17
қарапайым сенсорлық іс-әрекет деңгейін қарастыра отырып бірқатар даралық
мүмкіндіктерді анықтады [7].
Ф.Гальтонның ойларын американдық психолог Д.Кеттел дамытты. Ол
естің қысқа мерзімдегі көлемін, реакция уақыттарын, сезімнің көптеген
түрлерін зерттеу үшін тест әзірледі [8].
Осы кезеңде «ес», «интеллект» термині жоғары психологиялық іс-
әрекеттің өлшеміне айнала бастады. 1995 жылы француз психологі А.Бине
Т.Симонмен бірлесе отырып күрделі танымдық іс-әрекет өзіндік
танымдық
өлшем бірлігін қоса отырып интеллектті дамытуды өлшеу үшін – есте сақтау,
ақпарат беру, түсіну тестілеу жүйесін құрастырады [9].
Дж.Равен өзінің жұмысында ақыл-ой қабілетінің екі кешеннен тұратынын
анықтаған: өнімді (арақатынас пен байланыс қабілетін анықтау, арнайы
жағдайлар ұсынылмаған қорытындылар шығару) және репродуктивті (бұрынғы
тәжірибе мен меңгерілген ақпаратты қолдану мүмкіндігі) [10].
Қазіргі
таңдағы
танымал
өкілдер
Л.Терстоун,
Дж.Гилфорд
шығармашылықтың көп қырлы мүмкіндіктерін дамытады [11, 12].
1921
жылы
белгілі
американдық
психологтардың
қатысуымен
ұйымдастырылған «Оқыту психологиясы» журналында Н.Ф.Талызина,
А.В.Карпов тұлғаныңы интеллектуалды дамуында тестілеудің маңыздылығын
негіздейтін қазіргі уақытта жүргізген зерттеу нәтижелерін жариялайды. [13, 14].
Олардың әрбірі белгілі бір интеллект «және оның тәсілдерін өлшеуге келетін
анықтамасын айтуды өтініш жасады. Өлшеудің ең басты өлшемі тестілеу деп
барлығы айта кетті, алайда біздің басты таң қалғанымыз, олардың
анықтамасындағы интеллект «бір-біріне қарама-қарсы келеді.
Біз де зерттеу барысында ғалымдардың «интеллект» түсінігіне берген
анықтамасын жүйелей отырып, 1 кестеде көрсеттік.
Кесте 1 – Ғалымдардың «интеллект» ұғымына берген анықтамасы
Авторлар
Анықтама
1
2
Encyclopaedia Britannica
http://www.britannica.com/
Қоршаған ортаны басқару үшін өзінің білімін
және абстрактілі тұжырымдаманы қолдану мен
ұғыну, оқу мүмкіндігі және жаңа жағдайға
бейімделу мүмкіндігінен тұратын психикалық
қасиеттер
Г. Азимов, А.И. Щукина
(әдістемелік
терминдер
сөздігі)
Барлық
танымдық
қабілетті
біріктіретін,
қиындықтың шешімі мен танымындағы жалпы
адами қабілет: сезіну, қабылдау, жады (ес)
көрініс, ойлау, бейнелеу.
18
1 – кестенің жалғасы
1
2
Д.Векслер
адамның қоршаған ортаға бейімделу қабілеті:
«өмірлік жағдайды жақсы ойластыру, ойланып
жасай
алатындай
жаһандық
қабілет».
Интелекттің екі саласын анықтады: вербалдық
интеллект және іс-әрекеттік интеллект.
Р. Солсо
ойластырылған тәсілдегі білімді қолдануда
ойлар мен объектілер арасындағы байланыс пен
абстрактілі түсінік және нақты түсінік үшін
білімді қолдану мен бейнелеу, қабылдау
мүмкіндігі
Г. Айзенк
ақыл-ой үдерісінің өту жылдамдығы
Л.Термен
«абстракциялық ойлау қабілеті»
Э.Торндайк
шынайы өлшемдерге жақсы жауап беру
мүмкіндігі
С.Колвин
қоршаған іс-әрекетке бейімделу мүмкіндігін
қамтамасыз ететін оқыту мүмкіндігі немесе
білімнің жиынтығы
С. Боман
«ақыл-ойдың шынайы құрамы ғана емес, өзінің
іс-әрекетімен бірге ерекшеленуі»
Р.Кеттел және Дж.Хорн
интеллекттің
екі
кешені
анықталған:
«флюидты» және «кристалденген»
«Флюидты» кешен адами іс-әрекет өзінің
шегіне жеткен уақыттан бастап барлық
саласында пайда болады және ақыл-ойдың
тұқым
қуалаушылығымен
айқындалады.
«Кристалденген» кешен интеллекттің шынайы
көлеміндегі дағдыларды құрылымдайды.
Ж.Пиаже
бірыңғай тұтас құрылым мен тұрақтылық, назар
аударарлық белгілер, бірегей құрылымдалу іс-
әрекеті болатындай ішкі пәннің қызметіндегі
өндірістік, арнайы іс-әрекеттік объект пен
субъект арасындағы ерекше өзара байланыс
формасы
Мельхорн
Г.
және
Мельхорн Х.Г.
тұлғаның ойлау үдерістерінің сапасы мен
деңгейін сипаттайтын қабілеттерінің жиынтығы
Э.Боринг
тест арқылы өлшенеді
Дж. Томпсон
мінез-құлқында көрініс табатын есептеу мен
қысқарту абстрактілі түсінігінің сипаттамасы
19
1 – кестенің жалғасы
1
2
Л.Термен
«абстрактілі ойлаудың мүмкіндігі»
Р.Питнер
«нерв жүйесіндегі өзгерістердің негізгі қабілеті»
Дж.Петерсон,
«мінез-құлықтық есепті біріктіретін және
жинақтайтын көлемін тиімді ынталандыратын
биологиялық механизм»
М.Хаггерти
«дәстүрлі
анықталатын
күрделі
ойлау
үдерістерінің тобы - түйсік, қабылдау, біріктіру,
ес, қиял, саралау, талдау және дәлелдеу"
X.Вудроу
«меңгеру қабілеті»
Р. Спирнберг
1) вербалді интеллект (сөздік қор, ой-өріс,
оқығанды түсіну қабілеті); 2) мәселені шешу
қабілеті; 3) тәжірибелік интеллект (алға
қойылған мақсатқа жету қабілеті).
Линда Готтфредсон
«тәжірибе негізінде оқу мен жылдам үйрену,
күрделі ойларды түсіну, абстрактілі ойлау,
мәселені шешу, жоспарлау, қорытынды жасау
мүмкіндігі, жалпы ақыл-ой қабілеті»
Шетел сөзінің сөздігі
«ой, адамның ойлау қабілеті»
совет
энциклопедиялық
сөздігі
«ойлау қабілеті, рационалдық таным»
психологиялық сөздік
ойлау қабілетінің тұрақты құрылымы
Н.Н.Моисеев
мақсатқа жету стратегиясының құрылымы мен
ресурстарын жоспарлау, мақсатты негіз
P.C.Немов
«әр түрлі тапсырмалардың шешімін табудағы
адамның табыстылығын анықтайтын жалпы
ойлау қабілетінің жиынтығы»
Л.С.Выготский,
O.KТихомиров
«ақыл-ойдың ойлауын ұқсастыру»
Б.Ф.Ломов
«когнитивті стильдегі белсенді танымдықты
қажет ететін дараланған тәсілдік жағдайлардың
тиімділігі арқылы мәселенің шешімін табу
стратегиясы мен стилі, ойлау іс-әрекетінің
жүйелігін теңдестіру және т.б.»
В.Д.Шадриков,
В.А.Мазилов
белгілі бір мазмұнға байланысты емес жалпы
ойлау қабілетінің ақыл-парасаты
Достарыңызбен бөлісу: |
