21
перделері жақындасып, шығарылатын ауаның жолын жабады. Ал ауа
перделер арасынан күшпен өтіп, оларды тербеліске ұшыратады.Соның
нәтижесінде дауыс пайда болады. Көмекейден шығарылатын ауа ағыны
(дауыспен немесе дауыссыз) сыртқа шығады.
Егер ауыз қуысында дыбыс жасалу кезінде жұмсақ таңдай көтеріліп
жұтқыншақтың артқы қабырғасына қабысса (мұрын қуысына қарай жолды
жабады), ауа ауыз арқылы шығады. Қазақ тіліндегі барлық дыбыстарды
айтқанда, «М», «Н», «Ң» дыбыстарынан басқа, ауа осы бағытта болады. «М»,
«Н», «Ң» дыбыстарын айтқан кезде жұмсақ таңдай төмендейді, ауа ағыны
мұрынға кетеді. Артикуляциялық аппараттың ең белсенді мүшелері - тіл мен
еріннің қалпы әр сөз дыбыстарын қалыптастырады. Тілдің әр бөлігі (ұшы,
бүйірлері, түбірі) әр түрлі қимыл жасай алады, соның нәтижесінде тіл
көптеген акустикалық әсер беретін алуан түрлі артикуляция жасай алады.
Оларды біз әртүрлі дыбыс ретінде қабылдаймыз.
Артикуляциялық аппараттың құрылысында әртүрлі кемістіктер болуы
мүмкін (мұрын қуысының, таңдайдың ақауылықтары, жақ сүйектерінің
құрылысының ақаулықтары және т.б.). Солардың әсерінен баланың дыбыс
шығару қабілеті бұзылады. Сөйлеу тілі кемістіктерінің себептерін анықтау
үшін сөйлеу мүшелері мен олардың кемістіктерін білу қажет.
Артикуляциялық аппараттың ақаулары (бұзылыстары).
Артикуляциялық аппараттың құрылысында туа біткен немесе ерте (7 жасқа
дейін) жаста пайда болған кезкелген бұзылыстар баланың сөйлеу тілінің
қалыптасуына және дамуына әсер етеді. Артикуляциялық аппаратында
кешірек пайда болған кемістіктер әдетте күрделі кемістіктерге соқтырмайды,
бірақ ауызша сөйлеу тілінің жеке сипатына және сапасына маңызды әсерін
тигізеді.
Артикуляциялық аппараттың ақауларының түрлері
Жақ-сүйек патологияларының ең жиі кездесетін түрлері қатты және жұмсақ
таңдайдың жарықтары болып табылады.
Жарық – таңдайдағы туа біткен саңылау. Жарықтар жұмсақ және қатты
таңдайдың және олардың альвеолярлы өскінінің жырығы;
үстіңгі еріннің
жарығы бөліп бөлінеді. Жарықтың салдарынан ринолалия және ринофония
пайда болады, еріндік-тістік дыбыстардың артикуляциясы қиындайды немесе
бұзылады.
Тістену
Достарыңызбен бөлісу: