| 1. Алланы сүю /Тәңірге ғашықтық/.
Қожа Ахмет Ясауи хикметтерінің негізгі сарыны осы Алланы сүюге бағытталған. Себебі бұл сопылық ағым Аллаға қауышудың бірден-бір жолы болып табылады. Аллаға махаббатпен тек оны сүю, оған ғашық болу арқылы ұласу мүмкін, Аллаға махаббатпен ұласу, жақындау дегеніміз, «Махаббаты жоқтың дініде, иманы да жоқ...» деген ұғымды меңзейді. Иман туралы Ясауи хикметтерінде төмендегідей жазып кеткен.
«Тән сөйлемес, жан сөйлемес, иман сөйлер»
Яғни Ясауи «Иманды» сөйлеткен, ғашықтық жайында мына шумақтардан оқуға болады.
Ғашықтық жолында күндіз-түні жылағандар,
Жаннан безіп белін бекем байлағандар.
Қызмет етіп Хақ сырын ұғынғандар,
Түн ұйқыны арам қылып налан болар.
Осылай ғашықтар туралы жырлаған, ғашықтық жолының ауыр, қиын екендігін жасырмай баса айтқан. Соған шыдағандар ғана Алла дидарын көре алады, онымен қауышады. Болмаса жарым жолда жете алмай қалады, сол үшін бұл жолға түссең бәріне көнуің керек. Егер бұларға көнбесең, иланбасаң бұл жолға қадам баспа деп ескерткен. Сопылықтың негізгі мақсаты ғашықтық жолына түсу, Алламен қауышу, бірігу. Яғни Алланы сүйе білу үшін, оған махаббаты, ғашықтығы болуы керек. Ал бұл дәрежеге жету үшін, тек сопылық жолға түсуі қажет. Сопылықтың не екендігін Мұхаммед /с.ғ.с/ пайғамбарымыз жәбірейіл оқиғасында анықтап түсіндіріп берген. Онда мұсылмандық үш сатыдан, ислам, иман, ихсаннан тұрады. Мұндағы ислам дегеніміз – діннің сыртқы жағы, иман – ішкі жағы, ихсан – ақиқаты. Бұлар сопылық анықтамалар. Құран меи хадисте намаз сөзінің кездеспей, оның орнына «салат» сөзінің болуы сияқты исламның алғашқы дәуірлерінде де сопы /тасаууф/ сөзі болмаған еді. Ол дәуірлерде сопылықты білдіретін «ихсан» сөзі болатын. Сонымеи «ихсан» /сопылық/ ақиқатқа жету жолы болып табылады. Сопылық жолға түсіп тәңірге жақын болу туралы Ясауи өз хикметтерінде төмендегідей жырлап өткен.
Қайда жүрсең көңіл жұмсақ сыпайы болғын,
Көре қалсаң мүсәпірді сырлас болғын.
Махшар күні тәңірге жақын болғын,
Менменсіген халайықтан қаштым міне.
Мәдинеге Расул барып, болды ғаріп,
Ғаріптікте азап тартып, сүйді жанып.
Жапа тартып, жаратқанға келгені анық,
Ғаріп болып ауыр жолды бастым міне.
Ғашық есігін мәулім ашты, маған сыйлы,
Топырақ қылып әзі бол деп мойынымды иді.
Қара нөсер қарғыс оғы келіп тиді,
Найза алып жүрек баурым сұқтым міне.
Ділім қатты, тілім ащы, өзім залым,
Құран оқып бой ұсынбас Жалған ғалым
Жаным құрбан, аямаймын жоқ дүр малым,
Хақтан қорқып отқа түспей күйдім міне.
Міне осындай сарынмен «Хикметтер» тереңдеп кете береді. Мұндағы негізгі мақсат Алланы сүю, оған шын ғашық болу. Бұл ғашықтық Мұхаммад /с.ғ.с/ пайғамбардан мирас болып қалғандығында жасырмай баса айтады. Оның керген қиыншылықтарын, ғашықтық жолында тартқан тауқыметін де жырлайды. Яғни Алланың жолына түсу, оны сүю, оған мінсіз ғашық болу оңай іс емес, әркімнің қолынан келе бермейтіндігін ескертеді. Сонда да болса соған ұмтылуға, жол көрсетуге әрекет жасайды. Аллаға ғашық болу, оны сүю ханға да қараға да бірдей екендігін, Алла алдында кім болса да тең дәрежелі болатындығын ашық айтып отырған. Өзінен бұрын өткен ғашықтарды құрметтеп қатты сыйлаған, сонымен қатар замандастарында ұмыт қалдырмаған. Соның ішінде Мансұр Хадаж туралы төмендегідей жырлаған.
Ия достар, пәк махаббатты мақсат еттім,
Бұл дүниені дұшпан етіп жүрдім міне.
Жағамды ұстап хазіретке сиынып келдім,
Ғашық жолында мәнсұр сипат болдым міне.
Ғашық жолында ғашық болып Мәнсұр өтті,
Белін буып, Хақ сүймекті бекем тұтты.
Жәбір-жапа, қорлауды көп есітті,
Ей, мұсылман, менде Мәнсұр болдым міне.
Міне осылай Мәнсұрдың көрген қиыншылықтардың, оны дарға «Әнә Әлхақ» «Мен Алламын» деп айтқандығы үшін асып өлтіргендігі туралы Ясауи өз «Хикметтерінде» жырлап өткен. Ол жерде өзінің Аллаға Мәнсұр сияқты ғашық екенін жырлап өткен. Яғни Аллаға сүюдің, оның жолына түсудің, дидарын көрудің соншалықты қиын екендігін еш жасырмай ашық жырлайды. Міне соған шыдағандар ғана Алланы шын ниетімен сүйе алады және ғашықтығы пәк, адал болады. [12]
Достарыңызбен бөлісу: |
