ЖанқҰл тамараасар қалниязқызы

112 
 
еңсеруге  мүмкіндік  жасауға  арналған  педагогикалық  технологияларды  және 
ұжымдық және жеке кәсіби іс-әрекеттерді  ұйымдастыру; 
- қазақ 
ұлттық  музыкасы  арқылы  педагогикалық  жоғарғы  оқу 
орындарының  студенттерін  интеллектуалды  дамытудың  үдерісінде  концерттік 
тәжірибелерді пайдалану. 
Қазақ    ұлттық  музыкасы  арқылы  студенттерді  интеллектуалды 
дамытудың  өзіне  тән  ерекшеліктерін  есепке  алуда  оқыту  үдерісіндегі 
тұлғаның даралық-психологиялық ерекшелігі ескеріледі.  
Осы    шарттар  жалпы  танымдық  және  жеке  танымдық  құралдар  негізінде 
шығармашылық  студенттердің  жеке  іс-әрекетін  байланыстыратын  үрдістерді 
реттеуіне,  материалдарды  тиімді  меңгертуіне;    тұлғалық  және  өзара  қарым-
қатынасы  тәжірибесін  игеруге,  бақылау  мен  өзін-өзі  бағалауын,  өзін-өзі 
ұйымдастыруын жүзеге асыруға  арқылы студенттердің мүмкіндік жасайды.  
Қазақ ұлттық музыкасы арқылы педагогикалық жоғарғы оқу орындарының 
студенттерін интеллектуалды  дамытудағы  оқытудың  жеке  пәндердің  маңызды 
рөлі – фортепиано, вокал, хорды дирижерлау болып табылады.   
Жеке  сабақтар  оқу  бағдарламасының  аясында  орындаушылық  қабілетті 
меңгертуге,  тапсырмаларды  жеке  орындауға  арналып    ұйымдастырылады. 
Сондай-ақ,  студенттердің  ұлттық  музыкалық  материалдарды  әдістемелік 
тұрғыдан  құрастыра  алуға,  тәжірибе  жинауға,  оны  жеке  сабақтарда 
тыңдаушыларға меңгертуді жүзеге асыруға үйрету есепке алынады.   
Дегенмен, қазақ ұлттық музыка құралдары арқылы педагогикалық жоғарғы 
оқу орындарының студенттерін интеллектуалды дамытудың үдерісі  көп жақты, 
ұлттық музыканың интеллектуалдық-дамытушылық әлеуетін жүзеге асырудың 
тәсілі  тұлғаның  интеллектуалдық  дамуындағы  студенттердің  танымдық 
қажеттілігіне  негізделеді.  Қазақ  ұлттық  музыка  құралдары  арқылы  тұлғаның 
интеллектуалдық  дамуының  ерекшелігіндегі  терең  білім  мен  студенттердің 
жүйелігінің жоқтығы мақсатқа жетуге кедергі келтіреді. Осыдан келе, біз қазақ 
ұлттық  музыка  құралдары  арқылы  педагогикалық  жоғарғы  оқу  орындарының 
студенттерін  интеллектуалды  дамыту  тиімділігі  «Қазақ  ұлттық  музыкасы 
арқылы тұлғаның интеллектуалды дамуы» эллективті курсының бағдарламасы 
мен  базалық  және  бейіндеуші  пәндердегі  құрастырылған  қосымша  курстарды 
жүзеге асыру  болып табылады, деген қорытындыға келдік.   
Жоғарыда  көрсетілгендей,  қазақ  ұлттық  музыка  құралдары  арқылы 
педагогикалық  жоғарғы  оқу  орындарының  студенттерін  интеллектуалды 
дамытудың  ұйымшылдығы,  психологиялық-педагогикалық  шарттары  белгілі 
бір  принциптерді  бақылау  арқылы  жүзеге  асырылды.  Принциптерді  жүйелей 
келе,  біз  принцип  түсінігіне  сүйене  отырып  (лат.  Principium  –  бастапқы, 
меңгеру)  педагогикалық  үдерісті  ұйымдастыру  талабындағы  негізгі  ережені 
көрсетеді.  
Біздің  түсінігімізде  принцип  -  қазақ  ұлттық  музыка  құралдары  арқылы 
педагогикалық  жоғарғы  оқу  орындарының  студенттерін  интеллектуалды 
дамыту  үдерісіндегі  ұйымдастырушылық  талапты  білдіреді.  Білім  беруге 
қатысты  жалпы  принцип  сараптамасы  (В.В.Краевский),  музыкалық  білім 

113 
 
берудің  принципіне  (Э.Б.Абдуллин,  Д.Б.Кабалевский)  және  тұлғаның 
интеллектуалдық  даму  ерекшелігінің  мәні  келесі  принциптерді  анықтауға 
мүмкіндік берді:  
1. Білім алушының субъективті тәжірибесінің принципі. Мұндай принцип 
қажетті педагогикалық әсерді таңдай отырып оқытудың дифференциалдануына 
мүмкіндік  бере  отырып  ұлттық  музыканы  меңгерудің  үдерісіне  болашақ 
мұғалімдерді интеллектуалдық дамуына бағытталады.    
2. Тұлғалық-бағыттылық  тәсілдің принципі болашақ кәсіби іс-әрекеттерді 
жүзеге  асыруға  қатысты  шығармашылық  белсенділіктер  мен  кәсіби  іс-
әрекеттерді  ұлттық  музыканың  құндылығын  түсінуге,  интеллектуалдық 
дамудың мәнінде тұлғаның оқу іс-әрекетіндегі болашақ мұғалімдердің түсінігін 
ынталандыруға бағыттау.    
3. Когнитивтік 
бағыттылықтың 
принципі 
оқу 
іс-әрекетінде 
шығармашылық  әдістерді  тиімді  қолданудың  мүмкіндігі,  ұлттық  музыканың 
интеллектуалдық-дамытушылық  әлеуетін  жүзеге  асыруда  студенттерді 
белсендендіру 
немесе 
университеттің 
оқу 
жылында 
студенттің 
интеллектуалдық  дамуындағы  білімі,  біліктілігі,  дағдысын  меңгеру  болып 
табылады.  Дегенмен,  білімнің  көлемі  (тереңдігі,  жүйелігі)  студенттің  ойлау 
түріне  байланысты  (дивергентті,  конвергентті,  латералды).  Мұндай  принцип 
студенттердің ғылыми білімін алуына, білім таңдаудағы еркіндігі мен болашақ 
кәсіби қызметінде алынған білімді қолайлы қолдануға мүмкіндік жасайды.      
4. Вариативті  принципі  оқу  қызметінде  педагогикалық  тапсырмалардың 
шешімін  табуда  әртүрлі  нұсқаларды  қолдануға  мүмкіндік  береді.  Осыған 
байланысты  қазақ  ұлттық  музыка  құралдары  арқылы  педагогикалық  жоғарғы 
оқу  орындарының  студенттерін  интеллектуалды  дамыту  үдерісіндегі 
зерттелетін  ерекшеліктердің  принциптері  көркемдік  ойды  құруды,  ұлттық 
музыкадағы 
шығармалардың 
түрленуінің 
жаңа 
жолдарын 
табуды, 
шығармашылық-ізденушілік қызметті кеңейтуді ұсынады.   
5. Эмоционалдық  қолайлық  принципі 
оқу  үдерісінде  студенттерге 
психологиялық және педагогикалық қолдау көрсетуді ұсынады.  
6. Тұлғаны  белсенді  ынталандыру  принципі,  оның  әлеуметтік-пайдалы 
және 
субъективтік-маңыздылық 
іс-әрекетіне 
қатысу 
студенттерді 
дүниетанымдық  және  адамгершілік-эстетикалық  идеялардың  мазмұнындағы 
теориялық  қорытындылар  мен  түсініктерді  терең  ойластыра  отырып,  ұлттық 
музыканың  дербес  танымын  ұсынады.  Осындай  міндеттердің  шешімі  болып 
интеллектуалдық  даму  үдерісіндегі  студенттердің  саналық  және  танымдық 
белсенділігін  қолдау  табылады.  Мұндай  принциптің  мәні  Л.В.Занков  оқу  іс-
әрекетінің  вариативтік  жағдайында  білімді  қолданудың  тәсілдері,  оқу 
жұмысының  тәсілдерін  меңгеру  мен  оқудың  технологиялық  танымы  арқылы 
оқытудың қажеттілігі, теориялық ойлардың мәніндегі түсініктің деңгейін түсіне 
отырып теориялық білімдерді меңгеруге сілтейді.    
7. Кәсіби  оқытудың  және  кәсіби  тәрбиелеудің  бірыңғайлық  принципі 
шынайы  мүмкіндіктер  мен  күштердің,  нақты  кешеннің,  белгілі  бір  жүйені