Список литературы
1. «Методика развития познавательного интереса у учащихся на уроках информатики»,
Есембекова А.К. (СКГУ им. М.Козыбаева),
141
2.Богданова, В.А. Формирование информационно-функциональной компетентности школьников
в процессе реализации личностно ориентированной модели педагогического процесса / В.А.
Богданова – Педсовет.org. – 2007
3.https://uchitelya.kz/programma-po-formirovaniyu-funkczionalnoj-gramotnosti-uchashhihsya-i-
povysheniya-kachestvo-obucheniya/
4.https://multiurok.ru/files/proiekt-funktsional-naia-ghramotnost-uchashchikhsia.html
Алиева А.С.
Қарағанды қ. «№1 БММ»КМҚК
ДОМБЫРА – ХАЛЫҚ ДАНАЛЫҒЫ
Біз өз өміріміздің рухани және мәдени деректерін халқымыздың мәдени мұрасы арқылы
білеміз, сондықтан әр ұрпақ буыны ұлттық құндылықтарды қастерлеуге және бағалауға
міндетті. Ғасырлар бойғы тәжірибеден өткен халықтың мәдени мұрасы табиғатпен және
өмірдің өзімен тығыз байланыста.
Қазақстан
Республикасының
Президенті
Нұрсұлтан
Әбішұлы
Назарбаевтың
бастамасымен «Қоғамдық сананы жаңғырту: болашаққа көзқарас» мемлекеттік бағдарламасы
ұсынылып, «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласы жарияланды, мұнда қазақ халқының ұлттық
коды мен рухани құндылықтарын сақтау бойынша ізгі миссияны орындау үшін ұлттық сананы
жаңғырту үрдісінің ерекше мәні жазылған.
Біздің мақаламыз домбыра аспабының шығу тарихына арналған. Оның шығу тегі
туралы көптеген аңыздар мен ғылыми зерттеулер бар. Күнделікті өмірде орыс тілінде бұл
аспапты «домбра» деп атау әдетке айналғанын атап өту керек, бірақ «домбыра» деп айту
дұрысырақ болар еді.
«Домбыра» атауының шығуы жайлы таластар көп. Домбыраның шығу тегі туралы
қандай да бір болжамдар жасау үшін біз «ДОМБЫРА» сөзінің этимологиясына жүгіндік.
Белгілі зерттеуші Хайролла Жүзбасовтың пікірінше, домбыра сөзі «депбура», «дэлбура»,
«дембура» («дэл», «деп» - қазақ тілінде – дәл, «бура» - бұра, келтір) сөздер реті арқылы
жасалған.
Барлық түркі халықтарында домбыра тәрізді аспаптарының болуы олардың тарихи,
мәдени өзара байланысын көрсетеді: қазақтар, ноғайлар, өзбектер, башқұрттарда - домбыра,
тәжіктерде - домбурак, моңғолдарда - домбор, түріктерде - саз, түрікмендерде - дутар,
қырғыздарда - комуз, татарларда - кобуз және басқалары.
Пішіні домбыраға ұқсас, төрт ішекті шертпелі асап үнді халықтарында «тампура» деп
аталады. Ішекті шертпелі аспап «пандура» гректерде бар. Сонымен нақты атауы қайдан
шыққаны әзірге белгісіз.
1989 жылы Қазақстанда, Алматы облысында «Майтөбе» биік таулы үстіртінде (жайлау)
профессор С.Ақитаев этнограф Ж.Бабалықұлының көмегімен музыкалық аспап және әртүрлі
қалыпта билеп тұрған төрт адам бейнеленген тастағы суретті тапты. Белгілі археолог
К.Ақышевтің зерттеуі бойынша бұл сурет неолит кезеңіне сәйкес келеді. Қазіргі уақытта бұл
сурет Алматы қаласындағы Ықылас Дүкенұлы атындағы халық аспаптары мұражайында
сақтаулы.
Суреттен көріп отырғанымыздай, ежелгі суретшінің жартасқа бейнелеген аспабы пішіні
бойынша домбыраға өте ұқсас. Осының негізінде қазіргі домбыра прототипінің жасы 4000
жылдан асады және алғашқы шертпелі аспаптардың бірі – осыған ұқсас қазіргі заманғы
музыкалық аспаптардың атасы болып табылады деуге болады.
2008 жылы Жарғалант-Қайырқанжотасының үңгірінен моңғол қойшысы музыкалық
аспапқа ұқсайтын ағаш затты тауып, археологтарға береді. Үңгірде жүргізілген қазба
жұмыстарының нәтижесінде аспаптан басқа тұтас бас сүйегі бар тастан жасалған адам қаңқасы,
садаққа арналған 20 жебе, түркі ою-өрнектері бар ер-тоқым табылды. Археологтардың
шамалауынша, бұл үңгір түріктердің қорымы болып табылады.
142
Дәл осы жылы Қазақстанның ғалым-археологі Қаржаубай Сартқожаұлы осы аспапты
зерттей келе, табылған аспаптың қазақтың домбырасына ұқсас екеніне көзі жетті: аспаптың
басы (бас), мойны, 9 перненің ізі болған мойын, шанағы және ішек бекітілетін екі құлағы
болды. Бұл көне аспаптағы ең таңқаларлық нәрсе - аспаптың «мойнына» жазылған көне түркі
жазуы (руна). Бұл жазбаның қазақша баламасы: «
Достарыңызбен бөлісу: |
