Энергия үнемдеу жəне ОЭР пайдаланудың тиімділігін арттыру жөніндегі іс-

93
Энергия үнемдеу жəне ОЭР пайдаланудың тиімділігін арттыру жөніндегі іс-
шаралар 
ТЭН  əзірлеу  барысында  алынған  энергия  үнемдеу  жəне  ТЭО  пайдаланудың 
тиімділігін арттыру жөніндегі іс-шаралардың деректері келтіріледі 
Қорытынды 
Қорытындыда  ТЭО,  ауаны,  суды  жəне  басқа  да  ресурстарды  тұтыну,  оларды 
пайдаланудың  тиімділігі  жөніндегі  талдаудың  жалпыланған  деректері  қысқаша  түрде 
келтіріледі.  Энергия  тиімділігін  арттыруға  бағытталған  ұсынылған  шаралар  жөнінде 
энергия үнемдеу əлеуетінің жалпыланған бағалауы келтіріледі.
Қосымшалар 
Отын-энергетикалық  ресурстарды  тұтынушының  энергетикалық  паспортына 
қосымшалар  (кесте  нысандары  түрінде)  энергетикалық  ресурстарды  тұтынудың 
теңгерімін,  кəсіпорынның  шаруашылық  қызметі  барысында  оларды  пайдаланудың 
тиімділігінің  көрсеткіштерін,  энергия  үнемдеу  əлеуетін,  сондай-ақ  энергия  үнемдеу 
шаралары туралы мəліметтерді көрсететін құжаттардың жиынтығы болып табылады [48].
6.1 Ғимараттар мен имараттар
Энергетикалық тексеруді растайтын ресми құжат энергетикалық паспорт болып 
табылады. Тұрғын жəне қоғамдық ғимараттардың энергетикалық паспорты энергетикалық 
тиімділік  көрсеткіштерінің  жəне  ғимараттың  жылу  техникалық  көрсеткіштерінің  осы 
нормаларда белгіленген көрсеткіштерге сəйкестігін растауға арналған [6; 9]. 
Жылу  қорғау  жəне  жылумен,  сумен  жəне  электрмен  жабдықтау  нормативтері 
негізінен тұрғын (қоғамдық) ғимарат жобасының энергетикалық паспортына жатқанымен, 
алайда  энергия  ресурстарын  пайдаланудың  тиімділігін  ағымды  арттыруға  септігін 
тигізетін  ғимараттың  энергетикалық  паспортының  үлгісі  ретінде  қарастыруға  болатын 
бөлімдері де бар. Нормативтік құжат сегіз бөлімнен тұрады: 1 бөлім - «Қолдану аясы», 2 
бөлім  –  «Заңнамалық  негізі  жəне  нормативтік  сілтемелер»,  3  бөлім  –  «Ғимараттардың 
жылуын қорғау», 4 бөлім – «Тұрғын ықшамаудандар мен ғимараттарды жылумен, сумен 
жабдықтау»,  5  бөлім  –  «Ғимараттың  энергия  сыйымдылығының  жылу  техникалық 
көрсеткіші»,  6  бөлім  –  «Тұрғын  жəне  қоғамдық  ғимарат  жобасының  энергетикалық 
паспортына қойылатын талаптар», 7 бөлім – «Ғимараттарды электрмен жабдықтау жəне 
ғимараттардың  электр  жабдықтары»  жəне  8  бөлім  –  «Ғимараттарды  жасанды 
жарықтандыру». 
Ғимараттың  үлгі  энергетикалық  паспортының  жалпы  құрылымы  6.1  суретте 
көрсетілген.
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

94
6.1 сурет – Ғимараттың үлгі энергетикалық паспортының жалпы құрылымы 
6.2 Кəсіпорындар мен ұйымдар
Кəсіпорынның  энергетикалық  паспортын  əзірлегенде  энергия  ресурстарын 
пайдалану жөніндегі деректерді толтыру үшін ұсынылған нысандар негізінде жоғарыда 
келтірілген  əдістер  мен  тəсілдер  қолданылады.  Одан  бөлек,  жабдықтарды  қажетті 
паспорттау жүргізіледі.
Жабдықтарды паспорттау – жабдықтың техникалық деңгейін, жай-күйін, жұмыс 
жəне  жалпы  параметрлерін  белгілеуге  жəне  оны  жаңартудың,  жөндеудің 
перспективаларын  жəне  өндіріс  барысында  пайдаланудың  ұтымды  саласын  анықтауға 
мүмкіндік беретін есепке алу əдісі.
Жабдықтарды  паспорттаудың  нəтижесі  технологиялық  құжат  болып  табылады. 
Онда  жабдықты  ұтымды  пайдалануды  анықтайтын  оның  негізгі  мақсаты  мен  айрықша 
қолданылуы туралы мəліметтер қамтылады. Паспорттың мазмұны мен көлемі алуан түрлі 
жəне жабдықтың түріне байланысты болады. 
Жабдықты  паспортт аудың  деректері  технологиялық  проце стерді, 
нұсқаулықтарды əзірлегенде, жабдықты күрделі жөндеу мерзімдерін жоспарлағанда жəне 
жаңарту  кезінде  қолданылады.  Сауатты  əзірленген  энергетикалық  паспорттың  болуы 
жабдықтың  оңтайлы  жүктелуін  жəне  оны  аса  толығымен  əрі  тиімді  пайдалануды 
жоспарлауға  жəрдемдеседі.  Бұл  жабдықтың  неғұрлым  энергия  үнемдеуші  режимінде 
жұмыс  істеуіне,  яғни  осы  жабдықты  пайдаланған  кезде  энергетикалық  ресурстарды 
үнемдеуге  əкеледі.  Бұл  ұйымдастыру  шарасы  жəне  қаржы  шығындарын  қажет  етпейді, 
өйткені пайдалану персоналының өз күшімен атқаруға болады [7; 42; 47; 49; 50; 54; 57].
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

95
Бақылау сұрақтары.
1. Мекеменің энергетикалық паспорты дегеніміз не?
2. Мекеменің энергетикалық паспортының бөлімдері қандай?
3. Энергия тиімділігінің санаты дегеніміз не?
4. Ғимараттың энергетикалық паспорты дегеніміз не?
5. Кəсіпорынның (ұйымның) энергетикалық паспорты дегеніміз не?
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі

96
7 ТАРАУ. ЭНЕРГИЯ ТИІМДІЛІГІ КӨРСЕТКІШТЕРІ
7.1 Энергия тиімділігінің негізгі көрсеткіштерін анықтау
Түсіндірме  сөздігі  «индикаторды»  түрлі  ұғымдармен  анықтайды,  бұл 
тұжырымдаманың  қай  саласына  жатқандығына  байланысты:  инженерия,  химия,  өмір 
немесе жаратылыстану ғылымдары. Көрсеткіштің кейбір көрсеткіштері бар екенін айту 
өте  қарапайым.  Аздап  қиындатады:  көрсеткіш  əртүрлі  статистикалық  мəндердің  кез-
келгені болуы мүмкін, олар бірге кейбір көрсеткіштерді береді. Бұл мамандар арасындағы 
пікірталасқа  əкеледі,  себебі  кейбіреулер  абсолюттік  мəндерді  көрсеткіштер  ретінде 
қарастырады,  ал  басқалары  тек  қарым-қатынастар  мен  басқа  композиттік  мəндер 
индикаторлар ретінде жіктеледі деп есептейді. Осы анықтамалық нұсқаулықта көптеген 
көрсеткіштердің қатынасы (мысалы, цемент тоннасына арналған энергия шығыны) болса 
да, көптеген агрегатталған индикаторлар да абсолютті мəндер болуы мүмкін. Мысалы, бұл 
көрсеткіш тұрғын үй секторының жалпы энергия тұтынуын білдіреді; Егер бұл мəн үлкен 
болса,  бұл  тұтынудың  жоғары  екендігін  көрсетеді  жəне  осы  саланың  маңыздылығын 
мұқият  қарастыруға,  мысалы  абсолюттік  жағдайда  тұтынудан  20  есе  аз  тұтынылатын 
қызметтер  секторымен  салыстыру  қажет.  Осылайша,  индикаторлар  энергетикалық 
қондырғылардың  (сектордың  энергия  тұтынуы  немесе  түпкілікті  тұтынудың  бір  түрі), 
сондай-ақ  бірлік  коэффициенттерімен  (100  километрге  шаққандағы  литр,  киловат-сағат 
(кВт  /  тонна)  қағаз  түрінде  көрсетілуі  мүмкін)  Пайыздық  көрсеткіште:  жалпы  энергия 
тұтынуында өнеркəсіптік сектордың үлесі, электр энергиясымен үйлердің үлесі [60].
Энергия тиімділік көрсеткіштерінің жалпы тұжырымдамасында анықталуы тиіс 
келесі  термин  «энергия  тиімділігі»  термині  болып  табылады.  Бұл  түсінік  интуитивті 
түсінікті  болса  да,  оның  нақты  анықтамасын  тағайындау  өте  қиын.  Шындығында 
энергияны  тиімді  пайдаланудан  гөрі  неғұрлым  (немесе  аз)  энергия  тиімділігін  анықтау 
оңайырақ. Егер бəрі бірдей энергия шығындарымен немесе аз қуатпен қызметтердің бірдей 
көлемімен  көп  қызмет  көрсетсе,  бəрі  энергияны  тиімдірек  етеді.  Мысалы,  ықшам 
люминесцентті лампа жарық шамға қарағанда энергияны азырақ жұмсайды, сол сияқты 
жарық  мөлшерін  беретін  флуоресцентті  лампа  энергияны  тиімдірек  деп  санайды  [60]. 
Лоренс  Берклидің  Ұлттық  зертханасының  пікірі  бойынша  берілген  анықтама:  энергия 
тиімділігі - «сол қызметтерді қамтамасыз ету үшін энергияны аз тұтыну» [60]. 
«Энергияны үнемдеу жəне энергия тиімділігін арттыру туралы» СӨЖ-на сəйкес, 
энергия тиімділігі термині қуат көзінің бірлігіне тең.
ISO  50001:  2011  стандарты  бойынша  энергия  тиімділігі;  Энергия  тиімділігі  - 
алынған  нəтиже  (бастапқы  индикатор)  арасындағы  қатынасы  (қатынасы),  яғни 
орындалатын  жұмыстар  арасында,  тауарлар  немесе  энергия  көздері  арқылы  жасалатын 
қызметтер, яғни энергияны тұтынудың кіріс деңгейі [69]. Бастапқы энергия индикаторы 
энергияның  барлық  түрлерін,  соның  ішінде  сатып  алынған  жылуды  қамтуы  керек  жəне 
бірыңғай тіркелген қондырғыларды пайдалану керек
џ
жағымсыз  нəтижелерін  жою  үшін  -  компанияның  жағдайын  əдетте  2  жыл   
мерзімінде  (3 немесе тіпті 5 жылдар арасында) анықтап көрсетуі тиіс
џ
Көреткіштер  «абсолютті»  (өндіріспен  немесе  қызметпен  байланысты  емес) 
жəне  «ерекше»  болуы  мүмкін  (өндіріспен  байланысты,  мысалы,  болаттың   
МВт / тонна)
џ
Тиісті ЭҮЖ тұжырымдау - энергия үнемдеудің салалық жоспары жүзеге асыру 
маңызды жəне өте қиын аспектісі.
Энергия үнемдеу жəне энергия тиімділігі