Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

180
Бұл жерде, 
n
  – төмен эмиссиялық қабықшаны қолданудың экономикалық əсері,
ε
2
,
ε
1
 - эмиссия коэффициенттері.
Q
эмис .терезе
=
0,492
2,5
+ 0,246= 0,443
[
Гкал ·
жыл
м
2
]
;
∆ Q=
(
0,738 −0,443
)
·250= 73,75
[
Гкал
]
.
Ақшалай эквивалентте, 1342,11
 
тарифте [ш.б./Гкал], жылыту кезеңі үшін үнемдеу 98
980,61 құрайды [ш.б.]
Іс-шараның өтелімділік мерзімін бағалау əдістемесі 
Көбіне   энергия   үнемдеу   жəне   энергетикалық   тиімділікті   арттыру   бойынша   іс-
шаралардың инвестициялық тартымдылығын бағалау үшін қарапайым сатып алудың өтелу
мерзімі белгісін пайдалану жеткілікті.
Өтелу   мерзімі   (ағыл.   Pay-Back   Period)   генерацияланатын   инвестициялардан
табыстар   инвестицияларға   шығындарды   жапты.   Мысалы,   егер   жоба   инвестицияларды
талап   етсе   (шығатын   ақшалай   ағын,   ағыл.   Cash   Flow)   2000   мың   рубль   жəне   осы
инвестициялар жылына 1000 мың рубльден қайтарылса, жобаның өтелімділік мерзімі екі
жылды құрайды деп айтуға болады. Бұнда ақшалардың уақытша құндылығы (ағыл. Time
Value of Money) ескерілмейді. Бұл көрсеткіш жобаның əр кезеңі үшін таза табысты (ағыл.
Present Value) ретті ескерумен анықталады. Таза табыс оң мəн алатын нүкте, өтелімділік
нүктесі болып табылады.
Алайда   өтелімділік   мерзімінде   кемшілік   бар.   Ол   осы   көрсеткіш   бастапқы
шығындарды   толық   өтеуден   кейін   барлық   түсімдерді   елемейтіндігінде   жатыр.   Егер   тек
инвестициялардың   өтелімділік   мерзімін   ғана   негізге   алсақ,   бірнеше   инвестициялық
жобаларды таңдауда, жобалар құрған пайданың көлемі ескерілмейді.
Өтелімділіктің қарапайым мерзімі (кезеңдер саны):
D P=
Inv
E
t
бұнда E
t
 – уақыт кезеңінде үнемдеу (t кезеңінде), 
Inv – жобадағы инвестициялар (күрделі жөндеулер) 
Өтелімділіктің дисконтталған мерзімі:
бұнда E
t
 – уақыт кезеңіндегі үнемдеу n,
C
t
 – уақыт кезеңіндегі ағымдық шығындар n,
i – дисконт мөлшерлемесі,
Inv – жобаға инвестициялар.
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

181
Оқыту   мақсаттары   үшін   өтелімділіктің   қарапайым   мерзімін   есептеу   жеткілікті.
«Терезеге төмен эмиссиялық қабықшаларды құрастыру» іс-шараларын жыл бойы өткізуде
98
 
980,61  ш.б.   мөлшеріндегі   үнемдеуге   қол   жеткізіледі.   Құрастыруды   ескерумен
термоэмиссиялық   қабықшаның   бағасы   –   600   ш.б./м
2
.   Онда   терезе   бетіндегі   қабықшаны
құрастыру үшін жұмыстар құны 250 м
2
 150
 
000 ш.б. Осылайша, іс-шаралардың өтелімділік
мерзімін табамыз:
DP=
Inv
E
t
=
150 000
98 980,61
= 2 жыл .
Термоэмиссиялық қабаттың шамамен өтелімділік мерзімі  5  жылды құраса,  онда 5
жыл үшін аталмыш іс-шара ұйымға шамамен 300
 
000 ш.б. мөлшеріндегі пайда əкеледі. 
14.3 Инфрақызыл сəулелендіргіштерді қолдану 
Энергия үнемдеуші іс-шараны қысқаша сипаттау 
Инфрақызыл сəулелендіргіштерді пайдалану мыналарға мүмкіндік береді [49]:
-  қыздыру    аймағының    оқшаулануы  есебіне    жылу    энергиясын  тұтынуды 
төмендету;
- үй-жайдың ауа көлемінде жылуды неғұрлым тең бөлу;
- үй-жайды қыздыруға электр энергиясын тұтынуды төмендету.
Сəуле беруші панельдерде жылу тасымалдағыш ретінде құбырларға жəне сəуле 
беретін экранға жылу беретін жылы немесе ыстық су пайдаланылады (40°С бастап 120°С 
дейін). Қыздырылған экран инфрақызыл диапазонда толқындарды сəулелеуді бастайды. 
Толқындар  жылумен  жəне  үй-жайдағы  беттермен  жанасқанда  жылуға  қайта  түрленеді. 
Осылайша қыздырылған денелер өз кезегінде жылуды бере бастайды, сондай-ақ оны ауа 
арқылы  конвекция  көмегімен  береді.  Осының  есебінен  үй-жайда  тең  температуралық 
профилге  қол  жеткізіледі,  адам  сезетін  температура  қоршаған  ортаның  температурасын 
төмендетуге қарамастан, жайлы болып қалады.
Жылулық сәулелену
Сәуле шығаратын
панельдегі жылу беру
Судан құбыр
іргелеріне жылу
беру
Құбырдан сәуле шығаратын
панельдегі жылу беру
14.2 -сурет- Сəулелі панелдің əрекеті принципі
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

182
Инфрақызыл  қыздырғыш  —  инфрақызыл  сəулелену  арқылы  қоршаған  ортаға 
жылу беретін жылыту құралы. Тұрмыста кейде дəл емес рефлектор деп аталады. Сəулелі 
энергияны  қоршаған  беттер  жылу  энергиясына  айнала  отырып  жұтады,  оларды 
қыздырады,  ол  өз  кезегінде  ауаға  жылу  береді.  Қарапайым  тілмен  айтқанда,  ИҚ-
қыздырғыштар  жылумент  адамға  қосқан  сəттен  бастап  əсер  етеді.  Өз  кезегінде 
конвекциялық  қыздырғыштар  бағытты  əрекетке  ие  емес  жəне  барлық  үй-жай  бойынша 
жылуды шашады, осы арқылы оларды белгілі бір дəрежеде ИҚ-қыздырғышпен салыстыру 
бойынша  экономикалық  тиімсіз  етеді.  Бұдан  басқа  ИК  қыздырғыштарының  көмегімен 
жергілікті  қыздыру  мүмкіндігі  үй-жайдың  барлық  көлемін  қыздырусыз  қажет  үй-жайда 
ғана пайда болады; инфрақызыл қыздырғыштардан жылулық əсер қосқаннан кейін бірден 
сезіледі, ол үй-жайды алдын ала қыздыруды болдырмауға мүмкіндік береді. Бұл факторлар 
энергия шығындарын төмендетеді. 
Инфрақызыл  қыздырғыштың  басты  құрылымдық  элементі  қыздыру  есебінен 
инфрақызыл  сəулеленуді  жіберетін  сəулелендіргіш  болып  табылады.  Электр 
қыздырғыштарда əдетте түтікті (ТЭН) немесе ашық (немесе кварцті түтікпен қорғалған) 
спираль  электр  қыздырғыш  пайдаланылады.  Газдыда  —  металл  тор  немесе  ол  арқылы 
өтетін  табиғи  газдың  жану  өнімдері  бар  керамикалық  пластина,  сондай-ақ  қабықшалы 
қыздырғыштардағы карбонды жабын.
Неғұрлым  бағытталған  қыздыру  жəне  корпусты  жəне  оның  ішіндегін  қызып 
кетуден  қорғау  үшін  жақсы  шағылысатын  жəне  жылуға  төзімді  металдан  рефлектор 
қолданылады.  Егер  сəулелендіргіш  ықшам  нысанға  ие  болса,  онда  рефлекторды 
параболоид, егер желілік болса — параболалы цилиндр формасындағы айналуда жасайды. 
Бағытталу диаграммасын жұмсарту жəне ішінара кеңейту үшін кейде тегіс етеді немесе 
оны бұдырға жағады.
Егер  қыздырғыш  адамдар  немесе  үй  жануарларына  қол  жетімді  орында 
орналастыруға арналса, сəулелендіргішті қосымша металл тормен немесе мөлдір бөгетпен 
қорғайды.
Инфрақызыл қыздырғыштар типтері 
Сəулелену диапазонына байланысты, инфрақызыл қыздырғыштарды мыналарға 
бөледі:
џ
қысқа толқынды;
џ
орташа толқынды;
џ
ұзын толқынды.
џ
Энергия көзінің типі бойынша ажыратады:
џ
Электрлі;
џ
Газды;
џ
Дизельді.
џ
Орнату тəсілі бойынша:
џ
Мобильдік (тасымалды);
џ
Стационарлық — едендік, қабырғалық, төбелік, аспалы.
Қолданылу аймағы:
Əкімшілік, мəдени-сауықтыру жəне өнеркəсіптік ғимараттарда, көлемі бойынша 
үлкен үй-жайларда (залдарда, цехтарда, қоймаларда, спортзалдар жəне т.б.) қолданылады. 
Энергияның пайдаланылатын көзі жəне сəулелену диапазонына байланысты инфрақызыл 
қыздырғыштар түрлі мақсаттар үшін қолданылуы мүмкін:
џ
қосымша жылыту;
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі