Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж

жүктеу 3,59 Mb. Pdf просмотр бет 109/444 Дата 04.10.2023 өлшемі 3,59 Mb. #43645 түрі Оқулық

ІІ БӨЛІМ.   Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) ғында жанрға бөлген үлгіні негізге  ала отырып, оны толықтыра, дамы- та келіп, әр жанрды бірнеше түрге  бөліп тексеруде соны жаңалықтар  кіргіз ген. «Әдебиет тарихын» негізге  алды дегендегі ойымыз жанрға жүйе- леу де кездесетін ұқсастықтар ғана  емес, сонымен қатар кейбір ғылыми  пікірлердің де ұқсас шығуы. Мы- салы, батырлар жырын ұлы батыр,  кіші батыр деп бөлу және ертегі- лер, жұмбақ, мақал-мәтелдердің екі  еңбекте де бір топқа жатқызылуы осы  пікірімізге айқын дәлел. Оқулық та  ауыз әдебиеті үлгілері үлкен 4 топқа  жіктеліп, тұрмыс-салт өлеңдерінен  басқалары іштей түрге бөлінбеген  болса, мақалада басқа әдебиетші- ғалымдардың жасаған классифика- циясына сүйенген. Әсіресе, С. Сей- фуллиннің «Қазақ әдебиеті» оқу- лығының әсері айқын байқалады. Не- гізінен алғанда мақала – сол кездегі  әр түрлі оқулықтар мен ғылыми  мақалаларда айтылып жүрген ауыз  әдебиеті үлгілерін жіктеуді белгілі  бір жүйеге түсіріп, классификация  жасау мақсатында жазылған зерделі  еңбек. М. Әуезов оқулықта халық әде- биетін «Ауызша әдебиет түрлері»  деп төрт топқа бөлгенде батырлар  жырын, лиро-эпосты, тарихи жыр- ларды «Әңгімелі өлеңдер» деп бір  топқа қосқанмен, тексеру барысын- да жеке тарау етіп талдаған бола- тын. Оқулықта мазмұны бойынша  ауыз әдебиетінің жанрлық тұрғыдан  алтыға бөлген-ді. Осы алтыға бө- лінген жүйе мақалада да сақталған.  Алайда эпостық, лиро-эпостық, та- рихи жырлар енді жанр ретінде  алынған. Мақала қазақ фольклористика  ғылымына екі жаңалық әкелді. Бі- ріншіден, оқулықтағы қиял, салт,  мысқыл-мазақ (сатира) ерте гілер  деп сөз арасында ғана айтылып  жеке қаралмаған қазақ ертегі лерін  та қырыптық, мазмұндық ерек ше- ліктеріне сай алты түрге бөліп, әр- қайсысына нақты мысал келтіре  отырып сипаттама беруі еді. Қазақ  ертегілерін қиял-ғажайып, хайуанат- тар, салт-сана, байларға арналған,  аңыз ертегілер, күй аңызы деген  түрлерге жіктеп, негізгі сипатта- рын, ерекшеліктерін көрсеткен.  Екін шіден, оқулықта жанрға бөлу  барысында ертегілермен бір топқа  жатқызылғанмен, жеке қарасты- рылмай қалған жұмбақ пен мақал- мәтелдер, күлдіргі-өтірік ертегі са- налып кеткен аңыз әңгімелер дара  тексерілген. Әсіресе, Қорқыт, Алдар  Көсе, Асан қайғы, Жиреншелерді  жеке-жеке сөз ету арқылы аңыз- әңгімелерді келешекте жеке жанр  ретінде зерттеуге болатынына ғы- лыми бағыт берілген. Фольклорлық  шығармаларды талдау барысында  олардың поэтикасына, теориясына  тереңдеп бара қоймаса да халық ты- ғы, тарихилығы мәселелеріне үнемі  Ре по зи то ри й Ка рГ У 126 жүктеу 3,59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз