Ii нарыќ экономика жаєдайындаєы еѕбек аќыны реттеудіѕ теориялыќ аспектілері

∑ ТСі х Урі

100

Қосымша жұмысқа еңбек ақы тарифінде бекітілген тариф ставкасының барлығы кіреді.

Псд = ФЗПт х К

100

Жұмысшыларға еңбек ақы бекітілген жалақы бойынша төленеді, тариф бойынша еңбек ақы қоры жалақыны жұмысшылар санына немесе жоспарлы кезеңдегі жұмыс ай санына көбейту арқылы анықталады.

Жеке және трифтік еңбек ақы қорын анықтаған соң, сағаттық қорқосымшасын есептейді. Еңбек ақы сағаттық қорына қызметтегі сый ақы жағдайының жоспарлы көрсеткішінің орындалуы бойынша сый ақы кіреді. Оның мөлшері жұмысшылар тобы бойынша бекітіледі, жеке еңбек ақы және сый ақы пайызы бойынша формула:

Зпр = ФЗПсд х П пр Зпр = ФЗП т х Ппр

100 100
мұнда, Зпр – сый ақы жүйесі бойыша қосымша төлем соммасы; ФЗПсд - жеке бағалау бойынша еңбек ақы ФЗПт – тарифтік ставка және жалақы бойынша еңбек ақы; Ппр – еңбек ақы тарифтік ставкасының сый ақы пайызы.

«Тар аудандар» өндіруде, дайын өнім шығартын , жеке – прогрессив бойынша еңбек ақы қорын жоспарлайды.

Шығарылған база және қабылданған тізбек бойынша жұмысшы еңбек ақы соммасын еңбек ақы қоры жеке – прогрессивті жүйесі бойынша мына формуламен анықталады:

Зсп = ЗПо х Пб х Кр

Б

мұнда, Зсп - жеке – прогрессивті жүйе бойынша еңбек ақы соммасы; ЗПо – жеке – прогрессивті жүйе бойынша төленетін, негізгі бағалау жұмысының еңбек ақысы, Б – шығарылған база орындалу пайызы; Пб - шығарылатын базаның артық орындалу базисы; Кр – негізгі бағалаудың көбею пайызы.

Бір күндік еңбек ақы қорын есептеу үшін (ФЗПд) сағаттық еңбек ақы қорынан басқа жас өспірімдер қысқартылған күннің және балалы әйелдер жұмысы үзілісіне жлақыны есептеу қажет.

Әйелдер қосымша жалақысы еңбек ақының орташа сағаттық оның санына көбейту арқылы және жоспарлы кезеңдегі жеңілдік сағаттар санымен анықталады.

Жас өспірімдердің бір істелінбей қалған сағаты жастар тариф ставкасының орташа сағаттың жас өспірімдер санына және жоспарланған кезеңдегі жұмыс күні санына көбейту туралы анықталады.

Жұмысшылар еңбек ақысының жоспарланған айлық қорын есептеу.

Айлық еңбек ақы қорын есептеген кезде күндік еңбек ақы қорымен қатар қосымша жалақы тізбегі қосылып есептеледі. Жұмысшылардың еңбек ақы жоспарын айлық қорын құратын барлық элементтерді қосып, оның көлемін аламыз.

Көп жыл істегені үшін пайыздық зейнеттендіруді жоспарлау жұмыс стажын көбейту:

Зв = ЗПт х Мв

100
мұнда, Зв–көп жыл істегені үшін төлем соммасы; ЗПт – сол топ жұмысшыларының тарифі бойынша еңбек ақы; Мв – еңбек ақы тарифі бойынша қосылған зейнеттендірудің пайыздық түріндегі мөлшері.

Қызметкерлер мен мамандардың еңбек ақысын жоспарлау.

Бұл категория персоналдарының еңбек ақы қорын есептеуінің негізі бекітілген штаттық күнтізбе және лауазымдық жалақы мөлшерін әр қызметтегі санына сәйкес жалақысы мен бір жылдағы айға көбейту арқылы анықтаймыз.

Демалыс, мемлекеттік және қоғамдық міндеттерін орындаған уақытына жалақы есептелмейді, өйткені демалысқа кеткен қызметкердің жұмысын басқа серіктестері атқарады.

Демалыс уақытындағы жалақы қарапайым жұмыс ағымы осы жұмысшысыз атқарылмайтын, қызметкерге төленеді.

Өзінің орынбасарлары жоқ, бастық орнына жұмыс істегені үшін жалақы айырмашылығы жоспарланады. Кейбір кезде еңбек ақы мейрам күндері және түнгі уақытта істегені үшін жалақы қосылады. Осы категория персоналдарының сый ақы төлемі еңбек ақы қорына кірмейді.

Кәсіпорын бойынша жалпы еңбек ақы дегеніміз - өндірістік және өндірістік емес персоналдардың еңбек ақы қорының соммасы.

Жылдық еңбек ақы қоры баланстық және өндірістік жұмыс уақытын кварталдық жоспарға сәйкес квартал бойынша орналастырғанда, мына формула арқылы есептеледі:

ФЗПj = ФЗПпл (Усд х Вj + Уповр х ФВj + Уо х ЗПо j)

мұнда, ФЗПj – j квартал бойынша жоспарланған ебек ақы қоры; ФЗПпл -

бір жылдық еңбек ақы қоры; Усд – базистік жылдағы жеке бағалау бойынша төлемнің жеке салмағы; Уповр – базистік жылдағы тарифтік ставка бойынша уақыттың төлемнің жеке салмағы; ФВj – жұмыс уақытындағы жоспарлы жылдық қордың j кварталындағы жұмыс уақыт қорының жеке салмағы; Уо – базистік жылдағы жалақының жеке салмағы; ЗПо j – j кварталындағы жалақының жеке салмағы.

Еңбек ақы түрлері

Негізгі Қосымша

Кесімді Мерзімді Демалыс күндер

Жәрдем ақылар

тағы басқалар

тікелей кесімді жай мерзімді

кесімді-сый ақы мерзімді-сый ақы

кесімді-прогрессивті

аккордты

ұжымдық кесімді

Еңбек ақының жүйелері мен нышандары өз алдына еңбектің нәтижесін қамтып кәрсететін, сандық және сапалық кәрсеткіштер жиынтығының көмегімен жұмсалған, еңбектің санына және сапасына тәуелді еңбек ақы мөлшерінің бекітілу тәсілдерін көрсетеді.

Мақсаттың ішінен басты нәрсе болып еңбек өлшемі мен еңбек ақы өлшемі арасындағы дұрыс арақатынасты қамтамассыз ету, сонымен қатар тиімді еңбекте жұмысшылардың мүдделерін көтеру болып табылады.

Мерзімдік ақы төлеу кезінде еңбек өлшемі – пайдаланылған уақыт болып табылады, ал табыс болса, нақты пайдаланылған уақыттың жалақысына немесе қызметкердің трифтік мөлшерлемесіне байланысты есептелінеді.

Еңбек ақы мына формула бойынша есептелінеді:

ЕА = ЕА + ПУ,
мұндағы: ЕА - еңбек ақы;

ТС - біліктіліктік разрядындағы жұмысшының меншіктенген тарифтік мөлшерлемесі;

ПУ - нақты пайдаланылған уақыт.

Кесімді ақы төлеу кезінде еңбек өлшемі - жұмысшының өндірген өнімі болып табылатын және белгіленген (тиімді) кесімді бағалауды қоспағанда, тап осы кездегі жүйеде еңбек өнімінің әрбір бірлігіне есептелінеді, сондықтан да өндірілген өнімнің санына және сапасына тәуелді.

Мына формула бойынша есептелінеді:
ЕА = КБ Х ӨМ,

мұндағы: ЕА- еңбек ақы;

КБ- өнім бірлігінің кесімді бағаламасы;

ӨМ- дайындалған өнімнің мөлшері.

Еңбек ақы төлеудің кесімді немесе мерзімді нышанын таңдау бірнеше факторларға тәуелді:

-қолданатын жабдықтың сипатына;

-технологиялық процестің ерекшелігіне;

-еңбекті және өндірісті ұйымдастыруға;

-материялдық және еңбек ресурстарын пайдалануға;

-өнім сапасына қойылатын талаптарға байланысты.

Еңбек ақының мерзімдік және кесімді нышаналары тәжірибеде әр түрлі жүйелер түрінде қолданылады.

Қазіргі кезде еңбек ақының мерзімдік-сыйлық және жай мерзімдік жүйелер кең тараған.

-Еңбек ақы төлеудің жай мерзімдік жүйесінде жұмысшының табысы белгілі разрядтағы жұмысшының сағаттық (күндік) тарифтік ставкасының сағаттағы (күндегі) пайдаланылған уақыт мөлшеріне көбейтілуі арқылы есептелінеді.

-Мерзімдік-сыйлық жүйесі кезінде белгіленген көрсеткіштерді асыра орындағаны үшін сыйлықтың мөлшері тарифтік ставкаға пайыз түрінде тағайындалады (қосылады). Сыйлық берудің шарты ретінде өнім ақаусыз дайындалуы керек, материалдардың, аспаптардың үнемділігі болуы қажет.

Соңғы уақытта, нормаланған тапсырмасы бар мерзімдік еңбек ақы төлеу

немесе кесімді мерзімдік еңбек ақы төлеу кең қолданыла бастады. Жұмысшыға немесе бригадаға өнім сапасының талаптарын сақтаумен қатар, белгілі уақыт кезінде мерзімдік еңбек ақысымен төленетін жұмысты орындауға тиісті, жұмыстың көлемі мен құрамы тағайындалады. Мысалы, егер де жұмысшы неесе бригада 7 сағат нормаланған тапсырмаға сәйкес келетін жұмыс көлемі 6 сағат ішінде орындап шықса, онда ақы оған 7 сағатқа төленеді.

Нормаланған тапсырмасы бар мерзімдік еңбек ақы төлеу өндіріске қызмет көрсетумен байланысты (әсіресе жабдықтарды реттеу және жөндеу жұмыстарында жиі қолданылады).

Еңбек ақы төлеудің кесімді нышаны бірнеше жүйелерге бөлінеді:

-тікелей кесімді;

-кесімді-сыйлық ақы;

-үдемелі кесімді;

-жанама кесімді;

-аккордтық.

Тікелей кесімді жүйе кезінде еңбекке ақы өндірілген өнімнің бірлігіне қарай төленеді. Жұмыстың немесе өнімнің бірлігі үшін көрсетілген жеке кесімді бағаламаны, уақыттың нормасында орындалатын жұмыстың разрядына байланысты бекітілген сағаттық тарифтік стафканы өндірім мөлшеріне бөлу арқылы табамыз. Жұмысшының жалпы табысы уақыттың есептелінген кезеңінде өндірілген өнімнің мөлшерін кесімді бағаламаға көбейту арқылы табамыз;

Кесімді сыйлық ақы төлеу жүйесі кезінде жұмысшы тікелей кесімді бағалама бойынша табыстан тыс, жұмысты алдын ала белгіленген, нақты сапалық және сандық көрсеткіштерін орындағаны және асыра орындағаны үшін сыйлықтар төленеді;

Үдемелі кесімді еңбек ақы төлеу жүйесі норманы орындағаны үшін, тікелей кесімді бағамалар бойынша төлемдерді қамтиды, ал нормадан тыс өндірулер кезінде жоғары бағалама бойынша төлемдерді қамтиды. Бұл еңбек ақы төлеудің жүйесі, әдетте, жаңа техниканы меңгеріп алумен байланысты жұмыстарда уақытша қолданылады.

Еңбек ақы төлеудің кесімді түрін ұжымдық түрде немесе әрбір нақты қызметкерге жеке қолдануға болады. Бірнеше еңбек ақы төлеудің мердігерлік нышаны кең таралған. Еңбек ақы төлеудің нышанының маңызы мынада, яғни келісім бойынша бір жақ қызметкерлері нақты бір жұмысты орындап, мердігерлік алады, ал екнші жақ қызметкерлері жұмыстың қорытындысын күтеді.

Жанама кесімді еңбек ақы төлеу көбінесе қосалқы және қызмет көрсететін өндірістерді (көлік құралдарының жүргізушілері, реттеушілері, жөндеушілері және тағы басқа) жұмыс жасайтын жұмысшыларға қолданылады. Олардың табысының мөлшері негізгі қызмет көрсетуші, жұмысшы – істеушілер қызметінің нәтижесіне тікелей тәуелді.

Аккордтық кесімді жүйе жұмыстың барлық көлеміне төлейтін ақыларды қамтиды. Жұмыстың жеке элементтеріне арналған нормалар мен бағаламаларды қосып, барлық жұмыстың құнын анықтаймыз. Еңбек ақы төлеудің осы жүйесі ең алдымен жұмысшылардың аз санымен және қысқа уақытта жұмыстың барлық көлемінің орындалуын жағдай жасайды.

Ғылыми-техникалық прогресс және мұнымен байланысты өндірісті автоматтандыру кесімді еңбек ақының мерзімдік еңбек ақыға ауысуындғы бет алыстардың пайда блуына мүмкіншлік туғызады. Мұндай еңбек ақы төлеудің нышанын пайдаланған кезде, кәсіпорын қызметінің нәтижелілігін төмендетпейтін барлық мүмкіншілік шаралар қолданылуы керек. Мұндай шаралардың қатарына, еңбек ақы төлеудің мерзімдік нышаны кезіндегі еңбекті нормалаудың жоғарғы деңгейін қолдайтын және сақтайтын шаралар жатады.

Еңбек ақы төлеудің аралас жүйесі мерзімдік және кесімді еңбек ақы төлеудің негізгі артықшылықтарын қамтиды және еңбек ақы мөлшерінің жеке қызметкерлер және кәсіпорын қызметінің нәтижесімен икемді байланысын қамтамассыз етеді. Мұндай жүйелерге қазіргі кезде тарифсіз жүйе жатады.

Еңбек ақы төлеудің тарифсіз жүйесін қолданушы ұйымның тәжірибелік қызметінде жиі жауабы табылмайтын сұрақтар пайда болады (мысалы, тоқтап қалу уақытының ақысы, қызметкерлердің кесірінен болмаған ақаулар және тағы басқа). Осыған қарай еңбек ақы төлеудің тарифтік және тарифсіз жүйесінің элементтерінен құралған аралас жүйелер қолданылады.

Практикада еңбекке мерзімді және келісімді ақы төлеудің түрлері әр түрлі жүйелер түрінде пайдаланады. Еңбекке ақы төлеу жүйесінің кез- келген құрылымынан екі бөлімді бөліп қарауға болады: салыстырмалы тұрақты -

тарифті ставкаға (қызметтік еңбек ақы) сәйкес келісімді бағаланатын еңбекке ақы төлеудің кепілді бөлімі және айнымалы, өндірістің толық (сый ақы және мадақталатын төлемдер) шаруашылық қызметінің ақырғы қорытындыларымен төлем өлшемін байланыстыруға арналған.

Қазіргі жағдайда өндірістің еңбек ақы төлеу қорын құратын әдістер пайда болды, оларға жүгінетін болсақ онда: істелінген жұмыс және көрсетілген қызмет пен материалды ақшалай қаражат пен материалды шығындар ақшалай қаражатпен төленген міндетті төлемдер, есеп шотына түскен осылардың айырымы еңбек төлеу қорын құрайды. Сонымен қатар еңбек ақы төлеу қорынан ақшалай қаражатты үлестірудің келесі реті қарастырылады:

- кепілді төлем, яғни еңбек ақы төлеудің заңмен орнатылған минималды көлемі;

- еңбек келісім шарты бойынша жұмыс істейтін адамдарға кепілді төленетін еңбек ақы;

- мамандық баллмен орнатылған ға сәйкес басқа жұмысшылардың еңбек ақы төлемі;

- қосымша төлемдерді, үлестерді, сый ақыларды басқа да материалды себеп көрсеткіштерін төлеу;

Осылайша, негізгі жұмыс атқарушыларға жұмыс үшін заңмен қарастырылған минимум еңбек ақы беріледі, ол қосымша төлемдер, үлестер және сый ақылар (жеке-дара және ұжымдық) еңбек ақы төлеу қорынан алдыңғы қатардағы барлық талаптарды қанағаттандырғанда және үлестірілмеген ақша қаражатының бар болғанын да беріледі. Еңбекке ақы Төлеу Қорында берілген әдісте жоқ. Ол «қалдық» бойынша туындайды.

Жоспарлы еңбек ақы төлеу қорын ұйымдастырудың басқа нұсқаларына мысалы: мыналар жатады: әндіріс жұмыскерлерінің Еңбекке ақы Төлеу Қорында өндірістің іс жүзіндегі кірісі мен шығысын ескере отырып іске асырылған тауар көлемі, көрсетілген қызметтің 5%-ке дейінгі есебінен құрылады.

Еңбекке ақы төлеу қаражаттарын өндірістің құрылымдық бөлімдері бойынша (цехтар, бөлімдер, қызметтер, бөлімшелер және тағы басқа) жоспарлау әдістері негізінен кейінгі жылдары қалыптасты және олар толық өндіріс бойынша еңбекке ақы төлеу қорын жоспарлау әдісіне тәуелді.

Яғни, соңғысы әр бөлімшенің бөлшектік есебімен, нәтижелерді қосу арқылы анықталса, онда ешқандай жағымсыз мәселе туындамайды, себебі өндіріс бойынша толық еңбек ақы қоры,оның бөлімшелері бойынша қорлар қосындысынан тұрады. Бұл жерде туындайтын жалғыз мәселе бөлімшелердің әр қайсысында жұмыстың еңбек көлемі өзгерген жағдайда, олардың арасындағы қорларды жедел реттеу болып табылады.

Өндіріс бойынша еңбек ақы қоры толық нормативті немесе басқа іріленген әдіспен анықталатын болса, онда оны бөлімшелер арасында үлестіру келесі әдістердің бірімен жүзеге асады:

-әр бөлімшеге құрылған еңбек ақы нормативтер негізінде.

Бұл жағдайда нормативтер бір өнімге теңге есебінде, не оның құнының пайызы ретінде орнатылады. Бөлімшенің өнімі өндіріс үшін ақырғы болмаған жағдайда оған зауыттық бағаны орнату қажет болады.

-еңбек көлемін пропорционалды өзгеруі. Егер мұндай

өзгерулер болса, мысалы: егер базалық кезеңге сәйкес А бөлімшесінің өнім еңбек көлемі 7% көбейсе, ал Б бөлімшесінде ол 3% -ке төмендесе, онда сәйкесінше бөлімшенің еңбек ақы қоры көбейеді. (кішірейеді)

-қызметтің ақырғы нәтижесінде бөлімшелердің еңбек үлесі

коэффициенттері негізінде, өндіріс үшін құрылған қорларды үлестіру жолымен.

- жоғарыда көрсетілген әдістерді әр түрлі үлестіру негізінде.

Өндіріс бөлімшелері қызметкерлерінің еңбек ақыларын төлеуге қаражаттарды жоспарлау (құру) мәселелері толық Қазақстан Республикасы Минеңбектің Ғылыми Зерттеу Институты еңбек ұсынуларында қарастырылған. Сонымен бірге ескеретін жағдай: күйреу жағдайларымен немесе нарық коньюктурасының өзгеру режимдарына байланысты ойламаған еңбек шығындарын төлеу үшін өндірісте еңбекке ақы төлеудің қосымша қорларын құру қажет.

Нарық экономикасында еңбекке ақы төлеу, ставкалар, жалақы, еңбек шығындар нормалар жүйесі, зейнетақы төлеу, әртүрлі жеңілдіктер ең басты шарттар болып табылады – олар бүтіндей жұмыс берушінің жұмыс күшіне және еңбекке ақы төлеу шығындарын анықтайды. Осылайша, еңбек ақы қоры, мадақтау қоры немесе кез-келген басқа қор еңбек ақыны ұйымдастыру элементі ретінде қажетсіз болды.

Ставка, еңбек ақы, еңбек шығындар нормалары жүйелерін және тағы басқа төлемдер мен жеңілдіктерді құрған кәсіпорын нарық шартында, бәсекеге түсе алатындай, еңбек ақыны орнату кезінде Халықаралық еңбек ұйымы анықтаған талаптарды ескеруі қажет және сонымен бірге өндірістің кезекті кезеңге таңдалған даму стратегиясына сәйкес бәсеке қабілетін қамтамас ететін өзінің ұйымдық құрылымын ескеруі қажет.

Қорытындыласақ, қызметкерлердің еңбекке ақы төлеу қаражаттарын жоспарлау, жоғарыда көрсетілген факторлардан алшақ, орталықтандырылған жоспарлы экономика шартындағыдай емес және көп жағдайда, өндірісті басқрудың функционалды аймағы қиын немесе қиынырақ есеп процедурасына енетін және өндіріс мақсаттары мен мәселелерімен жөнді байланыспаған барлық шығындарды, сонымен бірге жұмыс күшіне де байланысты шығындардың азаюын қамтамас етпейді.

Сондықтан өндіріс бойынша толық адам қорларын жоспарлау қажет(яғни өндіріс мақсатына жету үшін оған қашан, қайда, қанша және қандай аман жұмыскерлер қажет екенін анықтайды) тек осы негізде өндіріске оның қызметкерлері қанша тұратындықтары анықталады.

«Өнеркәсіптік құрал – жабдықтар орталығы» 7 жыл бойы кен – шахта құралдарын, насос агрегаттарын, компресорлар, электр қозғаушыларын, желдеткіштерді, трансформатор, электр дәнекерлері және басқа өндірістік құралдарды өндіріп, жеткізумен айналысады.

Ғылыми – зерттеу институттарымен тығыз ынтымақтастық, насос өндірісінің әлемдік тәжірибесін зерттеу, жеке өзінің конструкторлық базасын құру және дамыту, бізге нарық талаптарына жауап беретін жеке өнім түрін жаңарту, өндіріске жаңа насос құралдарын енгізуге мүмкіндік туғызады.

Кәсіпорынның бүгінгі күнгі клиенттерінің ішінен, яғни Қазақстанның 2000 кәсіпорындарының ішінен мынандай алыптары бар: НАК КазАтомПром, КазақМыс ААҚ, «Алтын Алмас» НАК және тағы басқалар.

«Өнеркәсіптік құрал – жабдықтар орталығы»ЖСШ-нің Қазақстанның барлық өндіріс орталықтарында өзінің өкіл компания жүйелері бар, сонымен қатар Алматы қаласында қоймалары мен өндірістік базасы қызмет етуде. Яғни темірден тапсырыс бойынша жасалған заттар көбінесе су шығаратын насос, мұнайға шығаратын, ауа қысымын пайда болдыртатын (пар және суық ауа) балқытып мүсін бойынша құю және оны мемлекеттік стандартқа сай етіп шығарады.

Қазақстанның мұнай өңдеуші, мұнай-химиялық, электрлік, коммуналды кәсіпорындарына, агро өндіріс комплекісіне және халық шаруашылығы саласындағы басқа өндірістерге насос құралдарын өндіріп, ірі жеткізушілер болып саналады.

1999 жылдан бастап мұнда еңбек ақы тұрақты түрде төлене бастады. 2000 жылдың 30 қыркүйегінен бастап салықтар, еңбек ақы бойынша салықтар, мердігерлерге еңбек ақы бойынша борыштар толықтай өтелді. Өндірісті қалпына келтіру мақсатында басқарманың жаңа аппаратын жаңа жобасы жсалынды. Жобаға жұмсалатын қаржы көлемі шамамен 209 млн. долларға жетті.

Өндірістік цехтар басшылығын инженеринг вице-президенті басқаратын техникалық бөлім атқарады.

Ұйымдық құрылымы құрамына келесілері кіреді: еңбек және адам ресурстар бөлімі, қаржылық бөлім, құқықтық-заң бөлімі. Қаржы бөлімінің құрамына жеткізуды қадағалаушы, төлемдер, еңбек ақы, негізгі құралдар, салықтар, құралдарды сату бухгалтерлері және кассир кіреді.

«Өнеркәсіптік құрал – жабдықтар орталығы»ЖСШ-ның басшылығында кәсіпорын президенті, одан кейін бірінші вице-президент, және оның қол астындағы қаржы және бухгалтерлік есеп, үкімет байланысы вице-президенттер.

1 кесте «Өндірістік құрал-жабдықтар орталығы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің технико – экономикалық көрсеткіші

«Өндірістік құрал-жабдықтар орталығы» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің технико – экономикалық көрсеткіштерін талдауға кірісетін болсақ, бұл кәсіпорында 2004 жылы өнімді өткізуден түскен табыс 24157,3 мың теңгеге тең болған, ал 2005 жылы ол 73280,3 мың теңгеге өсіп 97437,6 мың теңгені құрған. Ал өткізілген өнімнің өзіндік құны 2004 жылы 13687,6 мың теңге, ал 2005 жылы 83045,5 мың теңге.

Кәсіпорындағы жалпы табыс өнімді өткізуден түскен табыстан өткізілген өнімнің өзіндік құнның алғанға тең болады, яғни 2004 жылы 40469,7 мың теңге, ал 2005 жылы 44392,1 мың теңге. Осы жылдары жалпы табыстың өсу қарқыны 109,6 пайызға тең болды.

Кезең шығындарына негізінен кәсіпорынның әкімшілік шығындары, өткізуге кеткен шығындар және пайыз шығындары кіреді. Бұл кәсіпорында 2004 жылы әкімшілік шығындар болмаған сондықтан оның көрсеткіші 19115,1 мың теңгеге тең, ал 2005 жылы керсінше пайыздық шығындар болмаған, 2005 жылы сондықтан 2004 жылға қарағанда 10487,3 мың теңгеге кем болған.

Негізгі қызметтен түскен табыс 2004 жылы 21354,6 мың теңге, ал 2005 жылы 35764,3 мың теңге құрған, оның өсу қарқыны ағымдағы жылмен салыстарғанда 10 есеге жоғарлағанын көрсетеді.

Ал негізгі емес қызметтен түскен табыс 2004 жылы 21354,6 мың теңге болды, 2005 жылы 2004 жылға қарағанда 6130,7 мың теңгеге артық болған. Осы жылдардағы негізгі емес қызметтің өсу қарқыны 128,7 пайызды құрған.

Таза табыс 2004 жылы 11568,2, ал 2005 жылы 49932 мың теңге болды, ағымдағы жылға қарағанда бұл 38363,8 мың теңгеге артық.

Кәсіпорындағы жұмысшылардың орта тізімдік саны 2004 жылы 477 адам болған, ал 2005 жылы бұл кәсіпорынға 44 адам жұмысқа орналасқандықтан, жұмысшылар саны 521 адам болды. Осы кәсіпорындағы әр жұмысшылардың орташа айлық жалақысы 2004 жылы 13560,5 теңге, ал 2005 жылы 16750,3 теңге болған. Ал енді осы көрсеткіштерді пайдалана отырып жұмысшылардың жалақы қорын есептейтін болсақ, яғни жалақы қорын есептеу үшін біз жұмысшылар тізімін 12 айға көбейтіп, оны жұмысшылардың орташа тізіміне көбейтеміз, сонда бізде бір жыл бойынша жалақы қоры шығады. Кәсіпорындағы 2004 жылы жалақы қоры 77620,3 мың теңге болған, ал 2005 жылы бұл көрсеткіш 34,9 есе көбейіп 104722,8 мың теңгені құрды.

Он бірінші көрсеткіште, яғни өнім рентабельділігінде 2004 жылмен 2005 жылды салыстырғанда 2,4 пайызға кем болған. Бұл жылдардағы өнім рентабельділігінің ауытқуы 17,2 пайызға тең.

Негізгі қордың орташа жылдық құны негізгі қордың жыл басындағы көрсеткішінен жыл аяғындағы көрсеткішін алып, оны екіге бөлгенде шығады. Біздегі негізгі қордың орташа жылдық құны 2004 жылы 10573 мың теңгеге, ал 2005 жылы 11095 мың теңгеге тең. Екі жыл арасындағы ауытқу 522 мың теңгеге тең.

Қор қайтарымдылығы =өткізілген өнімнің өзіндік құны / негізгі қордың орташа жылдық құнына

Егер, 2004 жылғы қор қайтарымдылық 13687,6 / 1057,3 = 2,2 теңге

ал, 2005 жылғы қор қайтарымдылық 83045,5 / 11095 = 8,7 теңгеге.

Қор сыйымдылығы жоғарыдағы көрсеткішке кері көрсеткіш болып келеді, яғни мұнда біз негізгі қордың орташа жылдық құнды өткізілген өнімнің өзіндік құнына бөлеміз, осы формуланы пайдалана отырып бізде 2004 жылғы көрсеткіш 0,4 теңгеге, ал 2005 жылғы көрсеткіш 0,1 теңгеге тең болды. Кестеде көріп отырғанымыздай 2005 жылы 2004 жылға қарағанда 0,3 теңгеге кем болған.

Қормен қарулану 2004 жылы 22,1 мың теңге, ал 2005 жылы 21,2 мың теңгеге тең болды. Өнімді бір теңгеге шаққандағы шығыны 2004 жылы 1,3 теңге, ал 2005 жылы 0,9 теңге, яғни 2005 жылы 0,4 теңгеге кем болған.

Осы кестеге сүйене отырып, бұл кәсіпорында шығын азайып, пайда көбейгенін көре аламыз. Өйткені бізде жалпы табыс және таза табыс ағымдағы жылға қарағанда бірнеше мың теңгеге жоғарлаған. Сонымен қатар кәсіпорын өз жұмыскерлерін жұмысқа ынталандыру үшін әр қызметкердің жалақысын жоғарлатқан. Сол себепті де мұнда 2004 жылға қарағанда 2005 жылы жұмысшылар саны 44 адамға өскен, және де жалпы жалақы қорында да өзгеріс байқалуда.