Химия 9 класс

Органикалық қосылыстардың жіктелуі

жүктеу 2,72 Mb.

бет	24/25
Дата	09.05.2023
өлшемі	2,72 Mb.
	#42500
түрі	Практикум

1 ... 17 18 19 20 21 22 23 24 25

Organ-ximia-Tumenbaeva-Zharmuhambetova

ІІІ. Органикалық қосылыстардың номенклатурасы.

Органикалық қосылыстардың жіктелуі.

І. Органикалық қосылыстар көміртек қаңқасы бойынша ациклдік және циклдік қосылыстарға бөлінеді. Ациклдік қосылытардың негізінде алифаттық, тек көміртек пен сутек атомдарынан құралған, қосылыстар жатады. Олар қаныққан және қанықпаған болады. Циклдік қосылыстар карбоциклдік және гетероциклдік болып бөлінеді. Карбоциклдік қосылыстардың сақинасына тек көміртек атомдары кіреді, ал гетероциклдік қосылыстардың сақинасында көміртек атомдарынан басқа N, S немесе О болады. Карбоциклдік қосылыстар алициклдік және ароматтық болады.

Алифаттық көмірсутектердің мысалдары:

пропен
2-метилбутан;

СH≡CH

этин
2-метилбутадиен-1,3
Циклдік (алифатты) қосылыстардың мысалдары:

Циклопропан циклопентан циклогексан бензол

Г етероциклдік қосылыстардың мысалдары:

Пиррол пиридин пиримидин пурин тиофен фуран

2. Функциялық топтары бойынша: органикалық қосылыстар әр түрлі кластарға бөлінеді. (1 кесте).

Функциялық (функционалдық) топтар – көміртек қаңқасымен қосылған көміртек емес атомдардың топтары, сутектің орынбасарлары. Олар берілген зат қосылыстардың қай класына жататынын көрсетіп тұрады және сол класқа тән жалпы химиялық қасиеттерді қамтамасыз етеді.

І- кесте.

Функциялық топтар және оларға сәйкес қосылыстардың кластары.

Функцияналдық топтар	Кластың атауы	Кластың жалпы формуласы
галогендер.	Галогендік туындылар
Гидроксил тобы	Спирттер Фенолдар
Алкоксил тобы	Жай эфирлер
Тиол тобы	Тиолдар (Тиоспирттер, меркаптандар)
Алкилтиол тобы	Тиоэфирлер (сульфидтер)
Сульфон тобы	Сульфоқышқылдар
Амин топтары	Аминдер
Нитротоп	Нитроқосылыстар
Циан (нитрил) тобы	Нитрилдер
Оксо топ, Карбонил тобы.	Альдегидтер Кетондар
Карбоксил тобы	Карбон қышқылдары
Алкокси-карбонил тобы	Күрделі эфирлер
Карбоксиамид тобы	Амидтер

Органикалық молекулада бір функциялық топ болса, затты монофункционалдық зат, бірнеше бірдей топ болса – полифункционалдық зат, ал бірнеше әр түрлі топтар болса – гетерофункционалдық зат дейді.

ІІІ. Органикалық қосылыстардың номенклатурасы.

Номенклатура - әрбір затқа атау берудің ережелері, қосылыстардың құрлысы туралы мәліметтер беретін атаулар.

Номенклатура тривиалдық (жабайы) және ИЮПАК-тың (Теоретикалық және қолданбалы химияның халықаралық одағы) жүйелеу номенклатурасына бөлінеді.
Өзінің кезегімен ол орынбасарлық және радикал – функционалдық болып бөлінеді.
Тривиалдық атаулар – тарихи бірінші берілген атаулар. Олар заттардың табиғи көзін, аса айқын қасиетін, алыну әдісін, қолданылу саласын көрсетіп тұрады. Бұл атаулар амин қышқылдарының, көмірсулардың, алколоидтардың, стероидтардың, дәрілік заттардың атауларының арасында жиі кездеседі.Тривиалдық атаулардың мысалдары:
а) сүт, алма, лимон, қымыздық, пальмитин (пальманың майынан) қышқылдары;
б) глицин, глицерин, глюкоза, этиленгликоль – «тәтті» деген грек сөзінен;
в) пирожүзім қышқылы – жүзім қышқылын қыздырғанда алынады «ріros» – от;
г) аскорбин қышқылы – «skorbut» цинга, «а» - жоқ – цинга ауруына қарсы тұратын, оның алдын алатын витамин.
Сіңісті болып кеткен тривиалық атаулар ИЮПАК шешімі бойынша осы уақытқа дейін қолданылады.
Жүйелеу номенклатура бойынша заттарға атау бергенде «органикалық радикал», «қатар бастаушы», «сипаттамалық топ», «орынбасар» деген ұғымдар қолданылады.
Органикалық радикал – органикалық молекуладан бір немесе бірнеше сутек атомдары үзіліп кеткенде түзілетін, бос валенттілігі бар көмірсутек қалдығы. Органикалық радикалды «бос радикалмен» шатастыруға болмайды. «Бос радикал» - жұптаспаған электроны бар атом немесе атомдар тобы. Мысалы: · СІ, · Н, · НО₂.
Органикалық молекулалардан бір сутек атомын үзіп алғанда бір валентті, екеуін үзіп алғанда – екі валентті радикалдар түзіледі (2-ші кесте).

жүктеу 2,72 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 17 18 19 20 21 22 23 24 25