Тақырып 10. Табиғатты пайдаланудағы ғылыми-техникалық жетістіктер.Өндірістік-шаруашылық қызметтерді экологиялау

4. 
   Табиғат пайдаланудағы ғылыми-техникалық прогресс: проблемалары мен жетістіктері
   
5. 
   Өндірісті экологизациялау маңызы
   
6. 
   ҒТЖ-дің негізгі бағыттары және оның табиғат қорғау іс-әрекетіне әсері
   

2000 жылы кәсіпорын ауаға 200 т күкүрттік ангидритті лақтырды: ШДК ПДК SO2= 0,5 мг/м3) келтірілген 150 т. лимиті

Аймақтық бағдарламада су қорғау шараларын жүзеге асыруға жылдық шығындары 500 мың.т, ластаушы заттардың шығару лимиті аймақтық бағдарлама бойынша -652 мың. т/ж.

Кәсіпорын көлемін анықтаңыз:

а) ауаға лимиттте қарастыру бойынша заттардың шығарылуы;

б) белгіленген лимиттің сыртында шығарылуы

4. 
   Төлемдердің жіктелуі, функциялары мен оларды анықтау методикасы
   
5. 
   Жерге, суға және орман ресурстарына төлемдер
   
6. 
   Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемдер
   

Әдебиеттер: 1,9,15,18,19,22,25,37

2. 
   Қоршаған ортаны қорғау мен табиғатты тиімді пайдалануды ынталандырудың экономикалық механизмдері мен ырғақтары:
   
   • 
     баға белгілеу және амортизациялық саясат;
     
   • 
     қаржылық-несиелік ырғақтар;
     
   • 
     салықтар мен төлемдер;
     
   • 
     жеңілдіктер мен субсидиялар;
     
   • 
     нормалау, сертификаттау мен лицензиялау.
     

Әдебиеттер: 1,5,34,38,41

3. 
   Нарыққа көшу жағдайында басқару механизмін жетілдіру
   
4. 
   Табиғат пайдалануды болжау және жоспарлау
   

Америкада жыл сайын 1,6-2,4 млн. жабайы ұйректер өледі, себебі олар мыс ұнтақтарын жейді. Америкадаға жабайы аңдарды қорғау қызметі мыс ұнтақтарын темірге ауыстыруды қарастырды. Осы шараның экономикалық тиімділігін анықтаңыз егерде өлген ұйрек құны 15 доллар тұрса, ал темір ұнтақтарына бір ұйректі атуға 3 центатұрса.

7. 
   Табиғат ресурстары мен әлемдік дамуы
   
8. 
   Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі халықаралық келісімдер мен ұйымдар
   
9. 
   Қазақстанның табиғат ресурстары мен стратегиялық дамуы
   

Аймақ бойынша келесі мәліметтер бар:

- ластану заттарын шығарғаны үшін аймақтық белгіленген норматив көлемінен аспауы (тг.\белг.т) Р=50000;

- келтірілген ластану заттарын шығару шығару жылдық нормативы (Мh) – 7,79 белг. т\жыл.

Су объектілеріне ластаушы заттарды шығарғаны үшін аймақтық экономикалық нормативті есептеңіз
Әдебиеттер: 9,22,26,28,33,35,38

7. Пәнді үйрену бойынша әдістемелік нұсқаулар

Практикалық, семинарлық, лабораториялық және студиялық сабақтарға әдістемелік нұсқаулар

Аталған пән бойынша практикалық,семинарлық,лабораториялық,ОСӨЖ, және студиялық сабақтар қарастырылмаған.

1. 
   Табиғат пйдалану түсінігі, түрлері мен формалары
   

1. 
   Табиғат пайдаланудың әлеуметтік-экономикалық мәні және құрамдас бөлігі
   

1.«Табиғат пайдалану» және «Табиғат пайдалану экономикасы» арасындағы айырмашылық ерекшеліктері

2. ҚР-дағы табиғат ресурстарының жағдайының ахуалды проблемалары

Тест тапсырмалары:

1. Табиғат пайдалану экономикасы нені оқытады?

A) Адамдардың шаруашылық қызметінде табиғат ресурстарын тиімді және кешенді пайдалануға бағытталған экономикалық ғылым

B) Табиғат ресурстарын пайдалануда, оларды табуда, тқтынуда қалыптасқан әлеуметтік- экономикалық қатынастарды оқытатын ғылым

C) Табиғат пен қоғам эволюциясын оқытатын ғылым

D) Табиғат ортасы элементтерінің арақатынас принциптерін оқытатын ғылым

E) Өндіріс ресурстарын ұнемдеу технологиясын оқытатын ғылым

2. Зерттелетін құбылыс жан- жақты, қайшылықта, даму үстінде қарастырады қандай әдіс?

A) Статистикалық

B) Корреляциялық- регрессиялық

C) Жүйелік

D) Диалектикалық

E) Тарихи- тану

3. Табиғат пайдалану процесінде мыналар пайдалынады............

A) Қайта қалпына келетін ресурстар

B) Сарқылатын ресурстар

C) Сарқылмайтын ресурстар

D) Минералдық ресурстар

E) Жерлер, орман ресурстары, қазба байлықтары, су ресурстары, атмосфералық ауа

4. Жаңартылу дәрежесі бойынша табиғат ресурстары............. болады

A) Табиғи, жасанды

B) Жаңартылатын, жаңартылмайтын

C) Өндірістік, өндірістік емес

D) Тозатын, тозбайтын

E) Бағаланған, бағаланбаған

5. Адамдар қатысымен пайда болған немесе қайта қалпына келтірілген табиғат ресурстары қалай аталады......

A) Жаңартылатын

B) Қалпына келетін

C) Антропогендік

D) Табиғи

E) Қазбалы

6. Бүге- шегесіне дейін зерттеліп, белгілі уақытта статистикалық тіркеуден өткен және пайдалануға жіберілген табиғат ресурстары қалай аталады?

A) Есепке алынған

B) Қайта қалпына келетін

C) Мүмкін болатын

D) Зерттелген

E) Ауыстырылатын

7. Территориялық, технологиялық және басқалай белгілері бойынша біріктірілетін кәсіпорындар, ұйымдар мен мекемелер жиынтығы қалай аталады?

A) Инфрақұрылым

B) Ресурстық потенциал

C) Өндірістік күш

D) Ресурстық емес потенциал

E) Өндірістік кешен

8. Қоршаған ортаның ауыл шаруашылық ластануы- бұл..............

A) Әртүрлі тынайтқыштар мен зиянды жәндіктерді құртуға арналған элементтерді қолданумен байланысты табиғаттың ластануы

B) Адамның іс- әрекетіне байланысты емес қоршаған ортаның ластануы

C) Өнеркәсіп кешендердің қызмет етуінен қоршаған ортаның ластануы

D) Мемлекет территориясынан шықпай қоршаған ортаның ластануы

E) Қоршаған ортаның бөлек химиялық заттармен, оның компоненттері мен элементтерімен ластануы

9. Қоршаған ортаның тұрақты ластануы– бұл...........

A) Қоршаған ортаның бірнеше жүз жыл(аргон және т. б) таралмайтын зиянды элементтермен ластануы

B) Тек қана микроорганизмдермен емес, сондай- ақ экожүйені бұзатын макроорганизмдердің кобеюімен қоршаған ортаның ластануы

C) Тұрғындар қоныстанған ауылдар, қалалар мен аудандар территориясынан шықпай қоршаған ортаның ластануы

D) Қоршаған ортаның бөлек химиялық заттармен, оның компоненттері мен элементтерімен ластануы

E) Өндірістік немесе басқалай объектілер орналасқан территорияның қоршаған ортасының ластануы

10. Өндіріс процесіне тікелей қатысатын табиғат ресурстары қалай аталады?

A) Энергетикалық ресурстар

B) Экономикалық айналымға тартылған ресурстар

C) Пайдалы қазбалар

D) Минералдық ресурстар

E) Технологиялық ресурстар

Әдебиеттер:1,2,3, 4,5,6,8

1. 
   Табиғат пайдалану қызметі мен қоршаған ортаға экономикалық зияндары
   

1. Келесі ұғымдарды оқып өз беттеріңізбен жазыңдар:

• 
  қоршаған орта,
  
• 
  қоршаған ортаны қорғау,
  
• 
  қоршаған ортаны қорғау объектілері,
  
• 
  қоршаған ортаның сапасы,
  
• 
  қоршаған ортаның мониторингі,
  
• 
  қоршаған ортаның сапасын нормалау,
  
• 
  қоршаған ортаның ластануы.
  

1. 
   Экономикалық бағалаудың бөлек түрлерінің ерекшеліктері мен пайдалануы
   
2. 
   Табиғаттық-ресурстық потенциал, оны саөтап қалу факторлары мен пайдалану бағыттары
   

Қ Р-ның 2007 ж 09.01 -«Экологиялық Кодекс» Заңымен өздеріңіз танысып, қысқаша түсініктерді жазыңдар

Бір нұсқау бойынша қара метталургия өндіру бойынша құрылып жатырған кәсіпорын 7 жыл құрылыс мерзіммімен бағасы 500 мың.тенгеге тен, ал екінші нұсқау бойынша кәсіпорын 5 жыл құрылыс мерзіммімен бағасы 500 мың.тенгеге тен. Олардың ағымдағы шығындары бірдей.

Құрылыс бойынша күрделі салымдар салынған жылдар кестете көрсетілген:

Әдебиеттер: 1,5,8,16,23,29,32

4. 
   ҚР-да минералды шикізат ресурстарын пайдалану проблемалары
   
5. 
   Қазба байлықтар кен орындарын экономикалық бағалау
   
6. 
   Есептер шығару
   

Батыс Қазақстандағы мұнай мен газдың игеруі және олардың қоршаған ортаға әсері жөнінде реферат дайындаңыз

Салыстыру варианттарында бірдей қызмет ету мерзімімен рудадағы темірдің борттық құрамын анықтаңыз.

Қажетті мәліметтер кестете:

Әдебиеттер: 1,5,9,12,14,15,16

4. 
   Нарықтық қатынастар жағдайындағы жер реформасы
   
5. 
   Ауыл шаруашылық жерлерін экономикалық бағалаудың есептеу тәртібі
   
6. 
   Есептер шығару
   

ҚР-ның 2003 жылы 20.06. № 442-III «ҚР Жер Кодексі» Заңымен өздеріңіз танысып, қысқаша түсініктерді жазыңдар

1. Жердің4- ші ерекшелігі

A) Топырақ қалындығында

B) Топырақ құнарлылығының бірдейлігінде

C) Топырақ құнарлысыздығында

D) Топырақ құнарлылығының сапасыздығында

E) Топырақ құнарлылығының әр түрлігінде

2. Ауыл шаруашылығында жерге ақы төлеудің түрлері

A) Жер салығы; кеден салығы

B) Жер салығы; жалға алмаған үшін ақы

C) Жер салығы; жалға алған үшін ақы

D) Жер пайы; жалға алған үшін ақы

E) Жер рентасы; жалға алған үшін ақы

3. Орман ресурстарын қандай ресурстарға жатқызады?

A) Жаңартылатын

B) Жаңартылмайтын

C) Тозбайтын

D) Шектеулі

E) Минералды

4. Жер үсті су обьектілерінде тұрақты немесе уақытша болатын сулар:

A) Жер асты

B) Жер үсті

C) Резервтік

D) Тұщы

5. Су ресурстары қандай ресурстарға жатады?

A) Таусылмайтын

B) Бұзылатын

C) Қалпына келмейтін

D) Шектеулі

E) Энергетикалық

6. Су ресурстарын қайтарымсыз тұтынуда............. ерекшеленеді

A) Су жинақтаушылар

B) Су қоймалары

C) Су пайдаланушылар

D) Су тұтынушылар

E) Су жинаушылар

7. Кислота, фенолдар, химиялық қосындылар... болады.

A) ішетін суда

B) ауа буында

C) кері ағызылған қалдық суда

D) техникалық маңыздағы суда

E) минералды суда

8. Атмосфераның негізгі сапасы:

A) қату

B) техногендік әрекеті

D) өзін- өзі тазарту

E) жылу шығару

9. Атмосфераның биологиялық ластануы бұл-...

A) патогенді микроорганизмдер даму нәтижесінде ауа ортасының ластануы

B) жылу, электрмагнитті, радиоактивті әсер ету көмегімен ластану, сондай- ақ ауаның мөлдірлігі деңгейін түстік әсер етумен өзгерту

C) адам қызметі нәтижесінде пайда болған шаң тозаң қалдықтарымен ластау

D) химиялық элементтерді ауаға тастау нәтижесінде ластау: стронций, цезий, күкірт қышқылы, күкірт сутегі, көмір сутегі, метан және т. б

E) шу, вибрация, шағылыстыру, электромагнитті аумақтардың зиянды деңгейі

10. Булану эффектінің есебінен... байқалады.

A) жаппай салқындау

B) озон«тесігінің» пайда болуы

C) жердегі температураның жоғарылауы

D) теңіздің көтерілуі

E) электромагнитті дауылдар

Әдебиеттер: 2,4,5,6,9,28,32

4. 
   Ауыл шаруашылығы- су ресурстарын көп пайдаланушылар
   
5. 
   БҚО-дағы су ресурстарын пайдалану проблемалары
   
6. 
   Есептер шығару
   

1. ҚР-ның 2003 жылғы 09.07.№ 481-III «ҚР Су Кодексі» Заңымен өздеріңіз танысып, қысқаша түсініктерді жазыңдар

2. Аралды сақтау және Арал бассейндегі қоршаған ортаны қорғау жөніндегі проблемалар жөнінде реферат дайындаңыз

Әдебиеттер: 3,6,8,10,23,33,35

4. 
   Өсімдіктер мен жануарлар әлемін тиімді пайдалану және қорғау
   
5. 
   Орман ресурстарының экономикалық бағасын анықтау
   
6. 
   Есептер шығару
   

1. 
   ҚР-ның «ҚР Орман Кодексі» Заңымен өздеріңіз танысып, қысқаша түсініктерді жазыңдар
   
2. 
   Келесі ұғымдарды жазыңыз:
   

-орман жерлері

-орман ресурстары

-орман аурулары

-орман билеті

-орман шаруашылығы

-орманды қорғау

-орманды қалпына келтіру

-орман пайдаланушылар

-ұлттық парктер

1. Табиғат пайдалану объектілері

A) Қоршаған орта компоненттерінің физикалық, химиялық және биологиялық қасиеттері

B) Табиғат ресурстары

C) Минералдық- шикңзат ресурстары

D) Табиғат жағдайлары

E) Инвестициялық ресурстар

2. Әрбір құбылыс қалай пайда болды, қалай дамыды, қазіргі жағдайы, ертеңі қалай болмақ, осы тұрғыдан өткен мен бүгіннің байланысын сабақтастыра зерттейтін әдіс

A) Статистикалық

B) Нормалау

C) Экономикалық- математикалық

D) Тарихи- тану

E) Жүйелік

3. Пайдалану сипатына байланысты табиғат ресурстары шартты неше топқа бөлінеді?

A) Екі

B) Үш

D) Төрт

4. Ұдайы өндіріс қабілеттілігі бойынша табиғат ресурстары............. болады

A) Дәстүрлі, дәстүрлі емес

B) Қалпына келетін, қалпына келмейтін

C) Ұдайы өндірісті, ұдайы өндірісті емес

D) Бағаланған, бағаланбаған

E) Мемлекеттік, жеке

5. Антропогендік ықпал нәтижесінде толық жойылу дәрежесіне жету мүмкін ресурстар қоры қалай аталады?

A) Бағаланған

B) Сарқылмайтын

C) Сарқылатын

D) Мүмкін болатын

E) Дәстүрлі

6. Тауарлар өндіру мен қызмет көрсету процесіне тікелей қатынасы бар табиғат ресурстар бөлігі қалай аталады?

A) Зерттелген

B) Тартылған

C) Ауыстырылатын

D) Мүмкін болатын

E) Есепке алынған

7. Қоршаған ортаны қорғау туралы ғылым қалай аталады?

A) География

B) Табиғат пайдалану

C) Табиғат тану

D) Биология

E) Экология

8. Қоршаған ортаның локальдық ластануы- бұл..............

A) Қоршаған ортаның бөлек химиялық заттармен, оның компоненттері мен элементтерімен ластануы

B) Өндірістік немесе басқалай объектілер орналасқан территорияның қоршаған ортасының ластануы

C) Мемлекет территориясынан шықпай қоршаған ортаның ластануы

D) Адамның іс- әрекетіне байланысты емес қоршаған ортаның ластануы

E) Өнеркәсіп кешендердің қызмет етуінен қоршаған ортаның ластануы

9. Су объектілерінде орналасқан пайдаланылатын немесе пайдалануға болатын жер үсті және жер асты сулары қалай аталады?

A) Минералдық ресурстар

B) Әлемдік мұхит

C) Гидросфера

D) Биосфера

E) Су ресурстары

10. Б елгілі үлгілері бойынша алдын- ала зерттеліп, бағаланған ресурстар қалай аталады?

A) Мүмкін болатын табиғат ресурстары

B) Антропогендік табиғат ресурстары

C) Тозбайтын табиғат ресурстары

D) Экономикалық айналымға тартылған ресурстар

E) Табиғи табиғат ресурстары

Әдебиеттер: 4,9,10,20,24,35,38