Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 425/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

V БӨЛІМ.   Әдеби сын тарихы және ғылыми мектептер сондай-ақ әдебиет мазмұнын мәң гіге  берілген қарапайым тұрақты пси- хологиялық «комплекстердің» аз- даған мөлшеріне жатқызылды. Мұн- дай «комплекстер» болып Фрейд  жә не оның ізбасарлары үшін «эдип  комп лексі» (бұл – сәбидің әкесіне  деген санасыз түрдегі қызғанышы)  және оған туыс басқа да комплекс- тер табылады. Олар өздерінің траге- диялық мәніндегі бастапқы, «жалпы  адамзаттық» психологиялық қалып- тасулар болып саналады. Фрейд үшін  психика «элементтерін», «мәңгі» жә- не ұсақ, бөлінбейтін бірліктерді со- лар құрайды. Міне, осы себептен,  психолог пен әдебиетшінің міндеті  болып мәңгіге берілген психиканың  өздерімен зерттелетін күрделі құбы- лыстарының бөлінуі болып табыла- ды.  Тарихи түрлілік пен күрделілік  Фрейдтің өзгермейтін әдісінің қа- рапайым мен бір қалыптылығы, гени- альды идеологиялық құрылымды не- вроздар мен басқа ауру психиканың  патологиялық құбылыстарға жатқы- зылуы – 1900-1910 жылдардың өзін- де Фрейдтің кейбір шәкірттерін оның  әдісін «іштен» реформа жасауға  тал пынуға алып келді. Бірақ Фрейд  әдісінің негізгі теріс жағы – адамзат  психикасының мазмұнын тарих тан  тыс, тарихилық константты био- логиялық элементтерге деген тал- пыныс – ұстазымен келіспеген шә- кірт терінде де өзгертілген жоқ. Бұған  нақты куә болып, К. Г. Юнгтың көз- қарастары табылады. Айтылған жайт- тарға көз жеткізу үшін әлемге бел гілі  психиатр және психолог З. Фрейд - тің тікелей еңбегіне тоқталу керек.  «Біз зерттеулерден бастайық.  Оның нысаны болып аурумен байла- нысы жоқ, кез келген сау адамда  байқалатын әрі жиі кездесіп, өзін  көп қызықтырмайтын құбылыстар  табылады. Бұл адамның қате іс-әре- кеттері (Fecһlleistungen) деп атала- ды: шатаса, қате айту (оговорки) – біреу бір нәрсе айтқысы келіп, бір  сөздің орнына басқа сөзді қолдана  айту; қате оқу (очитки) – басылған  немесе жазылғанды басқаша оқу;  қате есту (ослышки) – адам оған  айтылғанды емес, керісінше, басқа,  бұл жайтқа қатысы жоқ сөздерді  есту» [92,119]. Ақынның қате айту  (оговорки) немесе басқа қате іс- әрекеттерді көркем құрал ретінде  қолдануы жиі кездеседі. Әрине, бұл  өзінің қате жазған сөзін ақынның  өзінің кейіпкеріне қате айту түрінде  кейіннен қалдыру емес. Ол қате ай- тумен бізге бір нәрсені түсіндіргісі  келеді және біз нені білдіретінін,  нұсқап тұрғанын ойлануымыз керек:  ол кейіпкердің шаршағанын немесе  бей-жай күйде болуын нұсқағысы  келіп тұр ма? Әрине, ақынның қате  айтуды белгілі мәнге ие түрінде  әрқашан да қолданады деу асыра  айтқан болады. Шындығында, ол мә- ні жоқ психикалық кездейсоқтық бо- Ре по зи то ри й Ка рГ У 447 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз