211
қажет болса, бұл шығысына диодтың теріс импульсті кесетін шектеу
тізбегін жалғау керек.
«Бірдірілдеткіш» деген атауға ие құрылғы бар. Ол тек кірісіне им-
пульспен іске қосуды беру кезінде бірлік импульстерді түрлендіреді
(ұзындығын қарапайым мультидірілдеткішегідей өзгертуге болатын).
Осыдан бұл құрылғының тағы бір атауы— «кідіру мультидірілдеткіші»
(импульсті іске қосуды күтетін мультидірілдеткіш). Оның схемасы 13.7,
а-суретте келтірілген.
Мультидірілдеткіш үш ЖӘНЕ-ЕМЕС логикалық элементінен тұра-
ды. Оны іске қосу үшін кірісіне оң импульс беру керек. Бастапқы күйін-
де кірісінде іске қосушы сигнал жоқ, яғни
DD1
элементінің екі біріккен
кірістерінде логикалық нөлдер, ал шығысында логикалық бірлік. Логи-
калық бірлікке сəйкес келетін кернеу шығысында нөл болатын
DD2
эле-
ментінің кірістерінің біреуіне шығарылады, оның екінші кірісінде ло-
гикалық бірлік (логикалық бірлікке сəйкес кернеу) болғандықтан
DD3
элементі шығысынан тікелей түседі.
DD3
элементінің кірістерінде бұл
уақытта логикалық нөлдер болады. Сипатталған жағдай тұрақты болып
табылады.
Егер мультидірілдеткіштің кірісіне оң импульс берсе, онда
DD1
элементі шығысында логикалық нөл шығады. Ол (жоғарғы, оған сəй-
кес кернеу)
DD2
логикалық элементінің кірістерінің біреуіне келіп
түседі. ЖӘНЕ-ЕМЕС элементінің ережесіне сəйкес (13.5-кестесін қа-
раңыз)
DD2
шығысында логикалық бірлік шығады.
C
конденсаторы-
ның
зарядталуы басталады, R резистор арқылы ток ағады жəне
DD3
элементі шығысында
DD2
элементінің бір кірісіне келіп түсетін логи-
калық нөл шығады.
DD2
осы шығысының арқасында логикалық бірлік
мультидірілдеткіштің кірісіне импульстің жіберілуі токтағаннан кейін
де сақталады.
RC
тізбегінің тұрақты уақытымен анықталатын уақыт өт-
кеннен кейін
DD3
элементінің кірісінде логикалық нөл, ал шығысында
логикалық бірлік шығады. Ол
DD2
элементінің бір кірісіне келіп түседі
13.7
-сурет. Кідіру мультидірілдеткішінің схемасы (
а
) жəне оның кірісі мен
шығысындағы кернеулердің уақыт диаграммалары (
б
)
212
1
вх
1
13.8-сурет. Қосылуында уақыт кідірісі бар құрылғының құрылымдық
схемасы (
а
) жəне оның кернеуінің уақыт диаграммалары (
б
)
жəне
DD2
шығысында логикалық нөл шығады. Демек кідіру мульти-
дірілдеткішінің кірісіне келетін импульс оның шығысында ұзақтығы
RC
тізбегінің тұрақты уақытымен анықталатын
тікбұрышты импуль-
стердің пайда болуын тудырады (13.7, б-сурет).
Кідіру мультидірілдеткіші пайдаланатын автоматика құралдары бел-
гіленген уақытқа мультидірілдеткіш кірісіне қысқа уақыттық импульс
кернеуін беру кезінде схема параметрлерімен анықталатын қандай да
бір құрылғыны (есік қоңырауын, сиренаны, пəтер
кірісіндегі жарық
шамын) қоса алады. Екі кідіру мультидірілдеткішін пайдалану кезінде
кіріс импульсінен кейін бірден емес, белгілі бір уақыт өткеннен кейін
қандай да бір периодқа басқару нысандарын қосуды қамтамасыз ететін
құрылғыны дайындауға болады. Мұндай құрылғының құрылымдық
схемасы жəне оның кернеуінің уақыт диаграммалары 13.8-суретте көр-
сетілген.
Кірісіне іске қосушы импульстерін беру кезінде
U
бірінші кідіру
мультидірілдеткішінің негізгі емес (инверстік)
шығысындағы кернеу
нөлге тең болады. Бірінші мультидірілдеткіш параметрлерімен анықта-
латын
t
, уақыт өткеннен кейін оның негізгі шығысында (инверстік)
дифференциалды тізбекке жіберілетін секірмелі түрдегі
U
кернеуі
213
2
2
U
шығады. Соңғысы бұл кернеуден екінші кідіру мультидірілдеткішін
іске қосатын
U
импульсі түріндегі оның алдыңғы бағытын белгілейді.
вых
кернеуі екінші мультидірілдеткіш шығысынан басқару нысанына
беріледі. Басқару сигналының ұзақтығы
t
екінші мультидірілдеткіш
параметрлерімен анықталады.
Тікбұрышты импульстер генераторлары
ЕМЕС екі логикалық эле-
менттерінің базасында құрылады (13.9-сурет). Мұндай генератордың
жұмыс қағидаларын қарастыру кезінде қандай да бір уақыт аралығын-
да
DD1
элементі кірісінде логикалық бірлік, ал сəйкесінше шығысында
логикалық нөл, ал
DD2
элементінің шығысында — логикалық бірлік,
яғни қандай да бір оң кернеу болады деп есептейміз. Бұл кернеу
R
ре-
зистор арқылы
С
конденсаторының зарядтауын қамтамасыз етеді.
R
резистордағы оң кернеу шығысындағы кернеумен генератордың күйін
сақтайтын
DD1
элементінің кірісіне түсірілген болады.
Конденсаторды зарядтауына қарай ток
R
резистор
арқылы кернеуі
логикалық нөл деңгейіне дейін төмендеу кезіндегі мəнге дейін азаяды.
Бұл кернеу
DD1
, элементінің кірісіне берілетіндіктен, бұл элементтің
шығысында логикалық бірлік шығады, ал генератор шығысандағы кер-
неу нөлге тең болады.
C
конденсаторы бəсеңдей бастайды. Оның сол
түйінінде (схема бойынша) логикалық бірлікке сəйкес
оң шама пайда
болғанша
DD1
элементі шығысында логикалық бірлік сақталып тұра-
ды.
Конденсаторда логикалық бірлікке сəйкес келетін кернеудің пай-
да болуынан кейін
DD1
элементі өзінің күйін өзгертеді жəне біз қара-
стырған процесс қайталанады. Соңында генератордың шығысында тік
бұрышты импульстер болады.
R
резисторының кедергісін жəне
С
кон-
денсаторының сыйымдылығын өзгерте отырып генерацияланатын им-
пульс ұзақтығын реттеуге болады.
Автоматиканың əртүрлі схемаларында, коммуникациялы цифрлық
аппаратураларда, есептегіш техникада екі мəннің бірін (шығысында —
логикалық нөл немесе логикалық бірлік) барынша ұзақ сақтай алатын
ауыстырып-қосқыш құрылғысы —
Достарыңызбен бөлісу: 
