66
3-тапсырма.
Суреттерге
назар
аударыңыздар,
суреттегі
тҧлғаларды қалай байланыстырар едіңіздер?
Бақылау сҧрақтары:
1.Қандай интербелсенді әдістерді белесіз?
2. Әдебиет сабақтарында интербелсенді әдістерді пайдаланудың тиімді
жолдары?
3.Әдебиет сабақтарында кӛркем шығарманы талдауда ―Паннорама‖
әдісінен пайдаланыңыз?
Әдебиеттер тізімі:
1. Толипов Ў., Усмонбоева М. Педагогик технологияларнинг
татбиқий асослари. – Т.: Фан, 2006.
67
2. Толипов Ў.Қ., Усмонбоева М. Педагогик технология: назария ва
амалиѐт. – Т.: ―Фан‖, 2005.
3. Бітібаева Қ. Қазақ әдебитін тереңдетіп оқытуда инновациялық
әдістемесі және технологиясы. Бірінші. – А.: Дәуір-Кітап, 2012.
4. Бітібаева Қ. Қазақ әдебитін тереңдетіп оқытуда инновациялық
әдістемесі және технологиясы. Екінші. – А.: Дәуір-Кітап, 2012.
5-практикалық жаттығу: Әдебиет пәнін оқытуда ауызша және
жазбаша тіл дамыту технологиясы
1-тапсырма.
Тіл ұстарту жұмысының түрлері сыныптарға, оның
ерекшеліктеріне сай жүргізіледі. Тӛменде берілген сыныптар бойынша тіл
дамыту жұмыстары қай дәрежеде алып бару үлгісін берілген кесте
бойынша толытырыңыз.
сыныбы
Тіл дамыту жұмыстарының
түрлері
Мысал келтір
V
VI
VII
VIII
IX
2-тапсырма:
Мазмұндау, олардың түрлері. (мысал келтір)
1) мәтінге жуық мазмұндау. Бұл кӛбіне ықшам мәтіндерге
қолданылады.
2) Кӛркем шығарманың мазмұнын қысқаша мазмұндау кӛлемді
мәтіндерге қатысты.
3) Шығарманың жағын ӛзгерте мазмұндау.
Бақылау сҧрақтары:
1. Әдебиет сабақтарында тіл дамыту жұмыстары қандай жолдармен
амалға асырылады?
2. Ауызша және жазбаша тіл ұстарту дегеніміз не?
3. Әдебиет сабақтарында тіл дамыту жұмыстарына қандай талартар
қойылады?.
Ҧсынылатын әдебиеттер:
1.Қазақ әдебиетін жаңа технологиямен оқытудың кейбір жолдары
(методикалық жинақ).
2.Құрманбаева Г., Дүйсебаев С. Әдебиет сабақтарының үлгілері. А.,
1999.
3.Ақшолақов Т. Кӛркем шығармаға талдау жасау. А., Мектеп, 1993.
68
V. ОҚУ МОДУЛІ БОЙЫНША КЕЙС ҤЛГІСІ
Оқытудың интерактивті әдісі ретінде кейс студенттер тарапынан
қолдау табуда: олар мұнда оқу материалының теориялық ережелерін
меңгеру мен практикалық игеруді қамтамасыз ететін ойынды кӛреді.
Сонымен қатар, жағдайды анализ жасау студенттердің кәсіби жетілуіне ӛте
күшті әсер етеді, олардың есеюіне әкеледі, олардың сабаққа деген
қызығушылғы мен оң кӛзқарасын қалыптастырады.
Кейс-әдісі оқытушының ойлауын бейнесі ретінде кӛрініс табады,
оның басқаша ойлау мен әрекет жасауына, ӛз шығармашылық күш -жігерін
жаңартуға әсер ететін ерекше парадигмасы. Бұл жерде негізгі мәселелер
оқу барысын кең түрде демократияландыру мен түрлендіру,
оқытушылардың еркіндігі, олардың прогрессивті ойлау стилін,
педагогикалық қызметінің этикасы мен мотивациясын қалыптастыру
ретінде кӛрініс табады.
70
Кейс бірыңғай ақпараттық кешен болғандықтан, ол үш түрлі бӛлімнен
тұрады:
71
1) кейс дайындау бӛлімі
2) нақты жағдаяттар бӛлімі
3) кейске кіретін қосымша тапсырмалар.
Мектеп оқушыларының ауызша сӛйлеу дағдыларын қалыптастыруда
кейс мынадай кезеңдер бойынша дайындалды.
1-кезең. Мектеп оқушыларының ауызша сӛйлеу дағдыларын
қалыптастырудың мақсатын айқындау.
2-кезең. Кейсті түзуге материалдар жинау. Сыныптағы оқушылар
саны және олардың қазақ тілі пәнінен білім деңгейлері мен сӛздік қорының
кӛрсеткіші;
3-кезең. Мектеп оқушыларының ауызша сӛйлеу дағдыларын
қалыптастыруға арналған тапсырмаларды жинақтау;
4-кезең. Сабақтың қай кезеңінде кіргізуге болатынын болжау;
5-кезең. Оқушылардың күтілетін нәтижені болжау;
6-кезең. Нәтижеге қол жеткізу үшін кейсте кемшіліктерді жою.
7-кезең. Мектеп оқушыларының ауызша сӛйлеу дағдыларын
қалыптастыруға арналған тапсырмаларды қазақ тілі сабағына енгізу.
1 – үлгі-сабақ.
1)презентация – мұғалім оқушылардың барлығына бірдей сабақтың
мақсатына қарай белгілі бір проблема қояды. Осы проблеманы түсіндіреді.
2) Ұстанымы – оқушылар мұғалім түсіндірген проблема бойынша ӛз
пікрлерін дәптерлеріне жазады. Әрбір оқушы ӛз идеяларын жеке жазып,
басқа оқушылардан кӛшірмейді. Оқушылардың жазған ұстанымдары
кейінірек проблеманы топ болып талқылағанда қажет болады.
3) Проблеманы талқылау – оқушылар проблеманы топ ішінде
талқылап, дұрыс шешім шығарады. Топ ішінде оқушылар бір-біріне
үйретеді, үйренеді.
4) шешім шығару – топ ішінде қабылданған шешімді басқа топтарға
айтып, ӛзінің пікірін дәлелдеу. Басқа топтарда айтылған пікірге ӛз
кӛзқарастарын білдіреді. Мысалы, мұғалім оқушыларға мынадай мазмұнда
мәтінді тақтаға жазады:
«Бҧлақ»
Біздің ауылдың маңында бұлақ ағып жатыр. Бұлақтың суы лас,лай.
Бұлақ бірнеше жылдан бері қараусыз қалған. Жан-жағына шӛптер ӛсіп
кеткен. Бұлақтың суын ауыл тұрғындары пайдаланбайды.
Мұғалім мәтінді оқып, оқушыларға мынадай проблеманы шешуді
ұсынды.
Шешілетін проблема: Бұлақтың суы қандай болуы керек.
Оқушылар проблеманы шешуге топ болып кірісті. Әрбір топ ӛздерінің
кӛзқарастырын ортаға салды.
Бірінші топтың оқушылары мынадай мазмұнда мәтін құрастырды:
Біздің ауылдың маңында бұлақ бар. Бұлақтың суы мӛлдір, таза болуы
керек. Ауыл адамдары бұлақты үнемі күтіп, таза ұстайды.
72
Екінші топтың оқушылары: Бұлақты үнемі тазалау қажет. Сонда оның
суы таза болады. Бұлақтың суымен адамдар шӛлін қандырады.
Үшінші топтың оқушылары: Бұлақ кӛрсең – кӛзін аш деген бар. Балалар,
үлкендер үнемі бұлақты тазалап ұстауы керек. Бұлақтың суы қыста жылы,
жазда салқын болады.
Кейс технологиясының ұтымдылығы тӛмендегідей:
- оқушылар ӛзара пікірталастыруға, ӛзінің пікірін дәлелді құруға
дағдыланды;
- топ ішінде белсенді тілдік қатынас орнады;
- проблеманы
ӛздігінен
шешуге
ұмтылды,
шығармашылық
жұмыстарды орындауға үйренді;
- тапсырмада берілген сұрақтарға жауап іздеп, ӛзіндік пікір айтуға
дағдыланды;
-
ауызша сӛйлеу дағдылары жетіліп, мәтін құрастыру біліктері
дамыды.
73
VI. ӚЗІНДІК БІЛІМДІ ТАҚЫРЫПТАРЫ
Ӛзiндiк білімді ұйымдастыруда әр бiр тыңдаушы ӛзiнше меңгеруi мен
қабiлетін есепке ала отырып тӛмендегi формалардан пайдалануға болады:
1) кейбiр теориялық тақырыптарды оқу әдебиеттер кӛмегеніде үйрену;
2) берiлген тақырып бойынша реферат дайындау және қоғрау; 3) шығарма,
мақала дайындау.
Ӛзіндік білім тақырыптары:
1. Қазақ тiлiн оқыту методикасының салалары.
2. Қазақ тiлiн оқыту методикасының зерттеу әдiстерi.
3. Оқыту әдiстерiнiң классификациясы мен құрылысы.
4. Әңгiме, түсiндiру әдiстерiнiң құрылымы.
5. Талдау әдiстерiнiң құрылымы.
6. Кӛшiрiп жазу мен диктант жазу әдiстерi.
7. Қазақ тiлiн әдебиет материалдарымен байланыстырып ӛту
әдiстерi.
8. Түсiнiксiз сӛздердi меңгерту тәсiлдерi.
9. Кӛрнекi әдiстер құрылымы.
10. Оқыту қалыптарының классификациясы мен құрылымы.
11. Жаңа, бiрiккен қалыптар құрылымы.
12. Бекiту, қайталау қалыптарының құрылымы.
13. Тексеру, талқылау қалыптарының құрылымы.
14. Сабақ жоспары және оның түрлерi.
15. Фонетиканы оқыту әдiстемесi.
16. Лексиканы оқыту әдiстемесi.
17. Грамматиканы оқыту әдiстемесi.
18. Пунктуацияны оқыту әдiстемесi.
19. Әдебиеттi оқыту әдiстемесi пәнiнiң нысаны қарастыратын
мәселелерiн айқындау.
20. Әдебиеттi оқыту әдiстерi мен түрлерiн принциптiк жолмен
негiздеу.
21. V-XI сыныптарға арналған бағдарламаның құрылысы мен
мазұнын жiктеп баяндау (конспектiлеу)
22. Оқулықтардағы ғылыми негiзде баяндалған дәлелдер, түсiнiктер,
заңдылықтар (ой додасын ӛткiзу)
23. Шығармашылық оқу әңгiме және репродуктивтi әдiстердiң негiзгi
ерекшелiктерi.
24. Әдеби шығарманы оқу, мазмұнын ұғыну және оны талдау.
(Әдебиет оқулықтары бойынша)
25. Кӛркем шығармаға жоспар жасау. Жай және күрделi жоспар -әрi
логикалық, әрi статистикалық жұмыс екендiгi.
26. Әдебиеттiк шығарманы талдауда қолданылатын негiзгi әдiстер:
мәнерлеп оқу, сұрақ-жауап түрiндегi әңгiме, баяндау әдiстерге
арналған ғылыми еңбектердi конспектiлеу.
74
27. Мазмұндама аннотация, ренензия жазу,эпиграф жазуды үйрену
туралы.
28. Жай және күрделi жоспар, лекция мәтiндерiн дайындауға үйрету.
29. Жоғары сыныптарда әдебиет тарихын оқытудың проблемалары.
30. Әдебиет
сабақтарында қолданылатын кӛрнекiлiктер мен
техникалық құралдарды пайдалану ерекшелiктерi.
31. Сыныптан тыс ұйымдастырылатын жұмыстардың формасы мен
негiзгi түрлерi
32. Әдебиет сабақтарында жаңа педагогикалық технологияны
пайдаланудың тиiмдi жолдары.
75
VII. ГЛОСАРИЙ
Методология
Methodology
зерттеу, әдіс, ілім деген
сӛздерден алынған термин
term derived from the
term "study", "learning"
and "teaching"
Технология
Technology
білімдік
ақпараттарды
толықтырып,
ӛңдеп,
ӛзгертіп
ұсынудың
әдістері
мен
құралдарының
жиынтығын,
қажетті
құралдарды оқу үрдісінде
тиімді пайдалана отырып,
оқушыларға
жеткізе
білудің тәсілдері туралы
ғылым.
the science of methods
and tools for completing,
modifying and modifying
educational information,
ways to effectively
communicate the
necessary tools with
students in the learning
process.
Инновация
Innovation
Инновация
-
жаңаша
ойлаудың
жолы
болғандықтан, оқытудың
жаңа мазмұндағы түрі.
Innovation - this is the
new content that is new to
the newest.
Инновациялық
әдістеме
Innovative
methodology
инновациялық
әдіс-
тәсілдер
мен
дидактикалық құралдарды
қолдану арқылы білім
негіздерін
меңгертудің
сипатын
жаңа
технологиялармен
толтыруға,
ӛзгертуге
бағытталған.
innovative methods and
the use of didactic tools
for learning the latest
technologies.
Аударма
transfer
әдеби шығарманың бір
тілден
екінші
тілге
кӛшіріліп қайта жасалуы.
Reproduction and
reproduction of literary
works from one language
to another.
Әдебиет теориясы
Theory of Literature
әдеби
шығарманың
табиғаты мен қоғамдық
қызметін зерттейтін және
оны
талдаудың
методологиясы
мен
методикасын
is one of the main
branches of science in
literature, which
determines the
methodology and
methodology of studying
the nature and social
76
айқындайтын
әдебиет
жӛніндегі
ғылымның
негізгі салаларының бірі.
activity of literary art and
its analysis.
Дидактикалық
әдебиет
Didactic literature
(грек тілінен үлгілі,
ӛнегелі, ғибратты)
ғылыми-танымдық
сипатта түзілген кӛркем
шығармалар.
(exemplary, Greek,
exemplary), literary
works of science and
cognitive character.
Идея
Idea
әдебиет шығармасында
ӛмірдегі жай-жағдайлар,
адам тағдыры
баяндалғанда,
суреттелгенде
жазушының сӛз болып
отырған мәселелерге
қатынасы, кӛзқарасы
The literature describes
the situation in human
life, the description of
human destiny, the
attitude and attitude of the
writer to the problem
Кейіптеу
(олицетворение)
impersonation
әр
түрлі
табиғат
құбылыстарына, жансыз
нәрселерді адам кейпіне
келтіріп немесе қалайда
жан
бітіргендей
етіп
суреттейтін
кӛркемдік
тәсіл.
an artistic approach
illustrating various
natural phenomena,
lifeless objects or
figuratively animated.
Меңзеу (синекдоха)
synecdoche
аз бен кӛпті, үлкен мен
кішіні ауыстырып, немесе,
бүтіннің орнына бӛлшекті
айту, жекеше ұғымның
орнына кӛпше ұғымды
алу, алмастыру.
small or large, large or
large, or, instead of the
whole, say this subject,
replace the concept of the
plural, replace the
concept of the plural.
Пейзаж
Landscape
(франц. – ел, жер) - әдеби
шығармадағы
жаратылыстың,
яки
табиғаттың әсем кӛрінісі,
кӛркем бейнесі.
a beautiful image of
nature or nature in the
creative arts.
Повесть
The Tale
(орыс тілінен баяндау) –
оқиғаны баяндап айтуға
негізделетін
қарасӛзбен
жазылған,
кӛлемді
шығарма,
эпикалық
A versatile composition
based on a story story, an
average epic genre
77
жанрдың орташа түрі.
Портрет
Portrait
(француз
тілінен
бейнеленген ) - әдеби
кейіпкердің
сырт
кӛрінісін, кескін-кейпін,
бой-тұлғасын суреттеу.
Describe the appearance
of a literary hero, his
appearance, his
personality.
Интонация дегеніміз
Intonation
сӛйлеу сазы. Ол сӛйлеудің
ритмі мен үнін,дауыстың
бірде
жоғарылап,бірде
тӛмендеуін
білдіреді.
Интонация
мына
элементтерден тұрады: ӛз
бен
ой
екпіні,сӛйлеу
қарқыны, ритмі(ырғағы),
пауза(кідіріс),сазы.
to sing music. It means
that
the
rhythm
and
tonight,
humility,
or
glimmering.
Жанр
Genre
әдеби
шығармалардың
жеке
түрлері,
кӛркем
әдебиеттің салалары.
some virtuosity of literary
works, vetwi profitable
literary works
Әдеби процесс
Literary Process
бұл белгілі бір дәуірде,
сонымен қатар, ұлттар
мен
елдердің,
аймақтардың,
әлемнің
күллі тарихи кезеңдерінде
ӛмір сүріп келе жатқан
әдебиеттің тарихи заңды
қозғалысы.
This is a legitimate
statutory movement in the
definition of the epoch, as
well as nationalities and
countries, regions and
literatures all over the
world.
78
VIII. ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Қабдықайыров Қ. Инновациялық технологияларды диагностикалау.
– А., 2004
2. Жүнісбек Ә. Жаңа технология негізі – сапалы білім. – // Қазақстан
мектебі, № 4, 2008
3. Нағымжанова Қ. Инновациялық технологияның құрылымы. – А.:
Ӛркен, 2007
4. Кӛшімбетова С. Инновациялық технологияны білім сапасын
кӛтеруде пайдалану мүмкіндіктері. – А.: Білім, 2008.
5. Мыңбаева А.К., Садвакасова З.М. «Оқытудың инновациялық
әдістері, немесе сабақты қалай қызықты ӛткізуге болады»: Оқу құралы. –
Алматы, 2010.
6. Бектұров Ш.К. Қазақ тілі: фонетика, лексика, морфология,
синтаксис. – А.: «Атамұра», 2006.
7. Сайрамбаев Т. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – А.: Абзал-ай, 2014.
8. Балақаев М., Сайрамбаев Т. Қазіргі қазақ тілі. – А.: Білім, 1997.
9. Оралбаева Н. Қазіргі қазақ тілінің морфологиясы. – А.: Санат, 2007.
10. Ахмедов К. Әдебиеттануға кіріспе. – Қ.: Рауан, 1998.
11. Сүйіншіалиев Х. Қазақ әдебиеті тарихы. – А.: Санат, 1997.
12. Бітібаева Қ. Қазақ әдебиетін тереңдетіп оқытудың инновациялық
методикасы және технологиясы. Бірінші кітап. – А.: Дәуір-Кітап, 2012.
13. Бітібаева Қ. Қазақ әдебиетін тереңдетіп оқытудың инновациялық
методикасы және технологиясы. Екінші кітап. – А.: Дәуір-Кітап, 2012.
14. Инновацион таълим технологиялари /Муслимов Н.А., Усмонбоева
М.Ҳ., Сайфуров Д.М., Тўраев А.Б. – Т.: ―Сано стандарт‖ нашриѐти, 2015. –
81-б.
15. Муслимов Н.А. Бўлажак касб таълими ўқитувчиларини касбий
шакллантириш /Монография. – Т.: Фан, 2004.
16. Муслимов Н.А., ва бошқалар. Касб таълими ўқитувчиларининг
касбий компетентлигини шакллантириш технологияси/ Монография. – Т.:
―Фан ва технология‖ нашриѐти, 2013.
17.Педагогика
назарияси
/
ОТМ
учун
дарслик.
Муал.:
М.Х.Тохтаходжаева ва б. Проф. М.Х.Тохтаходжаеванинг умумий таҳрири
остида. – Т.: ―Iqtisod-moiya‖, 2010. – 136-140-б.
18. Педагогика: 1000 та саволга 1000 та жавоб / Методик қўлланма.
У.И.Иноятов, Н.А.Муслимов, М.Усмонбоева, Д.Иноғомова. – Т.: Низомий
номидаги Тошкент давлат педагогика университети, 2012. – 193 б.
19. Рўзиева Д., Усмонбоева М., Ҳолиқова З. Интерфаол методлар:
моҳияти ва қўлланилиши / Мет.қўлл. – Т.: Низомий номли ДТПУ, 2013. –
115 б.
20. Сайидаҳмедов Н. Педагогик маҳорат ва педагогик технология. –
Т.: Олий педагогика институти, 2003.
79
Электрон таълим ресурслари
1.
http://www.edu.uz
- Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта
махсус таълим вазирлиги портали
2.
http://www.uzedu.uz
- Ўзбекистон Республикаси Халқ таълими
вазирлиги веб сайти
3.
http://www.eduportal.uz -
Ўзбекистон Республикаси Халқ
таълими вазирлиги ахборот таълим портали
4.
http://www.multimedia.uz
- Ўзбекистон Республикаси Халқ
таълими вазирлиги ҳузуридаги Мультимедиа умумтаълим дастурларини
ривожлантириш маркази сайти
5.
http://www.bimm.uz
- Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта
махсус таълим вазирлиги ҳузуридаги Бош илмий-методик маркази сайти
6.
http://www.pedagog.uz
-
Тошкент
давлат
педагогика
университети веб сайти
7.
http://www.giu.uz
- Тошкент давлат педагогика университети
ҳузуридаги халқ таълими ходимларини қайта тайѐрлаш ва уларнинг
малакасини ошириш ҳудудий маркази сайти
8.
http://www.ziyonet.uz
. - ахборот таълим портали
Достарыңызбен бөлісу: |