көркемдік творчествоға айналдырады. Суретшінің таланты
шындық өмірді жеке сезінудегі хаосты реттипкке, төртіпке
шақырады) (10].
Енді,
энтропия
мен
информадияның
байланысын
таддаудан және анализден кейін, өзінің өмірін белсенді
өткізгісі және ұзығырақ сақгағысы келетін адамдарға біршама
кеңес беруге болатын сияқгы. Геронтологтар 1970—1980 ж.ж.,
мұндай энтропиялы—ақпараттық анализден тәуелсіз, жасы
келген қарт адамдарға бұрынғы физикалық тыныштық пен
акдараттық демалысты кеңес еткен пікірден бастарту керек
екендігін жариялады және тек қана белсенді тіршілікпен ғана
ұзақ өмір сүруге болатындығын ескертті.
Тағы да бір маңызды мәселе. Егер энтропия мен
информацияның аздығы хаосты сипатгайтын болса, онда
хаостың өзін S және / шамаларымен, әркдйсысына сәйкес,
энтропия
мен
информация
шамаларының
көмегімен
математикалық тендеулер құрып, хаосты сипаттауға болады.
Энтропия және ақпарат туралы айтылған мәселелердің
және оларды бағалау үшін
келтірілген формулалардың
биологиялық жүйелер дамуының математикалық модельдерін
құруда, жаратылыс танудың баскд да салаларының, ең
алдымен синергетиканьщ (2 бөлімді қара), дамуы үшін мөні
өте үлкен, маңызы зор.
1.7- Электромагниттік өзара әсерлесулер
Электрлік зарядталтан денелердің кдсиеттері адамзаткд
қазіргі кезден 2,5 мьщ жылдай бұрын белгілі болған.
Заряд тардың оң және теріс деп, шартты түрде, аталынган екі
түрлі болатындыгы мәлім. Дененің аттас зарядтары бір-
бірінен тебіледі, ал әр аттас зарядтар-тартылады. Олардың
өзара әсерлесу күші Кулон заңымен силатталады, яғни ол
зарядтардың шамаларын ы ң көбейтіндісіне тура пропорционал
және олардың өзара аракдшықтыгыньщ квадратьша кері
пропорционал болады. Барлык, зарядтар шамасы е&1,6 № 19
кулонт тең минимал элементар зарядкр еселенеді. Дөл
осындай заряд теріс зарядталған электронда болады және де
барлық басқа зарядталған
элементар
бөлшектерде:
оң
п ротонд ар мен позитрондар да, оң және теріс мезондарда
26
болады (қос элементар зарядтары болатын кейбір резонанс
бөлшектерден баскд).
Бірақ та осы күнге дейін электрон зарядының табитты
және зарядтың бір таңбасының екініиісінен айырмашылык,
мәні түсініксіз. Зарядтың квантталу себебі түсініксіз-не
себепті барлық зарядтар элементар зарядкд еселенген, неге
оның шамасы келтірілген мәнге тең. Осының бәрі физиканың
әлі де болса ашылмаған үлкен сырларыньщ бірі болып
табылады.
Дегенмен
де,
бір
қызығы,
зарядталған
денелердің
қозғалысы, әсерлесулері толығымен мүқият зерттелінген және
алдын-ала болжауға да болады.
Қозғалмай
тұрған
электр
зарядтары
төңірегінде
элекгростатикалық күштік өріс тудырады. Ал қозғалыстағы
электр зарядтары бұған қосымша тағы да магнит өрісін
тудырады. Магнит өрісі және магниттік өзара әсерлесу күші
де
терең
зерттелген.
Біз
барлығымыз
жер
бетінде
электромагниттік
өрісте
өмір
сүреміз.
Жердің
электромагнитгік өрісі Күн белсенділігіне тәуелді, олардың
күрт өзгерісі адам денсаулығьша эсер етеді (бүл мәселе
жөнінде төменіректе толыгырақ айтылады). Элекгромагниттік
өрістер қазіргі заманғы техникада,
әсіресе, радио-және
телестанцияларда тиімді түрде пайдаланылады.
Ғалымдар
ХІХ-ғасырда
механиканың
кдрапайым
зандылықгарына сүйеніп жылулық құбылыстарды түсіндірді.
Дәл осылай жарық, электр және магнит құбылыстарьш да
механика зандарымен түсіндіруге әрекет жасальшды. Бірак,
бүл іс жүзіне аспайтын үміт болатын, оның үстіне 1860
жылдары бұлардың бәрі Максвеллдің зандарымен сипатталды.
Бірақ та Максвелл тендеулері мен Ньютонның механика
теңдеулері біріне-бірі “жуыспай” қойды. Мүндагы ескеретін
нәрсе: механика теңдеулері сияқгы Максвелл тендеулері де
динамикалық сипатгамаға ие болды,
яғни зарядталған
бөлшекгердің қозғалысьгаа және электромагниттік өрістерге
бастапқы шарттар берілген жағдайларда қалған кез-келген
уақыт моментшде болатын оқиғаларды бірмәңді сипаттап
айтуға болады.
Максвелл тендеулер жүйесінің ерекшелігі-оның электрлік
және магниттік шамаларға қатысты симметриялы еместігі.
Тендеулерге
магниттік
зарядтарды
енгізгенде
ғана
симметриялылыққа ие болуы мүмкін. Бұл жөнінде атақгы
27
ағылшын физигі П.Дирак магниттік зарядтардың да болуы
мүмкін деген болжам айтып, монопольдар (бір полюсты)
теориясын ұсьгнған болатын, бірақ та олар
табылып
дәләлдентен жоқ.
Табиғатта оң және теріс электр зарядтары бар бөлшектер
түрақгы түрде бақыланады, ал бір “таңбалы” (монопольды)
магниттік “зарядтар” ешуақытта жеке әлі кездескен емес.
Магниттің екі ұшы әркдшан да, эсер ету шамасы бойынша
теңдей, екі полюске ие болады; ол кднша үсақ бөлікке бөлінсе
де үшта рында бәрібір екі түрлі полюс кдлады. Магниттік
монопольдардың тіптен болмауы да мүмкін.
Қазіргі физика магниттік күштерді электр күштерінің
релятивисты} к
кцсиеттерінің
көрінуі
деп
есегггейді.
Релятивистік
эффектілер туралы
сөз
салыстырмалылық
теорияны қарастырғанда айтылатьш болады. Электростатика
курсынан белгілі: қозғалмайтын электр заряды барлық бағыт
бойында бірдей күш өрісін туғызады. Ал қозғалыстағы
зарядтың, оның қозғалыс бағытындағы электр лік өзара
әсерлесу күші, қозғалмаитын саиақ жүйесінде өлшеулер
жүргізгенде, релятивистік эффектілерге байланысты оның
көдценең бағыттағы мәнінен аз болады; осы көдценең
қүраушысы магниттік құраушысы деп аталды да, бұл,
шаманың зарядтың қозғалыс жыддамдығымен (немесе электр
тогыньщ күшімен) байланысы дұрыс табылды. Сондықган
оны
өзгертудің
ешқандай
мағынасы
жоқ.
Магниттік
монопольдар
эксперимент
жүзінде
ашылмаса
да
электромагниттік әсерлесудің заңдылықгары әрдайым орынды
ж әне процестерді дұрыс сипатгайды.
Магниттік өрістің әсерлесуі әр алуан және ате көп.
Электр тогының, түрак/пы магниттердің, Жердің магнит
өрісі-барлығы магнит
өрісінің айкрін
көріністері
болыл
табьыады.
Қозғалыстағы
космостық
сәулелердің
зарядталған
бөлшектерінің Жер магнит өрісіндегі ауытқуьша байланысты,
сол бөлшекгер үшін тоскдуылдар-радиациялық белдеулер-
пайда болады. Бұл бөлшекгер Жердің радиациялық белдеуінде
өзінің
энергия сын
жогалткднша
айнала
қозғалады,
циркуляция жасайды; яғни олардың әсері мүлдем төмендеп
Жер бетіндегі тірі табиғат сақгалады.
Электромагниттік
өзара
әсерлесуге
реал
өмірде
бакрыанатын көптеген күштер жатады, олар-серпімділік күші,
28
Достарыңызбен бөлісу: |
