Қазақстанның теориялық ғылымы да дамыды. 1972ж. бастап ҚазССР-ң ҒА Астрофизикалық институты алып планеталарды, галактикалардың физикасы мен динамикасын зерттеу жұмыстары және жұлдыз системасын зерттеу проблемаларын анықтау бойынша СССР-да жетекші роль атқарды. 1967ж. республикада бірінші болған ядролық реактор өз жұмысын бастады. Ядролық физика институтында қатты денелер физикасы мен радиохимиямен байланысты мәселелердің кең көлемі талқыланды. 1970ж. институттан жоғарғы энергия физикасы мәселелерімен айналысатын мекеме бөлініп шықты. Химия, геология, биология, география жер қабатын зерттеу салалары дамыды. Қазақстандық ғалым-медиктерінің, энергетиктерінің және кибернетиктерінің зерттеулері мемлекетте жетекші орындарының бірін алды. Гуманитарлық ғылымдарының жағдайы, ауыр болды, онда идеологиялық догмалардың және бұйрықтардың (установок) ауыр басымдылығы білінді. Қазақ тілі және антропология салаларында зерттеулер динамикалық түрде жүрді.
Жалпы 1978ж. Қазақстанда 200 астам ғылым мекемелері болды, онда 30 мың астам ғалымдар жұмыс істеді. Республикада 707 доктор және 10840 ғылым кандидаттары еңбек етті, 7 ғалым Социалистік Еңбек Ері болып марапатталды, 18 ғалым Ленин, 70 астамы Мемлекеттік және Республикалық силыққа ие болды.
Әдебиет
50-80 ж. қазақ кеңестік әдебиетінің дамуы жазушылар мен ақындарды партиялық жүйенің бақылауымен айқындалды. 1954ж. Қазақстан жазушыларының 3 съезі және 2-ші жалпы одақтық съезд өтті. Онда “марксизм-ленинизмді шығармашылықта пайдалану” негізінде болмысты (действительность) зерттеу туралы айтылды. Қазақстан мәдениетінің жетістіктерін 1958 ж. Мәскеуде өткен Қазақ әдебиетінің он күндігі көрсете алды.
Әдебиеттің дамуына үлкен үлес қосқан М.Ауэзов болды, ол 50 жылдары “Абай жолы” романын аяқтаған болатын. 1959ж. Бұл еңбек Ленин силығымен марапатталды. Нұрпейісовтың “Қан мен тер” трилогия романы және Ж.Молдағалиевтың шығармалары Мемлекеттік силықтармен марапатталды.
Осы кезеңдегі қазақ әдебиетінде маңызды орнын алған тарихи тақырыпқа жазылған еңбектер болып табылады, соның ішінде И.Есенберлиннің “Көшпенділер” трилогия-романы және Ә.Әлімжановтың, С.Мұқановтың, С. Марковтың, Д.Снегиннің және М.Симашконың еңбектері ерекше орын алады.
Бұл кезеңде Б.Момышұлы, Т.Актанов, Ш.Мұртаза, Ә.Кекілбай, А.Тарази, З.Шашкин сияқты жазушылар және т.б. танымал бола бастайды. Ғ.Қайырбеков, С.Мауленов, М.Мақатаев, Ә.Тәжібаев сияқты талантты ақындар көріне бастады. О.Сулейменовтың шығармашылығы өзгеше де, қызықты болды. Оның 1974ж. шыққан “Аз и Я” зерттеу кітабы сынға ұшырап, идеологиялық жағынан зиянды деп танылып оқуға тиым салынды.
Соғыстан кейінгі жылдарда қазақ халқының әдеби мұраларын зерттеудің жаңа кезеңі басталады. Осыған байланысты 1957ж. Қазақстан Компартиясының ОК-ң арнаулы қаулысы қабылданды. Республикада халық шығармашылығының үлгілерін жинау жұмыстары жүргізіліп, қазақ әдебиетінің тарихы туралы 3 томдық еңбек шықты.
Достарыңызбен бөлісу: |