21
Оқыту – екi жақты процесс, сондықтан оның сапасы ӛткiзiлетiн
сабаққа
деген
оқушылардың
кӛзқарасына,
олардың
таным
белсендiлiктерiнiң деңгейiне, оқытушы еңбегiнiң дидиктикалық тұрғыдан
жетiлдiрiлуiне тiкелей байланысты. Қазiргi жаңа технологияның басты
мақсаты – баланы оқыта отырып, оның еркiндiгiн, белсендiлiгiн
қалыптастыру, ӛз бетiнше шешiм қабылдауға дағдыландыру. Сын
тұрғысынан ойлауды дамыту оқушының танымдық белсендiлiгiн, сабаққа
қызығушылығын аттыруға кӛмектеседi.
Әдебиетті оқытуда сӛздік әдіс, кӛрнекілік әдіс, тәжірибелік әдіс,
түсіндірмелі – иллюстративтік әдіс немесе репродуктивтік әдіс,
эвристикалық әдіс, ӛзіндік жұмыс әдісі, проблемалық баяндау әдісі,
мәтінді кӛркемдеу, мәнерлеп оқудың орны ерекше.
Әдебиет пәннің басқа ғылымдармен байланысы
Еліміздің егемендік алуымен байланысты әлеуметтік–экономикалық
салаларымыздың барлық жақтарында жаппай ӛзгерістер, жаңа бастамалар,
серпінді қадамдар жасалып жатыр. Білімнің мазмұны ғылымдардың ӛзара
байланысы, ӛндіріс пен қоғамдық дамудың жаңару барысына тікелей
ықпал жасайды. Осы орайда мектептің оқу-тәрбие үдерісінің пәнаралық
байланыс негізінде ұйымдастырылуы, ғылымдар жүйесінің бір арнаға
тоғысуы, адамның интеллектуалдық ӛрісін байытумен бірге, бүкіл
адамзаттық құндылықтар кӛзінің де бірлігін, жалпы ақиқат дүниенің
біртұтас жүйе екендігі туралы ғылыми кӛзқарастың қалыптасуына
мүмкіндік береді.
Мектептерде әр сыныпта сабақты түрлі пәндермен байланысты
оқытудың жаңа технологиялар арқылы ұйымдастыру баланың ойлау
белсенділігін арттырады, оқушыларды құбылыс мәніне терең үңілуге,
мүмкіндіктерін нақты жағдайда қолдануға үйретеді. Пәнаралық
байланыстарды ұйымдастыру оқушылардың шығармашыық қабілеттерінің
оянуына да септігін тигізеді.
Жалпы ӛскелең ұрпақты жетілдіруде мектептің білім мазмұнын одан
әрі жаңарту, жоғары деңгейге кӛтеру үнемі ғылымдар жүйесінің бір –
бірімен тығыз байланыста болуы пәнаралық байланыстың негізінде
қарастырылуы керек.
Пәнаралық байланысты жан-жақты педагогикалық–психологиялық,
әдістемелік жағынан зерттеуге бұрынғыдан да зор маңыз беріліп отыр.
Бұл мәселемен кӛптеген ғалымдар: М.А.Данилов, В.В.Давыдов,
Р.Г.Лемберг, В.Н. Малахов, Я.А. Коменский, Н.Г. Чернышевский
шұғылданып келді. Олар пәнаралық мәнін, құрылымын әдіснамалық
деңгейде
қалыптастырған.
Пәнаралық
байланысты
жан-жақты
қарастырғандар: Н.В.Малахов, И.А.Лошкарева, И.Д.Зверев, М.Р. Львов,
Н.Я.Велинкиндер болды.
Республикамызда пәнарлық байланысты зерттеп, ӛзіндік пікір айтып
жүрген ғалымдарымыз баршылық, мәселен: Қ.Мұханов, С.Мұсабаев,
А.А.Бейсенбаева, Р.Абасова тағы басқалар болды.
22
Кӛптеген педагогтар мен психологтардың пікірлеріне қарағанда,
оқушылардың түрлі пәндердегі білімдер мен біліктерді, бейімділіктердің
жеке элементтері арасындағы байланыстарды байқап және қабылдауы
олардың білімдерін бір жүйеге келтіреді, ақыл-ойына серпіліс тудырады,
таным қызметіне шығармашылық сипат береді.
Пәнаралық байланыстың философиялық негізінде дүниедегі барлық
заттардың, құбылыстардың бірімен-бірінің ӛзара байланыстылығы туралы
тұжырымдалған дүние туралы білімдер де бірімен-бірі байланыста болады.
Негізінен оқу пәндері әр ғылымның логикасына сүйенетіндіктен, олар бір –
бірінен ӛз алдына оңашаланып бӛлектенбейді. Сондықтан ғылымның
міндеті ӛзара байланыстылықты танып білу.
Пәнаралық байланыс кезінде материалдардың ӛзара байланысын, бір-
біріне тигізетін ықпалын, ортақ, негізгі тенденцияларын, әлеуметтік,
экономикалық, рухани ортақ белгілерін бір –бірімен сабақтастыру, ортақ
белгілерін бір – бірімен салыстыру, ортақ заңдарын ашуды кӛздеуі тиіс.
Оқушылардың білімдері сайып келгенде, әрбір жеке тұлғаның
кӛзқарасына, сеніміне, ӛмірлік құндылық бағдарына, мінез-құлқының
қағидасына айналуы керек.
Пәнаралық байланыстарды тәрбиелеу функциясы оқушыларды
диалектикалық–материалистік дүниетанымды, дұрыс дүниеге кӛзқарасты
қалыптастыруды кӛздейді. Осыған сәйкес мектеп оқушыларына білім және
тәрбие берудің, дүниетанымын қалыптастырудың аса маңызды
құрылымының бірі- пәнаралық байланыс болғандықтан, пәнаралық
байланыстың негізгі міндеттеріне тоқталсақ.
1) Оқушылардың оқыту үдерісіндегі пәнаралық байланысты түсінуін,
саналы қабылдауын, танымдық белсенділігін қалыптастыру жұмыстарын
ұйымдастыру.
2) Оқу пәндерінің оқушыларға білім мен тәрбие беру, пәнаралық
байланысты орнату мүмкігндіктерін айқындау мақсатында білім беретін
орта мектептің оқу жоспары мен бағдарламаларына талдау жасау. Барлық
мұғалімдердің пәнаралық байланысты практикалық қызметінде пайдалану.
3) Мектептен тыс және сыныптан тыс жұмыстардың пәнаралық
байланыста жүргізілуі.
4) Пәнаралық байланыс оқу пәндерінің арасындағы ӛзара
байланыстың дамуына және танымдық іс-әрекеттің белсенді, ауқымды
болуына жол ашады.
5) Пәнаралық байланыс мектеп мұғалімінің жүргізетін педагогикалық
әрекетін ғылыми негізде ұтымды ұйымдастыруына себепкер болады.
Қазіргі мектептердің жалпы білім беру мазмұны, оның ішіндегі оқу
жоспарлары пәнаралық байланыс негізінде жетілдіріп келеді. Осыған орай,
ғалым зерттеушілердің, шығармашылық еңбек етушімұғалімдердің
ізденістері жүйеленген, қорытындыланған жаңа пәндердің оқу –тәрбие
үрдісінде қажет екендігін дәлелдеп отыр.
