140
Келісімшарт
Тапсырыс беруші
Төлемдер
Қаржыландыру
ЭСКО
Келісімшарт
Төлемдер
Банк
10.2-сурет – Банктің Тапсырыс берушіні тікелей қаржыландыру моделі
Жұмыстардың өзіндік құны тым жоғары болмаған жағдайда, оларды орындау
ЭСКО-ның өзінің немесе тапсырыс брушінің қаражатының есебінен мүмкін. Кредит
бойынша өте жоғары пайыздық мөлшерлеме (20%-дан жоғары) болған жағдайда, жобаны
іске асыру екі жылдан артық созыла алмайтындығы ескерілді. Бұл жобаның шынайы
мүмкіндіктерін қатты шектейді. Дəл осындай жағдай бүгінгі таңда Ресейде да, Қазақстанда
да орын алған, егер тек ұлттық кредитті пайдаланған жағдайда [49].
РФ жəне ҚР энергосервис нарығы бой көтеру сатысында тұр. «Энергияны
үнемдеу» жəне энергетикалық тиімділікті арттыру туралы»№ 26-ФЗ Федералды Заңы 2009
жылы алғаш рет энергосервис түсінігін қозғады, ал Қазақстанда - Қазақстан
Рсепубликасының Инвестициялар жəне даму министрлігінң 2015 жылғы 31 наурыздағы
«Энергиялық сервис шарттың типті нысанын бекіту туралы» бұйрығы – 2015 жылы.
Бүгінгі уақытта энергосерис бойынша белгілі бір нормативтікқұқықтық база
құрылған жəне белгілі бір пилоттық жобалар іске асырылған.
10.5 Энергиялық сервис қызмет саласындағы құқықтық реттеу
10.6 Энергиялық сервис келісімшарттарын іске асырудың мақсаттары,
міндеттері мен артықшылықтары
Энергиялық сервис компаниялармен шешілетін негізгі міндеттер болып
саналады:
1. Жобаны дайындау
2. Инжиниринг жəне жобаны жобалау
3. Энергия үнемдеудің перформанс-контрактингі
4. Жобаны қаржыландыруды ұйымдастыру
5. Жоба менеджменті
6. Жобаны тексеру, мониторингтеу жəне биллинг
Энергия үнемдеу жəне
энергия тиімділігі
141
7. Жобадан кейінгі атқарымы жəне қызмет көрсету
Энергиялық сервис шартты жасаудың негізгі артықшылықтарына келесілерді
жатқызуға болады:
1. Энергиялық сервис шартта келесі түрде жазылған энергоресурсты үнемдеу
əсерін қатамасыз ету:
џ
Ресурстарды іске қосу немесе жеткізуге жұмсалған шығындарды төмендету
(жылу, электр энергиясы, газ, су жəне басқалар);
џ
Ресурстарды тұтыну көлемін төмендету;
џ
Кəсіпорындардағы өндірістік процестерді жақсарту;
џ
Жабдықты жөндеуге жұмсалатын шығындарды төмендету.
Нəтижесі ретінде, өнеркəсіптік кəспорындар өз бəсекеге қабілеттіліктерін электр
энергиясын жəне коммуналдық қзметтерді төлеуге жұмсалатын шығынды төмендетумен,
сондай-ақ жұмыс орындарындағы жайлылықты арттыра отырып өндірістік процестерді
жақсарту жəне еңбек өнімділігін артыру арқылы жоғарылата алады. Жоба оның
артықшылығына жатқызуға болатын өзге де үнемдеуді бере алады (су, материалды, жұмыс
күшін, қалдықтарды азайту, экологиялық ластауға төленетін айыппұлдар жəне т.б.).
2. Сыртқы қаржы көзіне қолжетімділік.
Энергия үнемдеуші іс-шараларды іске асыру Энергиялық сервис компанияның
ресурстарының есебінен жүзеге асырылады (өзіндік немесе келтірінді), сонымен
өнеркəсіптік кəсіпорындардың өз инвестициялық ресурстарын іске қосуға жəне/немесе
кредит алуға қажеттілігі болмайды.
3. Өнеркəсіптік кəсіпорындарға арналған қаржылық тəуекелдердің жоқтығы.
Энергиялық сервис компания қаржылық жиынтыққа кепілдік береді жəне өзіне
жоба бойынша барлық тəуекелдерді алады.
4. Экономикалық құрауышы.
Энергетиканы жаңғыртудың дəстүрлі тəсілінен ерекше, аталмыш жағдайда
Энергиялық сервис компаниялардың шектеулі инвестициялар салу шартымен ұзақ
мерзімді шарт арқылы жинақтарын максималды арттыруға қызығушылықтары бар.
5. Қызмет көрсетуші қызметшілерді ынталандыру.
Өнеркəсіптік кəсіпорындардың Энергиялық сервис компаниямен энергиялық
сервис шарт жасасуы техникалық жəне эконономикалық мамандықтар сияқты жекелеген
жұмыс түрлеріне қызметкерлердің белгілі бір түрлерін тартуға мүмкіндік береді.
Кейбір мамандарға қосымша оқу жəне біліктілігін арттыру қажет болады.
Бұл өз
кезегінде болашақта оларды осыған ұқсас жобаларға жұмылдыруға мүмкіндік береді, бұл
ақырында тұтастай кəсіпорындағы еңбек өнімділігінің артуына алып келеді.
Сонымен қатар, қызметкерлерді қосымша жобаға жұмылдыру барысында
(энергиялық сервис шарт шеңберінде), соңғылары еңбекақы табудың,
қосымша бонусын,
сыйақы алу мүмкіндігін береді (энергиялық сервис шартты сəтті аяқтаған (жапқан)
жағдайда), бұл қызметкерлерді тиімді жұмыс жасауға қосымша ынталандыру болып
табылады.
6. Өзге релевантты үнемді қамтамасыз ету
Жоба, оның артықшылығына жатқызуға болатын өзге де үнемдеуді бере алады (су,
материалды, жұмыс күшін, қалдықтарды азайту, экологиялық ластануға салынатын
айыппұлдарды азайту жəне т.с.с) [49].
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі
142
10.7 Энергиялық сервис келісімшарттары нысандары
Перформанс-келісімшарттарды жасаудың бірнеше нұсқасы болуы мүмкін.
Тəжірибеде ең көбі келесі сызба қолданылады:
1) перфоманс-келісімшарт тек қана тапсырыс беруші мен ЭСКО арасында
жасалады, кредиттік ұйым бұл мəмілеге қатыспайды (үш жақты перформанс-келісімшарт
жасау нұсқасы болуы мүмкін);
2) үш жақты кредиттік шарт жасалады, ол бойынша тапсырыс беруші ретінде
ЭСКО болып табылады, кредиттік мақсаттық тағайындалуы көрсетіледі — тапсырыс
берушінің нысанында энерготиімді жобаны іске асыру,
3) перфоманс-келісімшарты мен кредиттік шарттың шарттары бойынша
тапсырыс беруші кредиттік ұйымда есеп айырысу шотын ашуға міндетті, ол энерготиімді
жобаның іске асуын қаржыландырады, жəне барлық тұтынылатын энергоресурстар үшін
барлық есептеулерді тапсырыс беруші тек осы есепа айырысу шотынан жүргізуге құқылы.
ЭСКО-жобада тараптардың келесі болжалды сызбасы ұсынылады:
Бірінші сызба
- ЭСКО консультант ретінде кіреді. Қаржыландыруды ол да,
келтірінді кредит ұйымы да жүзеге асыра алады. Клиент жабдықты жеткізу тəуекелін өз
мойнына алады.
Екінші сызба
бойынша, ЭСКО бірінші лизинг сызбасына қосылады. ЭСКО-
компаниямен энергетикалық келісімшарт жасау шеңберінде лизингтік операцияларға
жалпы талаптар қарастырылады. Нақты талаптар лизинг шартында белгіленеді. ЭСКО-
компания жоба бойынша төлемдерді жəне лизингті төлемдерді ала отырып, лизинг беруші
ретінде таныстырылады.
Үшінші сызба
ЭСКО-ның мемлекеттік компаниямен жұмысы үшін
пайдаланылады. Аталмыш сызбаны пайдаланған кезде, мемлекеттік билік органының
жəне кредиттік ұйымның қаражаттарының есебінен «жаңартпалы қор» құрылады, ол өз
бетінше аймақтық қор ретінде, немесе арнайы ұйымдастырылған компания ретінде
рəсімделеді. Осындай сызбалар тəжірибеде əлдеқашан сыналған, бірақ соншалықты
танымал болып табылмайды. Жабдықты сатып алу шығындарын төмендету үшін ЭСКО-
компания жеткізуші ретінде бола алады.
Соңғы сызба
, сол сияқты мемлекеттік кəсіпорынмен жұмысқа арналған, елде
жұмыс істеу үшін кəсіби шетелдік ЭСКО-компаниясын тартуды мақсатқа қояды. Осы
сызбаны іске асыру кезінде отандық ЭСКО-компания құрылады, ондағы үлестер шетелдік
серіктеске жəне қайсыбір көпшілік құрылымға тиесілі (мемлекеттік билік органына).
Перфоманс-келісімшартты іске қосудың ұзақ кезеңін ескере отырып (3 жылдан
кем емес), перфоманс-келісімшартты жасау кезінде тараптар міндетті түрде келесі
мəселелер бойынша келісімге келулері тиіс:
џ
егер энерготиімді жоба енгізілмеген жағдайда, инвестициялық жəне
энергетикалық аудиттің шығындарын кім төлейді;
џ
меншік құқығының эенерготиімді жоба бойынша орындалған жұмыстар
нəтижелеріне өту сəті;
џ
жобаны əрбір іске асыру сатысындағы шартты мерзімінен бұрын тоқтатқан
жағдайда, орындалған жұмыстардың нəтижесіне қатысты тараптардың
құқықтары мен міндеттері;
џ
шартты тоқтатқан жағдайда, жаңа жабдықтың ескіден бөлінбейтіндігі туралы
мəселені реттеу;
џ
тапсырыс беруші мен ЭСКО арасындағы энергетикалық базисті анықтау,
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі
