Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

169
Ұсынылған  технология  жүктелімнің  100%-дық  ауытқуына  жол  береді  жəне 
фазалық кернеулердің ауытқуын олардың барлық өзгеріс диапазонында, ауытқу себебіне 
қарамастан жояды: (1) тарату желісіндегі ақаулықтармен байланысты туындаған жеткізуші 
қуаттану  желісіндегі  ауытқу,  (2)  фазалық  жүктелімдерді  біркелкісіз  үлестіру,  (3)  қуатты 
тұтынушыны қосу, (4) қиыстырылған себептер.
13.4-сурет – Фазалық кернеулердің ауытқу диапазоны.
Ұсынылған  технологияны  пайдалану  арқылы  шешілетін  қолданбалы 
міндеттер 
Фазалық кернеулердің ауытқуын жою, яғни желінің фазаларын бір-біріне қатысты 
теңестіру.
џ
Фаза бойынша жүктелімдерді біркелкі үлестіру.
џ
Желілік кернеулердің берілген шамаларын қамтамасыз ету.
џ
Фазалық кернеулердің берілген шамасын қамтамасыз ету.
џ
Үш фазалық желіні бір-(екі) фазалық желіге түрлендіру:
џ
- гальваникалық түйінімен
џ
- қуаттандыру желісінің жəне тұтынушының гальваникалық түйінісіз;
џ
-шығу кернеуінің өзгеруімен (артуымен немесе төмендеуімен);
џ
Үш фазалық үш сымды желіні үш фазалы төрт сымды желіге түрлендіру (яғни, 
фазалық  жүктелімді  қосу  мүмкіндігі  үшін  нөлдік  жұмыс  өткізгішін 
қалыптастыру).
Төмендегі суреттерде жүктелімді ұсынылған технологияны пайдаланбастан жəне 
ұсынылған технологияны қолдану арқылы қосу нұсқасы берілген. 
Электр энергия генераторы
Фазалық жүктемелер 
13.5-сурет – Жүктелімді тікелей желіге қосу.
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

170
Симметриялаушы
трансформатор
Фазалық жүктемелер 
Электр энергия генераторы
13.6-сурет – Ұсынылған технологияны қолдана отырып дəл сол энергия көзіне одан
 артық қуатты жүктемені қосу (13.5-сурет).
Фазалық жүктемелер 
Электр энергия генераторы
Симметриялаушы
трансформатор
13.7-сурет – Ұсынылған технологияны пайдалана отырып, төменгі қуатты
 генераторға дəл сол жүктелімді қосу (13.5-сурет).
Бір фазаға түсірілетін максималды жүктелім электр энергиясы көзінің үш фазалық 
қуатының үш бөлігін құрайды. Қуатты бір фазалы электрқабылдағышты қосу фазалардың 
ауытқуына  жəне  оның  зақымдануына  жəне  басқа  электрқабылдағыштардың 
зақымдануына алып келеді. Егер осындай бір фазалы тұтынушының қуаты үш фазалық 
қуаттың үш бөлігінен асқан жағдайда, бұл оның дұрыс емес жұмыс істеуіне алып келеді 
(іркіліс, өшу, бас тарту).
Бір  фазаға  түсетін  максималды  жүктелім  электр  энергиясы  көзі  үш  фазалық 
қуатынан 50% құрауы мүмкін. Электр энергиясының көзі жүктелімді фазалар бойынша 
біркелкі үлестірілген деп қабылдайды [55].
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

171
14 БӨЛІМ. ЭНЕРГИЯ ҮНЕМДЕУ ІС-ШАРАЛАРЫН ƏЗІРЛЕУ
14.1 Жиіліктік-реттелетін асинхронды электр жетек
Сорғының желіден тұтынылатын қуаттылық шамасы [кВт] тең
P
сор
=
2 ,72· G· H · ρ · 10
−6
η
мех
· η
эл .прив
,
(14.1)
бұнда G [кг/ж] – сұйықтың массалық шығыны;
Н [м] – арын;
Тетік   арыны   шығуда   жəне   кіруде   қысымдардың   айырмашылығын   құрайды:
H = p
шығ
− p
кір
;
ρ [кг/м
3
] – жұмыс ортасының тығыздығы. Оның шамасы температура жəне қысымға
байланысты, бірақ су үшін шамамен ρ=1000кг/м
3 
есептеуге болады;
мех
, 
эл.прив
 – ПЭК механикалық жəне электр жетек сəйкесінше.
Елдің  электр  тұтынуының  жалпы  теңгерімінде  электр  жетегі  үлесіне  əр  түрлі 
бағалар  бойынша  30-40%  тиесілі.  Сəйкесінше,  бұнда  электр  энергиясын  үнемдеудің 
барынша  көп  əлеуеті  шоғырланған.  Электр  жетегіндегі  ұлттық  шығындар  басты  түрде 
оның параметрлерінің талап етілетінге сəйкес келмеуімен туындаған. Мысалы, сорғымен 
дамитын арын гидравликалық жүйеде 60 м қысымды тудырады, ал жеткіліктісі 40м қысым 
болып  табылады.  Бұнда  эксплуатациялық  қызметкерлер  ешбір  əрекет  жасамайды,  ол 
электр энергиясының ғана емес, судың да артық шығындалуына, сондай-ақ жүйеде жабдық 
үшін жұмыс шарттарының нашарлауына əкеледі немесе сорғының сыртқы ысырмасының 
қысымын шектейді. Соңғы жағдайда энергия шығынан басқа тиекте бекіту арматурасын 
пайдалану ережелерінің бұзылуы орын алуы мүмкін [49].
Реттелетін жетек екі маңызды оң қасиеттерге ие:
шығу параметрлерін реттеу мүмкіндігі;
электр қозғалтқыштың жайлап іске қосылуы.
Қазіргі жиілік түрлендіргіштері (ЖТ) жүйенің шығыс көрсеткішін тұрақтандыру 
үшін  əдетте  жиі  технологиялық  процесін  реттегішті  қамтиды  (қысымдар,  температура 
жəне  т.б.).  Егер  ЖРЖ  неғұрлым  жоғары  деңгейді  басқару  жүйесіне  қосылса,  қажетті 
параметрлері неғұрлым күрделі басқару қамтамасыз етіледі.
Қолданылу саласы.
Өнеркəсіптік  кəсіпорындар,  ОЖП,  қазандықтар,  ЖЭС  (жылу  электр 
станциялары).
Бір сорғы (желдеткіш) үшін іс-шаралар тиімділігін есептеу əдістемесі 
1. Сорғының желіден тұтынылатын қуаттылық шамасы [кВт] тең
η
η
ЖТ  жұмыста  қозғалтқыштағы  магнитті  шығындар  азаяды  жəне  электр 
шығындары  өзгереді.  Бірақ  электр  шығындарын  өзгерту  қиын  болғандықтан 
(технологиялық  параметр  жəне  түрлендіргішті  реттеу  заңдарына  байланысты),  ЖТ 
жұмыста электр қозғалтқышының ПЭК тұрақты жəне номиналдыға тең, ал ЖТ нақты типі 
бойынша деректер болмағанда  
   түрл
=0,98 қабылдау.
η
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі