Әлемдік экологиялық мәселелер

Қоршаған ортаның ластануы

Қоршаған ортаның ластануы деп — әдетте оған тән емес, теріс салдарға алып келетін жаңа физикалық, химиялық, биологиялық немесе ақпараттық агенттердің келіп түсуін немесе пайда болуын айтады. Табиғи ортаның ластануы табиғи факторлардың әсері нәтижесімен қатар, адамның шаруашылық қызметінің нәтижесінде де болады.Табиғи ластанулар табиғат апаттарының нәтижесінде пайда болады (жанартаудың атқылауы, жер сілкінісі, сел, дауыл және т.б. адамның қатысынсыз пайда болады). Антропогендік ластанудың мысалы ретінде радиоактивтік, химиялық, биологиялық заттардың таралуы себеп болатын өнеркәсіптік объектілерде орын алатын апаттар жатады. Алайда күнделікті шаруашылық қызметпен, кәсіпорындардың жұмысымен, көлік, қалалардың құрылысымен, территориялардың урбанизациясымен және т.б. байланысты ластанулар да өте қауіпті.

Ластанулар қоршаған ортаға әсер ету қасиеттеріне байланысты келесі топтарға жіктелінеді: физикалық, химиялық, физикалық-химиялық және биолоғиялық.Сонымен, ластанулар — қоршаған ортада табиғатқа тән емес мөлшерде және тән емес уақытта пайда болатын және оның жүйесін тұрақты қалпынан шығаратын денелер, заттар, құбылыстар, үдерістер болып табылады. Ластаушы агенттердің экологиялық әсерлері әр түрлі байқалуы мүмкін; ағза деңгейінде, ол жеке бір ағзаға әсер етуі мүмкін, немесе таралым, биоценозда, экожүйеде және тіпті жалпы биосферада да көрінуі мүмкін.

Ластанулар қоршаған ортаға әсер ету қасиеттеріне байланысты келесі топтарға жіктелінеді: физикалық, химиялық, физикалық-химиялық және биолоғиялық.Сонымен, ластанулар — қоршаған ортада табиғатқа тән емес мөлшерде және тән емес уақытта пайда болатын және оның жүйесін тұрақты қалпынан шығаратын денелер, заттар, құбылыстар, үдерістер болып табылады. Ластаушы агенттердің экологиялық әсерлері әр түрлі байқалуы мүмкін; ағза деңгейінде, ол жеке бір ағзаға әсер етуі мүмкін, немесе таралым, биоценозда, экожүйеде және тіпті жалпы биосферада да көрінуі мүмкін.

Озон қабатының жұқаруы

Озон қабаты (озоносфера) бүкіл Жер шарын 10-50 км аралығында қоршап тұр, ал ең көп жинақталуы 20-25 км биіктікте болады. «Озон тесігі» деген атау алып, Антарктида үстіндегі кеңістікте озон мөлшерінің (50%) төмендеуіне байланысты ең бірінші озон қабатының жұқаруы 1985 жылы жүрт назарына ілікті. Содан бергі өлшеулер нәтижесі озон қабатының азаюын дәлелдеуде. Жердің озон қабатының бұзылуы адам, жануарлар, өсімдіктер мен микроағзалар тіршілігі үшін қатер болып табылады.Қазіргі уақытта озон қабатының жұқаруы жаһандық экологиялық қауіпсіздікке қатер деп танылуда. Озон қабаттарының жұқаруы Жер бетіндегі барлық тіршіліктің атмосфераның ультракүлгін (УФ-радиация) сэулелерінен қорғану қабілетін кемітеді. Бүл сәуленің бір фотоны көптеген органикалық молекулалардың химиялық байланыстарын бұзуға жеткілікті, сондықтан барлық тірі организмдер ультракүлгін сэулелерге төзімді емес. Озон мөлшері аз аймақтарда күнге күйген адам терісінде рак ауруы жиі пайда болатыны тегін емес. Мысалы, ғалымэкологтардың болжауынша, озон қабатының жұқаруы осылай сақталса 2030 жылы Ресейде тері рагімен 6 млн адам ауыратын болады. Тері ауруынан басқа көз ауруы (катаракта), иммундық жүйе аурулары артуы мүмкін.Озон қабатын бұзатын негізгі үдеріс нақты анықталған жоқ.

Қышқыл жауындар

Табиғи орта қышқылдануына байланысты өзекті экологиялық мәселелердің бірі — қышқыл жауындар. Қышқыл жауын өндіріс орындарынан шығарылып, атмосфера ылғалымен қосылып, қышқыл түзетін күкірт диоксиді мен азот оксидінен тұрады.Шын мәнінде қышқыл жауын емес, оның әсерінен туындайтын үдерістер қауіпті. Қышқыл жауын әсерінен топырақта улы ауыр және жеңіл металдар — қорғасын, кадмий, алюминий және т.б. жинақталады. Нәтижесінде олар түзген улы қосылыстар өсімдік немесе топырақ организмдері қоректенетін жағымсыз заттар туындатады. Қышқыл жаңбыр әсері ормандардың табиғи ластаушыларға төзімділігін төмендетіп, жерді құрғақшылыққа, табиғи экожүйенің одан да азғындауына әкелді.

Ғаламдық жылыну

Ғаламдық жылыну дегеніміз - парниктік газдар шығарындыларының, ең алдымен көміртегі диоксиді мен метанның ұзақ мерзімді, кумулятивті әсері, олар атмосферада жиналып, күннің жылуын ұстап тұрған кезде жердің температурасына әсер етеді. Бұл кейбір жануарлардың өміріне қатты әсер етеді. Мысалы, полярлық аюлар, итбалықтар мен пингвиндер өмір сүру орталарын өзгертуге мәжбүр болады, өйткені қазіргі кезде олар еріп кетеді. Жануарлар мен өсімдіктердің көптеген түрлері тез өзгеретін тіршілік ету ортасына бейімделместен жоғалып кетуі мүмкін. Ауа-райын жаһандық деңгейде өзгертіңіз. Климаттық апаттар күшейеді, тым ыстық ауа-райының ұзақ кезеңдері болады, жаңбыр көп болады, бірақ бұл көптеген аймақтарда құрғақшылық ықтималдығын арттырады, дауыл мен теңіз деңгейінің көтерілуіне байланысты су тасқындарының санын арттырады. Ғаламдық жылынудың кейбір мәселелері1. Полюстер мен мұздықтарда еру жалғасуда. Соңғы 20 жылда теңіз деңгейі 20 см көтерілді.2. Ультракүлгін сәулелердің зиянды әсерлері озон қабатымен жойылады. Алайда, CFC тәрізді газдар озонның сарқылуын тудырады.3. Ғаламдық жылынудың нәтижесінде климаттың өзгеруі;

жүктеу 464,04 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: