Ықылас пен шын жүректілік

Ықылас тек Алланың ризашылығы үшін құлшылық ету, «өзімен сөзі» бір болу, екіжүзділік риякерліктен қашуды «ықылас» дейді.

Дін Алла үшін, тек Алла үшін мұндай Алла үшін құлшылық етудің аты, «ықылас», яғни, шын берілу, адалдық шын жүректілік «өзі мен сөзі» бір жерден шығатын, риякерліктен алшақ жүретін, екіжүзділікті қару етпейтін. Дінді кейбіреулер өз дәрежесін, мансабын көтеру жолында, көрініс үшін қолданады. Аллаға көзбояушылықпен жалған құлшылық жасайды. Мұндай діндарлықты, риякерлікті, басқаша айтқанда «ширк» дейді. Ол Аллаға ортақ қосу, одан басқа да табынатын, сиынатын Тәңір жасау деген сөз. Оның соңы күпірлікке дейін жалғасуы мүмкін.

Дін жолына, тек қана адамдардан мал-мүлік алып, баю үшін, жоғарғы дәрежелі мансаптыққа көтерілу мақсатынмен өткендер бұл фаниде мұраттарына жетулері мүмкін, бірақ о дүниеден алар несібесі жоқ. Ахмет Ясауи бұған көп көңіл бөлген. Ол жаманнан қашуды, оның орнына ықылас, шын жүректі болуға шақырады. Ықыласты болған мұсылман, Алла жолында әрқашан таза, кіршіксіз қызмет етеді. Мұндай дін жолындағы момын Алланы шын жүрегімен сүйеді. Бұл туралы өз «Хикметтерінде» көптеп жырлаған. Ол іші адал, кіршіксіз таза болмаған, көзіне жасы ақпаған, халыққа дәруіштік, діндарлықпен танылғандардың соңғы демдерінде риямен шіріген имандарының жоқ болатындығы жайында көп айтады. Өзінің кейбір байқаусызда өткізіп алған күналарында жасырмаған, сол күналарды жою үшін жақсыларды іздегендігінде жырлаған. Яғни Аллаға құлшылық еткенде мұсылманның бес тұтқасын, парызын кіршіксіз орындауға тырысқан, әрі басқаларды да соған шақырған. Бұлар туралы төмендегі хикмет шумақтарынан көруге болады.

Алпыс үшке жасым жетті, өттім ғапыл,

Хақ әмірін бекем тұтпай болдым жаһыл.

Ораза, намаз қаза қылып болдым кәпір,

Иман іздеп жақсыларға жеттім міне.

Яғни, әрбір өткізіп алған күнәлерін еске алып, солардан арылу үшін иманды іздеп, сарсан болып, жақсыларды іздеп, оны тауып, жіберген қателерін түзегендігін жете жырлап отыр. Сонымен қоса шәкірттеріне, замандастарына, діндестеріне, келер ұрпаққа мұндай күнәлардан қашыңдар, менің жіберген қателерімді сендерге өткізіп алмаңдар деп ескерткен. Жалған атаққа масаттанбай тек Алла үшін құлшылық еткендігі туралы да хикметтер айтқан.

Жалған атақтан арылып сәби болдым,

Алла атын айта-айта ашық болдым.

Аллаға бар жаныммен адал болдым,

«Фанафи Алла» мақамына салдым міне.
Бұл жерде Аллаға бар жаныммен адал болдым «Фанафи Алла» мақамына салдым міне дегені - Аллаға шын берілдім, Алла үшін сопылық жолында жоқ болдым деген ұғым. Бұл сопылық ілімнің ең жоғарғы дәрежесі есептелінеді. Бұл жөнінде мынадай хикмет жолдары бар, «Ғашық болсаң ғашық жолында фана болғын». Яғни мұнда да, Аллаға ғашық болсаң Алла үшін жоқ бол, сол жолда өлім қажет болса,өзіңді өлімге де қи дегені. Сонда Аллаға шын, адал, кіршіксіз таза болу үшін, еш нәрседен аянбау қажет. Міне Ясауи мұсылмандарды осындай тазалыққа, ықыластыққа, шын жүректілікке шақырған оған өзі басшы болған. Себебі өзінің сөзімен ісі бір болған, басқалардан да соны өтінген. Осы сарында Алла үшін жаннан кешудің қажеттігінде жырлаған.

Хикмет сөздерін тереңірек талдасақ бұл сопылықтың ақиқат құлшылығы қиын іс екендігіне көз жеткіземіз. Көп жағдайларда жылдар бойы мұсылмандықты өздерінің жеке мүлкіндей, затындай көріп, адамдарды дәрежелеріне мансаптарына қарап, жәннәтпен тозаққа жолдағандар ертең махшар күні оның сұрауынан қорықпайды ма екен.

Қожа Ахмет Ясауи Ғұлама бір жүйеге салып, оны түсіндіргсн. Ислам дінінде риякерлікпен дінді дүние үшін саудаға салу деген атымен жоқ. Тек қана «ихсан» мен «ықыласты» болуға ұмтылу, талпыну бар. «Ықылас» пен «ихсан» Алланы көріп тұрғандай құлшылық ету, тек Аллаға құлшылықта болу деген сөз.

Ахмет Ясауи жолында риякерліктен қашу ең негізгі мәселе, ең басты принцип болып табылады. Өйткені оның жолы қасиетті «құран» жолы...

Құран да мынадай аят келтірілген,

«...Намаз қылушылардың сиқына қара... олар намаздарынан бос қалғандар... рияға адасып, сырт көрініс үшін құлшылық еткендер...».

Міне мұндай адамдар, қай заманда болса табылады, Ясауи соларды әшкерелеген. Қазіргі заманда да мұндай, тек басқаларға көз қылу үшін намаз оқып, ораза тұтатындар жетіп артылады. Біз олардан арылуымыз қажет, сол үшінде иманды тілмен емес, жүрекпен де ділмен қабылдауымыз қажет. Сол кезде ғана мұсылман қауымы пайда болады. Сонымен ықылас, шын жүректілік кіршіксіз таза, адал мұсылмандың риядан, көріністен ұзақ тек қана Алла үшін құлшылық ететін мұсылмандық. Көрініс үшін жалған құлшылық ететіндер соңғы демдерінде иманнан айырылады.