Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

445
V БӨЛІМ.
 
Әдеби сын тарихы және ғылыми мектептер
ды. Сондай-ақ маркстік әдіснамаға 
сай әрі сол кезеңге байланысты әде-
биетті зерттеуші ғалым кеңестік 
тұ жырымдарға көп жағдайда өз 
жұ мысындағы ой-пікірлерін бағын-
ды руға мәжбүр болды деп ойлаймыз. 
Алексей Бушмин «Наука о литерату-
ре» еңбегінде әрі қарай былай дейді: 
«Бұл әдебиеттанудағы мектептердің 
өкілдерінің жеке табыстарын жоқ-
қа шығаруға болмайды, олардың 
жұ мыстарында барлығы жарамсыз 
емес. Бірақ бұл құптарлық нәтижелер 
олар дың таңдаған әдіснамасының дұ-
рыстығын айғақтамайды. Олар әдіс-
ке тәуелсіз, кейбір кезде осы әдіс 
то лық түрде дұрыс болмаса да, ба қы-
лаудың тар аумағында өзін жеке тәсіл 
ретінде ақтап, жоғарыда айтыл ғандай 
нәтижелерге жеткен» [5, 90].
Ғылыми мектептердің келесі бір 
түрі – 
психоаналитикалық мектеп 
(Фрейдизм).
Біз бұл мектептің қыр-
сырын З. Фрейдтің «Психоанализге 
кіріспе» еңбегін қарастыру арқылы 
ұғынар едік. Зигмунд Фрейдтің «Пси-
хоанализге кіріспе бойынша дә-
рістер» кітабы оның әдеби еңбек-
терінің ішінде негізгі орынды алады. 
«Дәрістердің» бірінші және екінші 
бөлімі 1915-1917 жылдары жазылған. 
«Дәрістердің жалғасы» 1930 жыл-
дарға жатады. Сондықтан да бірін-
ші бөлімі Фрейд негізін құрған тұ-
жырымдама, психоанализ әдісі мен 
теориялық принциптерді сипаттау, 
сондай-ақ психоаналитикалық зерт-
теулер нәтижесінде алынатын беріл-
гендерді талдау тәсіл дері ретіндегі 
ядро есебінде қарас тыруға болатын 
мәселелерді қамтиды. Екінші бөлімі 
невроздың психоаналитикалық тео-
риясының жалпы принциптеріне 
арналған. Ал үшінші бөлімі көпші-
лікпен, яғни сыншылармен де, фрей-
дизмнің аспектілерімен де оның соң-
ғы нұсқасының оралымы түрінде 
талданады. Батысқа аса зор әсер еткен 
Фрейд клиницистен әлеуметтанушы 
мен философқа, дүниетанымның не-
гізін салушыға бірте-бірте белгілі бір 
Рубикон түріне айналды. 
Фрейд үшін негізгі болып қо-
ғамдық дамудың заңдары емес, адам-
дардың іс-әрекетін басқаратын ирра-
ционалды псикалық күштер бо лып 
табылады. Интеллект – мәңгі және 
жасырын соғыстың жағда йында бо-
латын индивид пен әлеу меттік ор-
таға терең құрылған шындық тың 
активті бейнесінің құрамы емес, осы 
күштердің (иррационалды психи-
калық күштер) маскировка сының құ-
рылғысы болып табылады.
Фрейд ХХ ғасырдағы идеализм 
өкілдері секілді өзінің зерттеуінің 
негізіне тарихтан тыс, өзгермейтін, 
биологиялық заңдылықтармен өмі-
рі басқарылатын тірі ағза ретінде 
адамды қарастыру салынды. Бұдан 
бүкіл «фрейдистік» әдебиеттану ба-
ғытталған антитарихылық және ан-
тиәлеуметтік бағыттар туындайды. 
Ол адамзат психикасының мазмұнын 
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У

446

жүктеу 3,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: