Шаршау мен қажудың физиологиялық негіздері

Кез-келген ұзақ жұмыс организмнің шаршауына себепші болады, өйткені жұмыс процесінде оның клеткаларында жиналған және жұмыс істеуге қажетті энергия қоры біртіндеп таусылады. Ақыл-ойдың шаршауын адамның жұмысқа қабілетінің кемуімен байқауға болады: жасалатын еңбектің мөлшері кеміп, сапасы нашарлайды, жұмыстың творчестволық сипаты әлсірейді, зейін мен есте сақтау нашарлап, өз күшіне сенбеушілік пайда болады. Ми ткані жасушаларының, сондай-ақ тұтастай алғанда организмнің жұмысқа қабілетінің бұлайша уақытша кемуі шаршау деп аталады. Бұл заңды физиологиялық құбылыс. Ақыл-ой шаршауының физиологиялық табиғаты мен нервтік механизміне түсінік берген Сеченов пен Павлов болатын. Балалардағы шаршау белгілері, әдетте, 4-5 сабақтың соңына қарай байқалады: оларда сылбырлық, ұйқышылдық пайда болып, зейіні шоғырланбайды, тәртіп бұзушылығы жиілейді.Егер туа бастаған шаршауды жасушалардың жұмыс қабілетін қалпына келтіруге қажетті тынығумен алмастырмаса, онда организмде қажу пайда болады. Бұл организм үшін өте зиянды, өйткені, ол ми қыртысы жасушаларының функциясын

зорықтырумен байланысты, шектен шынығу болып та табылады. Қажу организмге күш түскен соң бірден немесе біраз уақыттан кейін пайда болуы мүмкін. Мысалы, баланың жазғы каникул кезіндегі демалысы дұрыс ұйымдастырылмаса, оқу жылының басында оқу үлгеріміне әсер етпеуі мүмкін, бірақ дегенмен де жазда демалған балаға қарағанда жұмысқа қабілеті ерте төмендейді. Тез шаршауды болдыртпау үшін қалыпты түнгі ұйқының өзі де жеткілікті. Шаршаудың алдын алу үшін ең алдымен оқушы еңбегін дұрыс ұйымдастыру керек. Оның жоғары дәрежеде ұйымдастырылуын мұғалім қамтамасыз етеді және оның зор тәрбиелік маңызы бар: оқу үлгірімін арттыруға жәрдемдеседі, балалардың бойында тиянақтылық, ұқыптылық, мақсатқа талнынушылық, еңбекке адал қарау сезімін қа