И. В. Савельев жалпы физика курсы I том Алматы 2004

VI Т А Р А У
Б Ү К І Л Ә Л Е М Д Т К Т А Р Т Ы Л Ы С
§ 46. Бүкіл әлемдік тартылыс зацы
Табиғаттағы барлық денелер бір-біріне тартылады. 
Осы тартылыс бағынатын заңды Ньютон анықтап, б ү 
к і л ә л е м д і к т а р т ы л ы с з а ң ы деп аталған. Осы 
заң бойынша 
екі дененің бір-біріне тартылатып күиіі осы
денелердің массаларына тура пропорционал, ал олардық
ара қашықтығының квадратына кері пропорционал бо-
лады:
/ =
Т
Щт2
Г2
(46.1)
мұндағы ү — г р а в и т а ц и я л ы қ т ұ р а қ т ы деп ата- 
латын пропорционалдық коэффициент. Бұл 
„ к ү ш
бір-бі-
ріне эсер ететін денелер арқылы өтетін түзудіц бойымен 
бағытталған (128-сурет). (46.1) формуласы шамасы
бойынша бір-біріне тең Һг және f2i күштердің сандық 
мәнін береді.
(46.1) 
қатысында сөз болған денелер материялық 
нүктелер болса керек. Материялық нүктелер ретінде қа-
181

растырылмайтын денелердің өз ара эсер ету күшін анык- 
тау үшін оларды Am элементар массаларға, яғни әркай- 
сысын материялық нүкте үшін кабылдарлықтай болатын 
шағын көлемге бөлген жөн (129-сурет) (46.1) формула- 
сына сәйкес / дененің Мнші элементар массасы 
2
дене- 
нің £-шы элементар массасына мынадай күшпен тарты- 
лады:
A/rifim ^
15
гік
бір* 
г і к
(46.2)
мұндағы 
Tik
біР. — бағыты Д т г ден Д т й-ға дейінгі бірлік 
вектор, ал 
r
ik— осы элементар массалардың ара қашық- 
тығы.
(46.2) 
қатысын /г-ның барлық мәні бойынша қосын- 
дылап, 
2
дене тарапынап 
1
денегс жататын Д
т {
элемен- 
тар массаға эсер ететін барлық қорытқы күштерді шы- 
ғарып аламыз:
л r _
' л Е .
A m f i m k ^
^*/2 
О і 
о 
61 р4
'
k 
r ~tk
(46.3)
Ең ақырында, (45.3) қатысты индексінің барлық мәні 
бойынша қосындылап, яғни бірінші дененің барлық эле­
ментар массаларына түсірілген күшті қосып, 
2
дененіН 
/ денеге эсер ететін күшін шығарып аламыз:

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: