Грамматика: просто о сложном


Будущее предположительное время глагола



жүктеу 9,27 Mb.
бет26/37
Дата16.02.2018
өлшемі9,27 Mb.
#9844
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   37

7. Будущее предположительное время глагола


Болжалды келер шақ

Будущее предположительное время глагола обозначает вероятное действие, причём степень вероятности является неопределённой.

1     Мен  
       Бiз  

глагол +

ар / ер / р

+




мын / мiн   (пын / пiн)
мыз / мiз   (пыз / пiз)

2     Сен  
       Сендер  
       Сiз  
       Сiздер  

сың / сiң
сыңдар / сiңдер
сыз / сiз 
сыздар / сiздер

3     Ол, Олар  



Образуется данное время с помощью суффиксов 'ар/ер/р'. После согласных – 'ар/ер', в зависимости от твёрдости или мягкости слова, и 'р' – после гласных.



После суффиксов добавляются Личные окончания-1. Примеры:

Мен ертең дүкенге барармын. – Я завтра, возможно, в магазин пойду.     
Мен жазармын. – Я, возможно, напишу.   Сен айтарсың. – Ты, возможно, скажешь.     
Ол көрер. – Он, возможно, увидит.   Сіз демаларсыз. – Вы, наверно, отдохнете.     
Біз жазда демалуға барармыз. – Мы летом отдыхать, возможно, поедем.     
Сіздер мәтінді аударарсыздар. – Вы текст, наверно, переведёте.     
Қонақтар сағат алтыда келер. – Гости в шесть часов придут, наверно.

При отбрасывании суффикса неопределённой формы 'ю', к глаголам 'қою, сою, құю, жаю, шаю, сүю' присоединяется дополнительная 'й', поэтому при добавлении затем суффикса 'ар', образуется суффикс 'яр' (й+ар=яр):  жаяр, қояр, сояр, құяр.
сүю – слово мягкое, после дополнительной 'й' добавляется суффикс 'ер' – сүйер.
К глаголам 'оқу, есту, ренжу, даму, қобалжу, тану, еру, абыржу, аршу, сүңгу' – добавляются 'ы' или 'і' в зависимости от твёрдости или мягкости слова. Затем добавляется суффикс 'р':  оқыр, таныр, аршыр, естір, ренжір, сүңгір.

     

Отрицание
Отрицательная форма образуется образуется при помощи отрицательных суффиксов (ба/бе, па/пе, ма/ме), которые присоединяются к корню глагола, затем следуют суффикс с и Личные окончания-1.

Обратите внимание, что суффикс с – глухой, соответственно, после него в первом лице единственного числа добавляются окончания пын/пiн, а во множественном числе пыз/пiз:



Мен ертең дүкенге бармаспын. – Я завтра, возможно, в магазин не пойду.     
Сіздер мәтінді аудармассыздар. – Вы текст, наверно, не переведете.     
Ол көрмес. – Он, возможно, не увидит.   Сіз демалмассыз. – Вы, наверно, не отдохнете.    
Біз жазда демалуға бармаспыз. – Мы летом отдыхать, возможно, не поедем.     
Жан сабаққа келмес, себебi ол аурып жатыр. – Наверно, Жан на урок не придёт, потому что он болеет.     

Таблицы с примерами:



 
 Мен
 Біз
 Сен
 Сендер
 Сіз
 Сіздер
 Ол, Олар 

 жазу
 жазармын
 жазармыз
 жазарсың
 жазарсыңдар 
 жазарсыз
 жазарсыздар
 жазар

 көру
 көрермiн
 көрермiз
 көрерсiң
 көрерсiңдер 
 көрерсiз
 көрерсiздер
 көрер

 ойнау
 ойнармын
 ойнармыз
 ойнарсың
 ойнарсыңдар 
 ойнарсыз
 ойнарсыздар
 ойнар

 төлеу
 төлермiн
 төлермiз
 төлерсiң
 төлерсiңдер 
 төлерсiз
 төлерсiздер
 төлер



Отрицание:

 
 Мен
 Біз
 Сен
 Сендер
 Сіз
 Сіздер
 Ол, Олар 

 жазу
 жазбаспын
 жазбаспыз
 жазбассың
 жазбассыңдар 
 жазбассыз
 жазбассыздар
 жазбас

 көру
 көрмеспiн
 көрмеспiз
 көрмессiң
 көрмессiңдер 
 көрмессiз
 көрмессiздер
 көрмес

 ойнау
 ойнамаспын
 ойнамаспыз
 ойнамассың
 ойнамассыңдар 
 ойнамассыз
 ойнамассыздар
 ойнамас

 төлеу
 төлемеспiн
 төлемеспiз
 төлемессiң
 төлемессiңдер 
 төлемессiз
 төлемессiздер
 төлемес



8. Будущее время намерения


Мақсатты келер шақ

Будущее время намерения выражает действие, обозначающее намерение что-либо сделать.



1     Мен  
       Бiз  

глагол +

бақ / бек 


пақ / пек 
мақ / мек

(шы / шi)



+




пын / пiн   (мын / мiн)
пыз / пiз   (мыз / мiз)

2     Сен  
       Сендер  
       Сiз  
       Сiздер  

сың / сiң
сыңдар / сiңдер
сыз / сiз 
сыздар / сiздер

3     Ол, Олар  



Данное время образуется с помощью суффиксов 'бақ/бек, пақ/пек, мақ/мек'. Если вы научились правильно добавлять к глаголам отрицательные суффиксы (ба/бе, па/пе, ма/ме), то использовать суффиксы будущего времени намерения вам не составит труда. Правила присоединения идентичны (после сонорных 'м, н, ң' и звонких 'ж, з' следуют 'бақ/бек', после глухих согласных – 'пақ/пек', а в остальных случаях – 'мақ/мек' .



После суффиксов времени следуют Личные окончания-1. Так как все суффиксы заканчиваются на глухие согласные 'қ' или 'к', то после них добавляются "глухие" личные окончания: в первом лице единственного числа – 'пын/пін', а множественного числа – 'пыз/піз'. Примеры:

Мен жазбақпын. – Я собираюсь написать.   Сен айтпақсың. – Ты хочешь сказать.     
Ол сөйлемек. – Он намерен говорить.   Сіз демалмақсыз. – Вы намерены отдыхать.     
Биыл сіз ауылда болмақсыз. – В этом году вы в ауле быть собираетесь.     
Біз қазақ тіліне көп дайындалмақпыз. – Мы к казахскому языку собираемся много готовиться.  
Сендер теледидар көрмексіңдер. – Вы телевизор смотреть намерены.     
Мен күнде саябақта қыдырмақпын. – Я днем в парке гулять собираюсь.     
Біз мейрамханада тамақ iшпекпiз. – Мы в ресторане есть собираемся.  

Ол маған кітабын көрсетпек. – Она мне книгу показать собирается. 
Жақында мен Астана
ға бармақпын. – Я скоро в Астану поехать намериваюсь. 
Сіз қала
ны көрмексіз бе? – Вы город смотреть собираетесь? 
Сендер дүкен
нен не алмақсыңдар? – Вы в магазине что взять собираетесь? 

C глаголами 'қою, сою, құю, жаю, шаю, сүю' – следует дополнительная 'й' (жаймақ, қоймақ, сүймек).


А с глаголами 'оқу, есту, ренжу, даму, қобалжу, тану, еру, абыржу, аршу, сүңгу' – следуют дополнительные 'ы' или 'і' в зависимости от твёрдости или мягкости слова (оқымақ, танымақ, естімек, сүңгімек)

Помимо суффиксов бақ/бек, пақ/пек, мақ/мек могут также присоединятся суффиксы шы/шi для того, чтобы подчеркнуть необходимость действия. Так как суффиксы шы/шi заканчиваются на гласную, то после них в первом лице будут следовать личные окончания мын/мiн, мыз/мiз.



Астанада мен Алмамен кездеспекшiмiн. – В Астане я с Алмой встретиться собираюсь.     
Ертең бiз сабақ оқымақшымыз. – Завтра мы уроки собираемся учить.     

Отрицание
Отрицательная форма образуется при помощи отрицания емес, при этом суффиксы добавляются к основному глаголу, а Личные окончания-1 к отрацинию емес. Так как емес заканчивается на глухую согласную, то добавляются личные окончания в первом лице – пын/пiн (ед.число) и пыз/пiз (мн.число):

Мен жазбақ емеспін. – Я не собираюсь писать.   Сен айтпақ емессің. – Ты не хочешь сказать.  
Ол сөйлемек емес. – Он не намерен говорить.   Сіз демалмақ емессіз. – вы не намерены отдыхать.     
Биыл сіз ауылда болмақ емессіз. – В этом году вы в ауле быть не собираетесь.     
Біз қазақ тіліне көп дайындалмақ емеспіз. – Мы к казахскому языку не собираемся много готовиться.     
Сендер теледидар көрмек емессіңдер. – Вы телевизор смотреть не намерены.     

Таблицы с примерами:



 
 Мен
 Біз
 Сен
 Сендер
 Сіз
 Сіздер
 Ол, Олар 

 жазу
 жазбақпын
 жазбақпыз
 жазбақсың
 жазбақсыңдар 
 жазбақсыз
 жазбақсыздар
 жазбақ

 iшу
 iшпекпiн
 iшпекпiз
 iшпексiң
 iшпексiңдер 
 iшпексiз
 iшпексiздер
 iшпек

 төлеу
 төлемекпiн
 төлемекпiз
 төлемексiң
 төлемексiңдер 
 төлемексiз
 төлемексiздер
 төлемек

 оқу
 оқымақпын
 оқымақпыз
 оқымақсың
 оқымақсыңдар 
 оқымақсыз
 оқымақсыздар
 оқымақ





 
 Мен
 Біз
 Сен
 Сендер
 Сіз
 Сіздер
 Ол, Олар 

 жазу
 жазбақшымын
 жазбақшымыз
 жазбақшысың
 жазбақшысыңдар 
 жазбақшысыз
 жазбақшысыздар
 жазбақшы

 iшу
 iшпекшiмiн
 iшпекшiмiз
 iшпекшiсiң
 iшпекшiсiңдер 
 iшпекшiсiз
 iшпекшiсiздер
 iшпекшi

 төлеу
 төлемекшiмiн
 төлемекшiмiз
 төлемекшiсiң
 төлемекшiсiңдер 
 төлемекшiсiз
 төлемекшiсiздер
 төлемекшi

 оқу
 оқымақшымын
 оқымақшымыз
 оқымақшысың
 оқымақшысыңдар 
 оқымақшысыз
 оқымақшысыздар
 оқымақшы



Отрицание:

 
 Мен
 Біз
 Сен
 Сендер
 Сіз
 Сіздер
 Ол, Олар 

 жазу
 жазбақ(шы) емеспiн
 жазбақ(шы) емеспiз
 жазбақ(шы) емессiң
 жазбақ(шы) емессiңдер
 жазбақ(шы) емессiз
 жазбақ(шы) емессiздер
 жазбақ(шы) емес

 iшу
 iшпек(шi) емеспiн
 iшпек(шi) емеспiз
 iшпек(шi) емессiң
 iшпек(шi) емессiңдер
 iшпек(шi) емессiз
 iшпек(шi) емессiздер
 iшпек(шi) емес

 төлеу
 төлемек(шi) емеспiн
 төлемек(шi) емеспiз
 төлемек(шi) емессiң
 төлемек(шi) емессiңдер
 төлемек(шi) емессiз
 төлемек(шi) емессiздер
 төлемек(шi) емес

 оқу
 оқымақ(шы) емеспiн
 оқымақ(шы) емеспiз
 оқымақ(шы) емессiң
 оқымақ(шы) емессiңдер
 оқымақ(шы) емессiз
 оқымақ(шы) емессiздер
 оқымақ(шы) емес





жүктеу 9,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   37




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау