I теоретические основы логопедии

22 
Тістенудің ақаулықтарының бірнеше түрлері болады: кемиек (прогнатия), 
опырауыз (прогения), азу тістердің қабыспауы, алдыңғы ашық қабысу, түзу 
жабық қабысу, терең жабық қабысу. 
Прогения –
астыңғы жақ сүйегінің шамадан тыс дамуына байланысты оның 
алдыға шығып кетуі (4Ә сурет).
Прогнатия
– жоғары жақ сүйегінің шамадан тыс дамуына немесе астыңғы 
жақ сүйегінің жетік дамымауының салдарынын оның алдыға шығып кетуі.
Бұндай ақаулықты қазақ тілінде кемиек деп атайды(4 Б сурет). 
(4 Ә сурет) (4 Б сурет) 
Алдыңғы тістену – 
астыңғы және үстіңгі тістер бір деңгейде 
орналасады(4 В сурет) 
Алдыңғы ашық
тістену – прогнатия, прогения немесе тістердің болмауы 
(ақаулары) салдарынан алдыңғы тістердің қабыспауы(4 Г сурет) 
(4 В сурет) (4 Г сурет) (4 Ғ сурет) 
Диастема (diastema; греч. diastёma ара қашықтық, аралық)-тістердің 
орналасуының ақаулығы; жоғары күрек тістер арасы шамадан тыс ашық. 
Диастема шынайы және жалған деп бөлінеді. Шынайы (d. verus) диастема-
барлық тістер шығып болғаннан кейін байқалады - және жалған (d. falsum) 
диастема-тістер шыққанға дейін байқалады (4 Ғ сурет) 
Тістер қатарының тұтастығының басқа да ақаулары (4Д, Е сурет) кездеседі. 

23 
(4 Д сурет) (4 Е сурет) 
Тіл асты желбезегінің қысқа болуы-туа біткен ақаулық; бұндай жағдайда тіл 
қимылдары қиындап, шектеулі болады. Сондықтан, көптеген жағдайда
тілдің жоғары көтерілімін талап ететін дыбыстарды айту бұзылыстарының 
себебі болып табылады.
Парез және паралич салдарынан тіл қимылдарының бұзылыстары, 
сонымен бірге оның туа біткен шамадан тыс дамуы (макроглоссия-шамадан 
тыс үлкен тіл) немесе тілдің жетік дамымауы (жіңішке-микроглоссия) пайда 
болады. Қалыпты жағдайда тіл артикуляцияға керек барлық қимылдарды 
орындайды:оңай жайпақталады, қайқияды, жоғары альвеолаларға көтеріледі, 
төменгі альвеолаларға түседі, айналма қимылдар жасайды (жоғарғы және 
төменгі еріндерді жалау), т.б. Осы қабілет негізінде диагностикалық және 
коррекциялық технологиялар құрастырылған. 
Биік және «готикалық» таңдай-таңдай қақпа (арка) тәрізді ауытқулар да 
кездеседі. 

жүктеу 5,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: