Г. Д. Рыскелдиева М. Т. Иманбаева С.Қайыпжанқызы

жүктеу 2,37 Mb.

бет	7/171
Дата	06.04.2023
өлшемі	2,37 Mb.
	#42035

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ... 171

МҰҒАЛІМ КІТАБЫ,8-сынып ӘДЕБИЕТ

Сюжеттің басталуы – оның кіріспесі іспетті; мұнда әдеби қаһармандар өзара қарым-қатынасқа көшпес бұрынғы хал-жағдай, тіршілік, қоғамдық орта, болашақ қақтығыстар алаңы, оқиғалар орны суреттеледі.
Сюжеттік байланыс – адамдар арасындағы әрекеттің басы, тартыстың басталуы іспетті, шығарма арқауындағы негізгі оқиғаның әуелгі туындау себебі секілді.
Шиеленісуі – оқиғаның, адамдар арасындағы қимыл-әрекеттің мейлінше күшейіп, өрбіп жеткен жері.
Шарықтау шегі: шығармадағы тартыстың өрістеп шыққан биігі.
Шығарманың шешімі – суреткердің өзі суреттеп отырған өмір шындығынан шығарған «үкімі»; адамдар арасындағы қарама-қарсы тайталастардың, күрделі күрестердің бітуі; түрліше тағдырлар тартысынан туған нақты нәтиже; оқиғаға қатысушылардың ең ақырғы хал-күйі; күллі құбылыс – көріністердің соңғы сахнасы.
Эпилог – көркем шығарманы қорытындылайтын компонент. Эпилог негізгі оқиға желісінен бөлек тұрса да, авторлық идеяны толықтыра түсіп, шығарманың басты кейіпкерлерінің жайынан қысқаша мәлімет береді, олардың кейінгі іс-әрекетінің жалғасын көрсетеді.
11. Шығармадағы кейіпкерлер бейнесі
Көркем бейне – көркем шығармада жинақталған түрде суреттелетін өмір құбылысының нақтылы көрініс қалпы, кейіпкердің көркем ой елегінен өткізіп, қортындылап жасалған тұлға бейнесі.
Жинақтау жалпылық қаситтерді топшылап, түйіндеу (типтендіру).
Даралау жекелік қасиет-белгілерді нақтылы түрде көрсету.
Мінездеу – кейіпкердің мінез бітімі, көркем образдың өзегі, негізгі арқауы.Кейіпкердің рухани әлемі, жан сыры, идеалы, күрес мақсаты мінездеу арқылы, іс-әрекетін нанымды бейнелеу арқылы ашылады.
Тура мінездеу, жанама мінездеу, басқа кейіпкердің көзқарасы, қатынасы, көңіл күйін суреттеу, монолог, диалогтарда т.б. мінез-сырлары ашылады.
Тура мінездеу. Автордың мінездемесі. Адамды бір сөзбен де мінездеуге болады. Мысалы, сараң болса – Қарабай, аңқау болса – Мырқымбай, жалқау, өтірікші болса – Судырахмет дейміз.
«Сүйеу – ел ішіне сыйымсыз, тікбақай, тентек шал. Өз үйінде де жыландай ысқырып отыратын болғасын, қатын-балалары оның қай жағынан шығып қаларын білмей, қыпылдасып болатын. Бір ғажабы, осы қытымыр шал дегенде Еламанның жаны жоқ. Еламанға Сүйеу қарттың да ықыласы басқа. Күйеу баласын «балықшы» деп атап, оған айтқан бар сөзін әзілге шаптырып, осқырынып күліп отырады. Жақсы көріп, әлде жек көріп кекетіп отырғанын айыру қиын».
(Ә.Нүрпейісов)
Жанама мінездеу. Оған қатысты құбылыстар мен заттарды суреттеу арқылы қаһарман бейнесін ашып көрсетеді. Адамның сезімдік көңіл күйін, күйініш сүйініш немесе кескін кейпін, қимыл әрекетін суреттеу осылардың бәрі әдебиеттегі адамның сыртқы түрін анықтап, ішкі әлемін ашу аса қажетті тәсілдер. Ш.Айтматовтың «Ақ кеме» повесінде қам көңіл баланың бейнесін, мінезін, арманын берудегі шеберлік әсіресе баланың ішкі ойы автордың атынан баяндалып қоймай,өзімен-өзі басқа нәрсеге тіл қата сөйлеуі қызықты әсер қалдырады. Бала портфеліне, шөккен түйеге, қасқырға,ерттеулі атқа, танкіге ұқсас өзі ойнайтын дөңбек тастарға,дүрбісіне, итіне, ақ кемеге тіл қата сөйлеуі кейіпкер мінезін жасаудың ерекше үлгісі.

жүктеу 2,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ... 171