербес компьютердің әміріне UNIX-тің
жылдамдығын, тиімділігі мен икемділігін беретін және осы орайда заманауи
дербес машиналардың барлық артықшылықтарын қолданатын UNIX ОЖ-нің
нұсқасы болып табылады. Қаржылық жағынан қарастырғанда Linux елеулі
құндылықты иеленеді – жүйенің өзі және оған арналған көптеген қосымшалар
тегін болып табылады. Әрі UNIX ОЖ-не қарағанда Linux тегін бағдарламалық
қамтамасыз ету қоры (Free Software Foundation) шеңберінде ашық лецензия
бойынша тегін таратылады және бұл осы ОЖ-ні барлық қалайтындар үшін
қолжетімді етеді. Оның басқа артықшылығы ретінде өңдеу инструментарийін
иеленуі, көптеген жақсы жазылған кітаптар және толық алғашқы коды болап
саналады.
1.3-
сурет. Linux операциялық жүйесі
11
Unix және Linux операциялық жүйелері
1.3
1.4-сурет. Linux-тегі жұмыс үстелі
Linux-
те
(GUI) X Window графикалық пайдаланушы интерфейсі қолданылады.
Бұл интерфейс үшін терезелерді басқарудың көптеген бағдарламары – терезелер
менеджері әзірленген, мысалы: AfterStep, Wfwm, KDE, GNOME. Соңғы екі менеджерлер,
қалау бойынша, Linux операциялық жүйесін Windows операциялық ортасына ұқсас етіп
жасауға мүмкіндік береді (1.3, 1.4-суреттер.).
Linux
деректерді сақтау үшін файлдық жүйелердің әртүрлі типтерін
сүйемелдейді. Еxt2fs жүйесі сияқты кейбір файлдық жүйелер Linux үшін арнайы
жасалды. Файлдық жүйелердің өзге типтері де сүйемелденеді – Minix-1, Xenix, CD-ROM
жинақтауышпен жұмыс үшін ISO 9660 CD-ROM файылдық жүйесі және қазіргі таңда
ескірген MS-DOS. Одан басқа, Windows ОЖ қосымшаларын орындауға мүмкіндігі бар.
Linux жүйесін кез келген желіде қолдануға болады, себебі ол көп пайдаланушылық
және көп тапсырмалы тәртіптерде жұмыс істейді әрі пайдаланушының жүйе
ресурстарына қолжетімділік құқығын басқара отырып, қорғаныстың жоғары деңгейін
қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар, қосымша бағдарламалық жасақтаманы орнатқан кезде жүйе
экспериментті жүзеге асыру үшін қажетті нақты уақыттың бағдарламаларын орындауға
мүмкіндік береді.
