Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 275/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІІ БӨЛІМ.  Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары шындық. Осыған сай Ресейде ғана  емес, ұлт республикаларында да  көркем әдебиетті ғылыми тексерудегі  бүкіләлемдік іс-тәжірибеден үйрену,  жаңашыл деп танылған кейбір тео- рияларды пайдалану процесі қатар  жүріп жатты. Ол кейін ғылымдағы  космополитизм, батысқа бас июші- лік, буржуазияшыл-ұлтшылдық деп  табылғаны мәлім.  Бұл тұрғысынан келгенде, осы  кезеңдегі қазақ әдебиеттану ғы- лымы да өз мүмкіндігі келгенше ұм- тылыстар жасамай қалған жоқ емес.  Оқулықтар мен хрестоматияларда  негізінен биографизм мектебінің та- лаптарына сай ғұмырнамалық тұр- ғыдағы тексеру басты бағыт алды.  Бірақ оған кеңестік әдебиеттануға  тән таптық наным, қоғамдық тар- тыс, дүниеге таптық көзқарас секіл- ді қағидалары да араласып отырды.  Ал жеке ақын-жазушылар мұрасын  монографиялық тұрғыда зерттеуде  ғылыми-зерттеушілік ой-пікір био- графизм ауқымынан шығып, со- циологиялық арқауы басым талдау- лардан алыстай бастағаны байқалды.  Мысалы, оны Абай мен Ыбырай  шығармашылығына арналған ғылыми  мақалалар мен еңбектердегі мәдени- тарихи салыстырмалық мектепке тән  ой-көзқарастардан байқауға бола ды.  Шоқан, Махамбет, Сұлтанмахмұт  мұралары алғаш рет тексерілу ны- санасына алынып отырғандықтан да  ғұмырнамалық сипатта қарастыру  басым түсіп жатқанымен, тарихи  және әдеби-теориялық талдау жасай  отырып тексеруге деген талпыныс  анық байқалды. Ең бастысы, ұлт- тық әдебиеттану ғылымы «социоло- гизм» теориясының зиянды ықпалы- нан алыстап, сталиндік «түзетулер»  енгізілгенге дейінгі маркстік-ле- ниндік әдіснама талаптары анық  байқала отырса да бар мүмкіндікті  пайдаланып қалуға ұмтылды. Ста- линдік түзетулерге СОКП ОК-нің  қаулылары мен Қазақстан КП ОК-нің  1947 жылғы қаулыларынан басталған  саяси науқанға қатысты сөз ету бары- сында әлі де тоқталамыз. Ал әзірше  оқу құралдары мен монографиялық  тұрғыдағы  зерттеулердің  қолға  алынуына орай ұлттық әдебиет та- ну ғылымының екі табысын атап  көрсету қажет. Оның алғашқысы  ғылыми-зерттеушілік ой-пікірдің тек  әдеби тарихи бағыттағы зерттеулер- мен шектеліп қалмай, теориялық  талдауларға батыл бара білуі дер  едік. Оған тыйым салынды деген  күннің өзінде А. Байтұрсыновтың  «Әдебиет танытқышынан» бастау  алған Қ. Жұмалиевтің «Әдебиет тео- риясы», Е. Ысмайыловтың «Әде- биет теориясының негіздері» секілді  еңбектерінің теориялық таным-бі- ліктің өз дәрежесінде танылуына  тигізген әсері мол болды. Абай, Ма- хамбет, Сұлтанмахмұт шығарма ла- рының қазақ өлеңінің құрылысын  зерттеуге деген жаңашыл бағыт- Ре по зи то ри й Ка рГ У 294 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз