Жұмыс бағдарламасы пән, пән коды : «Радиациялық сараптама» Мамандық: 5В030100

2. 
   Мақсаты: Радиациялық сараптаманың өз бетінше ғылым ретінде шығу және даму кезеңдерімен, осы сала бойынша ҚР-ның заңды құжаттарымен студенттерді таныстыру.
   

3. 
   Дәріс тезистері:
   

1. 
   Дозиметрлік, бұл иондаушы сәулелердің көздерін және сәулеленуге ұшырау әсерінің деңгейлерін зерттеумен байланысты.
   
2. 
   Радиобиологиялық, бұл эксперименталды және эпидемиологиялық зерттеулер кезінде, ИС-дің адам денсаулығына тигізетін әсерінің эффектілерін және салдарын зерттеу.
   
3. 
   Қызметкерлер мен халықтың сәулеленуге ұшырауының рұқсат етілген деңгейлерін сараптамалық регламенттеудің теориясы және методологиясы.
   
4. 
   Санитарлық-ұйымдастырушылық, бұл ИС қорғаудың тәжірибелік шараларын дайындаумен байланысты.
   

1. 
   Иондаушы сәулелену көздерімен жүргізілетін жұмыс жағдайын зерттейтін және қызметкердің қауіпсіздігі шараларын дайындайтын еңбек сараптамасы.
   
2. 
   Бүкіл халықтың радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған коммуналды радиациялық сараптама.
   

1. 
   ИС көздерімен жұмыс істейтін адамдардың жұмыс жағдайы мен денсаулық жағдайын зерттеу.
   
2. 
   ИС қолайсыз әсерінен қорғанудың жеке адамдық және жалпы шарапларының кешенін жасау.
   
3. 
   Қоршаған ортаның негізгі нысандарының ( ауаның, судың, топырақтың, тағамның) радиологиялық тазалығына бақылау жүргізу.
   
4. 
   Қоршаған ортаның белсенді қалдықтармен ластануының алдын-алу жөнінде шаралар дайындау.
   

1895ж- Вюрцбург университетінің физика ғылымының профессоры Вильгельм Конрад Рентген қатты денелерден өтетін ауада бірнеше метрге таралатын қабілеті бар рентген сәулесін ашты.

Рентген сәулелері мен радиоактивті ыдыраудың ашылуының алғашқы жылдарында радиобиологиялық сипатты теориялық және экспериментальдық зерттеулер басталды, сондай-ақ бір мезгілде иондаушы сәулелердің зақымдаушы әсерінен адамдарды қорғау мәселелері де қарастырылды.

Ары қарай осы ғылымның дамуына жаңадан пайда болған сәулелерді ғылымда және тәжірибеде жедел қолдану, сондай-ақ олардың ағзаға зақымдаушы әсерінің аныкталуы өз себебін тигізді.

Әсіресе медицинада рентген және радий сәулелерінің кеңінен қолданылуы, олардың биологиялык әсері жөніндегі жеткілікті көп мәліметтер, иондаушы сәулелерден қорғау мәселелерімен айналысатын, көптеген елдердің күшін біріктіретін фуңдамент болып табылады.

Әскери және бейбітшілік мақсаттағы уран өндіретін өнеркәсіптер мен атомдық энергетиканың дамуы, жасаңды радионуклидтерді алу және оларды халық шаруашылығының барлық салаларында кеңінен қолдану радиациялық сараптаманың дамуына үлесін қосты.

XX ғасырдың 50-ші жылдарында денсаулық сақтау Министрлігі құрамында республикалық, қалалык СЭС-ің базасында радиациялық қауіпсіздік бөлімдері мен радиологиялық топтардың құрылуы тарихтағы маңызды кезең болып табылады.

Қазіргі кездегі ҚР ДМ-ің мемлекеттік санитарлық эпидемиологиялық бакылау комитетінің жанындағы республикалық СЭС-те, сондай-ак, 14 облыстағы облыстық және Астана, Алматы, Степногорск қалаларының санитариялық эпидемиялық бақылау басқармасы жанында радиациялық сараптама бөлімдері жұмыс істейді, ал санитариялық-эпидемиологиялық сараптау орталығының құрамында радиациялық бақылау зертханасы жұмыс істейді.

Пәннің негізгі бағыттары дозиметрлік, радиобиологиялық бағыттар, рұқсат етілетін сәулеленуге ұшырау деңгейін сараптамалық регламенттеу теориясы мен әдістемесі және радиацияға қарсы корғану шараларын өңдейтін санитарлық ұйымдастыру бағыты болып табылады.

Радиациялық сараптама бойынша негізгі қағидалар Қазақстан Республикасы Конституциясының сәйкес баптарында, ҚР «Тұрғындардың радиациялық қауіпсіздігі жөніндегі», «Тұрғындардың санитариялық-эпидемиологиялық қолайлы жағдай жөнінде», заңдарында көрсетілген, осылардың негізінде Республиканың барлық тұрғындарының радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ететін «Радиациялық қауіпсіздік нормалары (РҚН-99), СЕ 2.6.1.758- 99» және басқа нормативтік актілер өңделді және бекітілді.

Медициналық-профилактикалық факультетте радиациялық сараптаманы оқыту жекеленген кәсіптік топтар мен тұрғындардың радиациялық қауіпсіздігі жағдайлары бойынша объективті ақпарат алу үшін пәннің теориялық негізін меңгеруге, санитарлық-дозиметрлік зерттеулерді игеруге, сондай-ақ радиологиялық объекгілердегі алдьн-ала және ағымдық санитарлық бақылау жүргізу дағдыларын үйренуге бағытталған.

5. 
   Әдебиет
   

1. 
   Бекмагамбетова Ж.Д. Радиационно-экологические аспекты безопасности населения. Учебное пособие.- Алматы, 2002.- 304с.
   
2. 
   Кенесариев Ү.И., Бекмағамбетова Ж.Ж., Жоламанов М.Е., Рузуддинова Г.Т. Радиациялық оқу құралы. Оқу құралы.-Алматы, 2004.-160б.
   
3. 
   Сараптама: жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық/ Ү.И. Кенесариев және т.б.-Алматы:2010ж-656б.
   

6. 
   Қорытынды сұрақтары (кері байланыс):
   

1. 
   Радиациялық сараптама дегеніміз не?
   
2. 
   Радиациялық сараптаманың негізгі бағыттары, міндеттері қандай?
   
3. 
   Осы ғылымның дамуына үлес қосқан қандай ғалымдарды білеміз?
   
4. 
   Радиациялық сараптама саласы бойынша ҚР-да қандай заңды құжаттарды білеміз?
   

1. 
   Тақырыбы: Радиациялық сараптамада пайдаланылатын негізгі түсініктер және олардың сипаттамасы. Радиациялық сараптамада қолданылатын әдістер.
   

2. 
   Мақсаты: Радиациялық сараптамада қолданылатын терминдер мен анықтамаларды жете ұғу, оларға сипаттама бере білу.
   

3. 
   Дәріс тезистері:
   

1. 
   Дозиметриялық
   
2. 
   Радиометриялық
   
3. 
   Спектрометриялық
   
4. 
   Радиохимиялық
   

5.Әдебиет

4. 
   Бекмагамбетова Ж.Д. Радиационно-экологические аспекты безопасности населения. Учебное пособие.- Алматы, 2002.- 304с.
   
5. 
   Кенесариев Ү.И., Бекмағамбетова Ж.Ж., Жоламанов М.Е., Рузуддинова Г.Т. Радиациялық оқу құралы. Оқу құралы.-Алматы, 2004.-160б.
   
6. 
   Сараптама: жоғарғы оқу орындарына арналған оқулық/ Ү.И. Кенесариев және т.б.-Алматы:2010ж-656б.
   

1. 
   Радиациялық сараптамада жиі қолданатын қандай терминдер мен анықтамалар білеміз?
   
2. 
   Радиациялық сараптамада жиі қолданатын қандай зерттеу әдістерін білеміз?
   

Пән: «Радияциялық сараптама»

Мамандық:5В05030100-«Құқықтану»

Әдістемелік өңдеу кафедраның әдістемелік семинарында талқыланды

Хаттама № « ____ » ___________ 2016ж

Кафедра меңгерушісімен бекітілген ___________ Толысбаева А.Д.

1. 
   Тақырыбы: Радиациялық сараптаманың профилактикалық медицинада алатын орны. Радиациялық сараптама пәні, мақсат, міндеттері. Радиациялық сараптамадағы ядролық физика элементтері.
   

2. 
   Мақсаты: Радиациялық сараптаманың профилактикалық медицинада алатын орны туралы, радиациялық сараптама пәні, мақсат, міндеттері туралы студенттерге білім беру.
   

3. 
   Оқыту мақсаты
   

1. 
   Радиациялық сараптама пәнінің анықтамасы;
   
2. 
   Пәннің мақсаты, міндеті;
   
3. 
   Радиоактивтілік, радионуклидтердің өлшем бірліктері;
   
4. 
   Радиоактивті айналымдарды.
   

1. 
   Радиациялық сараптамаға ғылым ретінде анықтама бере білулері керек;
   
2. 
   Алынған мәліметтерді алдын алу медицинасында қолдану;
   
3. 
   Алған білімдерін денсаулық сақтау саласында қолдану.
   

1. 
   Радиациялық сараптамаға дегеніміз не?
   
2. 
   Радиациялық сараптаманың мақсат, міндеттері қандай?
   
3. 
   Радиоактивті айналым дегеніміз не?
   
4. 
   Радиациялық сараптаманың алдын- алу медицинасындағы алатын орны қандай?
   
5. 
   Радиоактивтілік дегеніміз не?
   
6. 
   Жартылай ыдырау кезеңі дегеніміз не?
   

1. 
   Л.А. Ильин, В.Ф. Кириллов, И.П. Коренков. Радиационная сараптама М, Медицина 1999ж
   
2. 
   Лакшин, А.М. Общая сараптама с основами экологии человека: учебник. – М., 2004ж.
   
3. 
   Сараптама : учеб./ Под ред. Г.И. Румянцева. – М., 2001ж.
   
4. 
   Пивоваров, Ю. Сараптама и основы экологии человека: учеб. – М., 2004ж.
   
5. 
   Сараптама : учебник/ред. Г.И. Румянцева. – М., 2005ж.
   
6. 
   Иманалиев Ш.И., Балалар мен жасөспірімдердің сараптамасы: оқу құралы. – Алматы, 2008ж.
   
7. 
   Радиациялық сараптама: оқу құралы / Ү.И. Кенесариев. – Алматы, 2004ж.
   
8. 
   Кича Д. Общая сараптама. Руководство к лабораторным занятиям: учеб.пособие. – М.,2009ж.
   

1. 
   Руководство к практическим занятиям по гигиене труда: учеб. Пос./ под ред. В. Кириллова. – М., 2001ж.
   
2. 
   Руководство по гигиене труда Т. 1: практикум / под ред. Н.Ф. Измерова. – М., 1987ж. 3. Руководство по гигиене труда. Т.2: практикум / под.ред. Н.Ф. Измерова. – М., 1987ж. 4. Сараптама труда: учеб./ под ред. Н. Измерова. сараптама– М., 2008ж. + (СД – РОМ).
   

1. 
   Радиациялық сараптама дегеніміз не, қандай ғылым?
   
2. 
   Радиациялық сараптаманың басқа сараптамалар арасында алатын орны қандай?
   
3. 
   Радиациялық сараптаманың мақсат, міндеттері қандай?.
   
4. 
   Радиоактивтіліктің қандай алмасу түрлерін білесіздер?
   
5. 
   Ядролық сәулелену түрлерінің негізгі қасиеттері туралы не айтар едіңіз?
   
6. 
   Рентген сәулесінің қасиеттері туралы не айтар едіңіз?
   
7. 
   Радиоактивті заттардың өлшем бірліктері қандай?
   

1. 
   Тақырыбы: Радиациялық сараптамада қолданылатын радиометриялық зерттеу әдістері.
   

2. 
   Мақсаты:Студенттерге радиометриялық зерттеу әдістерін жүргізуді, керекті нысаналардан сынамалар алуды үйрету.
   

3. 
   Оқыту мақсаты
   

1. 
   Ортаның негізгі нысаналарын радиометриялық бақылауды;
   
2. 
   Радиометриялық зерттеулердің жалпы принциптерін;
   
3. 
   Ауа радиоактивтілігін сараптамалық бағалау әдістерін;
   
4. 
   Тағамдық өнімдердің радиоактивтілігін бағалау әдістерін;
   

1. 
   Препараттың белсенділігін есептеуді (қондырғы фонын және есептеу тиімділігін анықтауды);
   
2. 
   Ауадағы радиоактивті газдарды анықтауды;
   
3. 
   Тағамдық өнімдердің радиоактивтілігін анықтауды;
   
4. 
   Спектрометрлік өлшеу әдістерін жүргізуді.
   

1. 
   Радионуклидтердің ағзаға түсуінің қандай жолы бірінші дәрежелік болып табылады?
   
2. 
   Ауаның радиоактивті ластануын зерттеудің қандай әдістері бар?
   
3. 
   Тағамдық өнімдердің белсенділігін зерттеудің қандай кезеңдері бар?
   
4. 
   Су қоймалары суының, топырақтың, техногенді радионуклидтермен ластануының маңызы неде?
   
5. 
   Дискриминация коэффициенті дегеніміз не?
   

1. 
   Препараттың белсенділігін қалай анықтаймыз (қондырғы фонын және есептеу тиімділігін)?
   
2. 
   Препараттың белсенділігін анықтау әдістері қандай?
   
3. 
   Жұқа қабат дегеніміз не?
   

1. 
   Ауа радиоактивтілігін бағалау әдістері қандай?
   
2. 
   Радиоактивті газдарды идентификациялау үшін қандай әдістер қолданылады?
   
3. 
   Жартылай ыдырау кезеңі дегеніміз не?
   

1. 
   Тағам өнімдерін радиоактивті бағалау әдістері қандай?
   
2. 
   Тағам өнімдеріне радиациялық бақылау жүргізу үшін қандай шаралар орындалуы керек?
   
3. 
   Тағам өнімдерінен сынамаларды қалай аламыз?
   

1. 
   Л.А. Ильин, В.Ф. Кириллов, И.П. Коренков. Радиационная сараптама М, Медицина 1999ж
   
2. 
   Лакшин, А.М. Общая сараптама с основами экологии человека: учебник. – М., 2004ж.
   
3. 
   Сараптама : учеб./ Под ред. Г.И. Румянцева. – М., 2001ж.
   
4. 
   Пивоваров, Ю. Сараптама и основы экологии человека: учеб. – М., 2004ж.
   
5. 
   Сараптама : учебник/ред. Г.И. Румянцева. – М., 2005ж.
   
6. 
   Иманалиев Ш.И., Балалар мен жасөспірімдердің сараптамасы: оқу құралы. – Алматы, 2008ж.
   
7. 
   Радиациялық сараптама: оқу құралы / Ү.И. Кенесариев. – Алматы, 2004ж.
   
8. 
   Кича Д. Общая сараптама. Руководство к лабораторным занятиям: учеб.пособие. – М.,2009ж.
   

1. 
   Руководство к практическим занятиям по гигиене труда: учеб. Пос./ под ред. В. Кириллова. – М., 2001ж.
   
2. 
   Руководство по гигиене труда Т. 1: практикум / под ред. Н.Ф. Измерова. – М., 1987ж. 3. Руководство по гигиене труда. Т.2: практикум / под.ред. Н.Ф. Измерова. – М., 1987ж. 4. Сараптама труда: учеб./ под ред. Н. Измерова. сараптама– М., 2008ж. + (СД – РОМ).
   

1. 
   Радиомериялық талдау дегеніміз не?
   
2. 
   Радиохимиялық талдау дегеніміз не?
   
3. 
   Радиоактивті заттармен жұмыс істеу дегенді қалай ұғасыз?
   
4. 
   Радиациялық қауіпсіздік талаптарына тағамдық өнімдердің сәйкестігін қалай анықтаймыз?
   
5. 
   Әртүрлі орта нысаналарының белсенділігін бағалау үшін қазіргі кезде қандай аспаптар мен аппараттар қолданылады?
   

№3

1. 
   Тақырыбы: Радиациялық сараптамадағы ядролық физика элементтері.
   

2. 
   Мақсаты: Радиациялық сараптамадағы ядролық физика элементтеріне қандай ұғымдар кіретіні туралы студенттерге білім беру.
   

3. 
   Оқыту мақсаты
   

1. 
   Радиобелсенділік анықтамасын;
   
2. 
   Радиобелсенді айналым түрлерін;
   
3. 
   Радиоактивті ыдыраудың негізгі заңдарын;
   
4. 
   Радиобелсенділіктің өлшем бірліктерін.
   

1. 
   Ядролық физика элементтері туралы алған білімдерін тәжірибеде қолдана білулері қажет;
   
2. 
   Радиациялық сараптама саласында қажетті заңды құжаттарды қолдана алулары керек;
   
3. 
   Радиоактивті айналу түрлерін ажырата білулері керек.
   

1. 
   Радиобелсенділік дегеніміз не?
   
2. 
   Радиобелсенді ыдыраудың қандай негізгі заңдылықтарын білесіздер?
   
3. 
   Радиобелсенді заттардың белсенділігі мен салмағының арасында қандай байланыс бар?
   
4. 
   Жартылай ыдырау кезеңі дегеніміз не?
   

• 
  Радиациялық сараптама дегеніміз қандай ғылым?
  
• 
  Иондағыш сәулелену дегеніміз не?
  
• 
  Сіңген доза дегеніміз не?
  
• 
  Сіңген дозаның өлшем бірліктері қандай?
  
• 
  Сәулеленуге ұшырау дозасы дегеніміз не?
  
• 
  Эффективті доза дегеніміз не?
  
• 
  Эффективті дозаның өлшем бірліктері қандай?
  
• 
  Доза дегеніміз не?
  
• 
  Альфа сәулеленуі дегеніміз не?
  

• 
  Ауада таралуы ең үлкен иондағыш сәулелену түрі қандай?
  
• 
  Бета сәулеленуі дегеніміз не?
  
• 
  Доза қуаты дегеніміз не?
  
• 
  Доза шегі дегеніміз не?
  
• 
  Эквивалентті доза дегеніміз не?
  
• 
  Эквивалентті дозаның өлшем бірлігі қандай?
  
• 
  «Персонал» категориясы деген кімдер?
  
• 
  «Халық» категориясы деген кімдер?
  
• 
  Радиобелсенділік дегеніміз не?
  

1.Л.А. Ильин, В.Ф. Кириллов, И.П. Коренков. Радиационная сараптама М, Медицина 1999ж

2.Лакшин, А.М. Общая сараптама с основами экологии человека: учебник. – М., 2004ж.

3.Сараптама : учеб./ Под ред. Г.И. Румянцева. – М., 2001ж.

4.Пивоваров, Ю. Сараптама и основы экологии человека: учеб. – М., 2004ж.

5.Сараптама : учебник/ред. Г.И. Румянцева. – М., 2005ж.

6. Иманалиев Ш.И., Балалар мен жасөспірімдердің сараптамасы: оқу құралы. – Алматы, 2008ж.

7.Радиациялық сараптама: оқу құралы / Ү.И. Кенесариев. – Алматы, 2004ж.

8.Кича Д. Общая сараптама. Руководство к лабораторным занятиям: учеб.пособие. – М.,2009ж.

қосымша

1.Руководство к практическим занятиям по гигиене труда: учеб. Пос./ под ред. В. Кириллова. – М., 2001ж.

2. Руководство по гигиене труда Т. 1: практикум / под ред. Н.Ф. Измерова. – М., 1987ж. 3. Руководство по гигиене труда. Т.2: практикум / под.ред. Н.Ф. Измерова. – М., 1987ж. 4. Сараптама труда: учеб./ под ред. Н. Измерова. сараптама– М., 2008ж. + (СД – РОМ).
7. Бақылау – сұрақтары

1. 
   Радиобелсенділіктің қандай айналу түрлерін білесіздер?
   
2. 
   Альфа ыдырау дегеніміз не?
   
3. 
   Электрондық бета ыдырау дегеніміз не?
   
4. 
   Позитрондық бета ыдырау дегеніміз не?
   
5. 
   Жартылай ыдырау кезеңі дегеніміз не?
   
6. 
   Жартылай әлсіздендіру қабаты дегеніміз не?
   
7. 
   Радиобелсенді заттардың белсенділігі туралы не білесіз?
   
8. 
   Минимальды маңызды белсенділік дегенді қалай түсінесіз?
   
9. 
   Минимальды маңызды меншікті белсенділік дегенді қалай түсінесіз?
   
10. 
    меншікті (көлемдік) белсенділік дегенді қалай түсінесіз?
    
11. 
    Радиобелсенді заттардың белсенділігінің өлшем бірліктері қандай?
    

№4