Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 144/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) туралы көзқарасының да ықпалынан  таза болды. Д. Қамзабекұлының айту- ына қарағанда, сол кезде әдебиет сын- шысы ретінде танылған Ә. Байділ дин  ҰХҚ архивінде сақталған «Алаш- ордашылар мен оңшыл коммунис- термен күресімнің нақты айғақта- ры» аталған жазбасында бұл жинақ  пен энциклопедия «ұлтшыл, алаш- шыл» атанған ақын-жазушыларға  мызғымастан ескерткіш соқты» деп  айыпталған. Бұлар ғылыми-зерт- теушілік ой-пікірдің ғасыр басынан  бері келе жатқан таза ғылыми кес- кін-келбетін сақтап, қате теория- лар мен жаңа заман идеология сына  беріле қоймай жазылған еңбектер  еді. Өйткені «ұлтшыл-алаш орда- шы ларды» әшкерелеу басталған  1930 жылдың басынан бастап бұл  сипаттағы мақалалар сиреп кетті,  енді туа бастаған қазақ әдебиеттану  ғылымында маркстік-лениндік әдіс- нама толық үстемдік алып кетті. Осы мақалалар көтерген жаңа  бастаманы «тұрпайы социологизм- ге» қарсы бағытта жазып, қазақ әде- биеттану ғылымындағы ғылыми- зерттеу принциптерін меңгеріп қал- ғанын дәлелдейтін, классикалық  мұ раға лениндік қағидаларға сай  баға беруді насихаттаған бірталай  мақалалар жалғастыра түсті. Тари- хи шындық тұрғысынан келсек,  маркстік-лениндік әдіснама негізін- де жазылған алғашқы зерттеулердің  қазақ әдебиеттану ғылымының туу  процесінде өзіндік мәні де бол- ды. Олар ғылыми-зерттеушілік ой- пікірді қате теориялар мен концеп- циялар жетегінде кетіп, ұзақ уақытқа  қателесуден сақтап қалды. Сондықтан  1920 жылдардың орта шенінен бас- тап жазылған зерттеулерді сөз еткен  уақытта оларды «бірыңғай ағым тео- риясы» ықпалындағы, «тұрпайы со- циологизм» көзқарасындағы, маркс- тік-лениндік әдіснама негізіндегі  жә не таза ғылыми-зерттеулер деп  төртке бөлеміз. Бұлардың алғашқы  үшеуін анықтау қиын болмағанмен,  соңғысын тап басып тану, әрине  күрделі болмақ. Өйткені алғашқыда  маркстік-лениндік ілімнің догмалық  қағидалары мен жаңа заман идея- ларына ашық қарсы шығып мо- йындамағандар бар да, кейінірек  зор лықшыл идеологияға жасар еш  шарасы болмай, ұлттық әдебиеттану  ғылымы мен сынын дамыту жолын- да оны бет перде ретінде ұстай оты- рып ғылыми-зерттеу жұмыстарын  жүргізгендер бар. С. Мұқановтың және басқа да  «тұрпайы социологизмді» жақтау- шылардың пікірлеріне қарсы дәлелді  де дәйекті ой айтқан Қ. Кемеңгер- ұлы «Көркем әдебиет туралы» атты  мақаласында өнердегі дәстүр мен  тарихи сабақтастық туралы Луна- чарский пікірін негізге ала отырып,  қазақ әдебиетінің үлгі алар арнасы  өткен дәуірдің классикалық мұрасы  мен орыс әдебиеті деген қорытынды  Ре по зи то ри й Ка рГ У 161 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз