Әдістемелік-нұсқау хат/2017-2018 оқу жылы
34
Teaching, Assessment» - «Шетел тілдерін меңгерудің жалпыеуропалық
құзыреттіліктері: меңгеру, оқыту, бағалау») деңгейлік оқыту моделіне сәйкес
жүргізілетінін және білім жүйесінің барлық деңгейлерінде бірлік, сабақтастық
және үздіксіздік қамтамасыз етілетінін білдіреді. Үш тілде білім берудің
қазақстандық моделі CEFR-дің аналогы емес, бірақ бұл құжат негізге алынып
және оның идеялары мен негізгі ережелері ұлттық білім беру жүйесінің нақты
жағдайларына бейімделеді.
Осыған сәйкес мақсатты үш тілде оқытудың деңгейлері төменгідей
белгіленген:
5-кесте – CEFR сәйкес үш тілде оқытудың салыстырмалы деңгейлері
(Common European Framework of Reference – Шет тілдерін меңгерудің
жалпыеуропалық құзыреттіліктері)
CEFR деңгейлері
Сынып-
тар
Ағылшын тілі
(Т3)
Сыныптар
Қазақ тілі (Т2)
Орыс тілі (Т2)
Баз
алық
А1 Қарапайым
деңгейі
1-сынып
А1 бағытындағы
жұмыс
А1
1-сынып А1 бастапқы
2-сынып А1 төмен
2-сынып А1 орта
3-сынып А1 орта
3-сынып А1 ілгері
4-сынып А1 жоғары
А2
4-сынып А2 бастапқы
А2 Негізгі
деңгей
5-сынып А2 төмен
5-сынып А2 орта
6-сынып А2 орта
6-сынып А2 ілгері
7-сынып А2 жоғары
В1
7-сынып В1 бастапқы
Орта
В1 Орта деңгей
8-сынып В1 төмен
8-сынып В1 орта
9-сынып В1 орта
9-сынып В1 ілгері
10-
сынып
В1 жоғары
В2
10-
сынып
В2 бастапқы
В2
Ортадан жоғары
деңгей
11-
сынып
В2 төмен
11-
сынып
В2 орта
Ағылшын тілі бір қадамға артта екеніне назар аудару қажет, өйткені
қазақ тілі мен орыс тілі табиғи лингвистикалық ортада оқытылады. Заманауи
Қазақстанның тілдік жағдайына орыс-қазақ және қазақ-орыс қостілділігі тән
және соңғысының қолданыс аясы кеңейтілуде. Оған қазақ тілінің мемлекеттік
тіл мәртебесін алуы себеп болды. Сонымен қатар, Қазақстан тәуелсіздігінің 25
жылы ішінде бір миллионнан астам этностық қазақтар тарихи отанына қайта
оралды.
Деңгейлік оқытуда сөйлеу қызметінің төрт дағдысын дамытуға көңіл
бөлінеді: тыңдалым (ауызекі тілді тыңдап отырып түсіну), айтылым, оқылым
және жазылым.
Үш тілде оқытудың келесі әдісі – коммуникативтік тәсіл. Ол
мыналарды білдіреді:
біріншіден, мақсатты тілдерді оқыту оқытылатын тілдің ауызекі сөйлеу
нормасын меңгеруге бағытталған, сондықтан бірінші сыныпта, ең алдымен,
Әдістемелік-нұсқау хат/2017-2018 оқу жылы
35
тыңдалым мен айтылым дағдыларына көңіл бөлінеді; оқылым мен жазылым
дағдыларын ана тілінде немесе оқу тілінде (мектептің оқу тілі) дамыту арқылы
жүзеге
асырылады;
екіншіден, тілді оқыту грамматикалық ережелермен шектелмейді, яғни
өзге тілді алғаш үйренушілерге «бастауыш», «баяндауыш», «морфология»,
«синтаксис» т.б. білу маңызды емес. Бала грамматикалық құрылымдарды
білмей тұрып, оқу мен жазуды білмесе де сөйлей бастайды, тіпті сөйлемдерді
де дұрыс құрайды. Ол жай ғана
сөздерді айтады, сөздердің мағынасын түсінеді,
айналасындағы адамдармен тілдесе бастайды. Уақыт өте келе оның сөздік қоры
молаяды, қоршаған адамдардың басым бөлігі оны түсінетіндей деңгейде
сөйлесе алады. Содан кейін ғана бала оқу мен жазуды үйренеді. Мектепте ана
тілінен өзге тілді үйренудің негізі осында жатыр.
Ана тілінен өзге тілдерді оқытқанда ана тілін (немесе бірінші тілді)
қолдану орынды, бұл коммуникативтік тәсілдеменің ережелерін бұзбайды: егер
ана тілінде 5 минут ішінде ережені түсіндіруге болатын болса, онда шет тілінде
оны түсіндіруге сабақтың барлық уақытын зая жіберудің қажеті жоқ.
Мұндай оқытудың негізгі мақсаты грамматикалық құзыреттілікті
қалыптастыру емес (сөз тіркестері мен сөйлемдерді сауатты құру, мезгіл
шақтарын дұрыс қолдану, әр түрлі сөйлемдердің құру түрлерін білу),
коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру. Сөзсіз, грамматикалық
құзыреттілік маңызды, бірақ коммуникативтік тәсілдемеде грамматикалық
ережелерді іс жүзіндегі қарым-қатынаста қолдануға негізделген.
Коммуникативтік құзыреттілік тілді әр түрлі мақсат пен функцияда
қолдануды, әр түрлі сипаттағы және типтегі мәтіндерді құру, оқу және түсіну,
шектеулі лексикалық және грамматикалық базасы болғанның өзінде әңгімеге
араласуды қамтамасыз етеді.
Коммуникативтік тәсілде, ең біріншіден, тілдік құрылымдардың
дұрыстығына емес, диалогты әрі қарай өрбіту нұсқасын ұғыну, жалпы
коммуникативтік мақсатқа жету, өзгертіп айту дағдысын дамыту
параметрлеріне назар аударылады.
Коммуникативтік оқытуда
білім алушы тек қана тіл туралы білімді
меңгермейді, сонымен қатар, мәдени-әлеуметтік компонентті де меңгереді:
қоғамдағы тәртіп үлгісі, сол елдің мәдениеті мен мәдениет нормалары
туралы
білімі,
осылардың
бәрі
шынайы
қарым-қатынастың
жағдаяттарында сөйлеушімен өзара қарым-қатынас жасауға көмектеседі.
Мақсатты үш тілді оқытуда қолданылатын келесі әдістемелік тәсіл –
мәдениетаралық-коммуникативтік тәсіл. Бұл тәсілде тілдерді оқытуда тұлғаның
мәдениетаралық қарым-қатынасқа қажетті қасиеттерін дамытуға көңіл
бөлінеді. Мұндай тәсіл бірнеше міндеттерді шешуге мүмкіндік береді:
туған жері, оның ерекшелігі, мәдениеті, салт-дәстүрі туралы түсінік
қалыптастыру. Бұл білім алушының когнитивті тәжірибесін кеңейтуге және
құндылық жүйесінің бағдарын, оның ішінде өз еліне, өлкесіне деген
сүйіспеншілік, ұлттық мәдениетке, тілге құрметпен қарауын қалыптастыру
үшін қажет;
өз жерінің тарихы, мәдениеті, салт-дәстүрі туралы алынған ақпаратты
