Экономика

6-тарау.  Бухгалтерлік есепті ұйы м даст ы ру
 ♦ 
91
Бас  журналдың  бүлай  қүрылуы  оған  жазылған  жазуды 
к ө з г е  
көрнекгі  болып  және  оған  шолуды  жеңшдетеді.  Журналда 
ш ы гары лган 
қалдыктар (сальдо) сингетикалық (тоіггамалық) шот- 
тар  бойынша  дайьш  айналым  тізімдемесі  (ведомосы)  бола  алады 
да  бөлек айналым тізімдемесін (ведомосын) жасауды қажет етпей- 
ц.  Бас  журналда  алгашқы  және  соңғы  қалдық  шығарьшып  оты- 
рады  сондықтан  да  кез  келген  уақыгта  бас  журналдың  негізінде 
баланс  жасауга  болады.  Бас  журналды  жүргізгенде  бөлек  немесе 
біргектес  алғашқы  қүжаггар  негізІнде  мемориалдык-ордерлер жа- 
салады.
Журналда жазбалар  мемориалдық  ордерлердің  нөмірлері  мен 
күнін,  корреспонденцияланушы  шотгардың  кодтарын,  жеке  жэне 
жалпы  сомаларды  көрсетумен  бірге  дебит  жзне  кредит  бойынша 
жүргізіледі.  Содан  кейін  әрбір  шот бойынша  бір  айдағы  айналым 
есептеліп,  соңғы  сальдо  анықталады.  Бас  кітаптьзң  көрсеткіштері 
негізінде синтетккалық шотғар бойынша бухгалтерлік бапанс қүру 
үшін колданылатын  айналым тізімдемесі толтырылады.
Ж урнал-ордерлінысанынпайдаланубарысындабухгалтерлік 
есеп ақпараттарын тіркеудің негізгі принципі -  жинақталымдық 
тізімдемелерде(ведомостерде)алғаш кы(бастапқы)қүжаттардың 
мэліметтерін  жинақтау.  Бүл  нысаннын  негізгі  есеп  тіркелімі 
Журнал-ордер  болып  табылады.  Ж урнал-ордерлерде  алғашқы 
(бастапқы)құжаттарданнемесежинақталымдықтізімдемелерден 
алынатын  хронологиялық  жэне  жүйелік  жазбалар  біріктіріліп 
көрсетіледі.  Әрбір  синтетикалық  шотқа  арнайы  журнал-ордер 
ашылады,  оның  ішінде  шоттың  кредитінен  сэйкес  шотгардың 
дебитіне  жазылатын  шаруашылық  операциялар  керсетіледі. 
Құралдардың  (қаражаттардың)  қозғалысын бақылауды  күшейту 
ҮШін  журнал-ордердің  жинақталымдық  тізімдемелері  бір- 
ге  колданады.  Кейбір  журнал-ордерлерде  синтетикалық  жэне 
аналитикалық  есептердің  де  жүргізілуі  мүмкін.  Бірақ  ана- 
икалық  есептің  карточкалары  қолданылмайды  және  айна- 
ДМ  тізімдемелері  қүрылмайды.  Ж урнал-ордерлерде  типті 
корреспонденциясы  қойылуы  мүмкін.  Бүл  тіркелімдерді 
ігіңіктірек етіп  көрсетеді  жэне  қателер  саньзн  азайтады.

Басталкы  құжат  мәліметгерін  жалпы  бірыңғаи  шаруашылық 
операциялар  бойьшша журнал-ордерлерге  немесе  жинақгапымдык 
тізімдемелерге  жазады,  ал  қорытынды  керсеткіштер  журнал-ор- 
дерлерге  көшіріледі.  Журналда  талдамальпс  есебі  жұргізілмейтін 
шаруашылық  операциялар  бойьпшіа  мэліметтер  аналитикалық 
ееептің карточкаларында көрсетіледі (негізгі қүралдарды тағы бас- 
қаларды есептеуУ
Ай  соңында  барлық  карточкалар  журнал-ордерлер  жэне 
солардың  тізімдемелері  бойынша  корытынды  сомалар  есепте- 
леді.  Карточкалардың қорытындысы  талдамалық шот бойынша 
айналым  тізімдемелеріне  көшіріледі,  ал  журнал-ордерлер  мен 
тізімдемелердің қорытындысы басқа журнал-ордерлердің тізім- 
демелері мен корреспонденцияланушы шотгармен кұжаттар (та- 
уарлы  жэне  кассалық  есеп  берулер,  банк  көшірмесі  және тағы 
басқалар) бойынша  салыстырылады.  Өзара  салыстырудан  кейін 
кредит айналымының ортақ сомасын  эрбір журнал-ордерлерден 
бас  кітаптың сәйкес  шотына жазады. Бас кітаятың әрбір  синте- 
тикалық  (топтамалық)  шотының  дебит  бойынша  айналым- 
дарын  әр  түрлі  шотгардың  кредиті  бойынша  айналымдар 
корреспонденциясымен  бірге  әр  түрлі  журнал-ордерлерден 
жинақтайды.  Осыдан  кейін  бас  кітаптағы  эрбір  шоттың дебиті 
бойынша  ортак  қорытынды  есептеледі,  ай  соңындағы  қалдық 
шығарылады жэне бухгалтерлік баланс пен есеп беру тагы басқа 
нысандары  қүрылады.  Баланс  күрудан  бүрын  айналым  тізімде- 
мелерінің  қорытындысын  бас  кітаптың  сәйкес  шоттарының 
қорытындысымен салыстыру  қажет.
Бухгалтерлік 
есептің 
журнал-ордерлі 
нысаны 
есептің 
бас-журнал  нысанымен  кейбір  ортақ  қасиетгеріне  ие,  арнаиы 
журналдардағы бастапқы қүжаттардың мәліметгері бойынша жал- 
пы бірынғай операциялар турапы ақпарат жинақгау,  бір тіркелім- 
де  синтетикалық жэне  аналитикалық есепті  біріктіру,  бас  кітапта 
синтетикалық  шоттар  мен  сальдо  жәңе  тағы  баскалар  бойынша 
ағымдағы айналымдарды көрсету.
92
  ♦ 
Бухгалтерлік есеп  теориясы және негіздері

6-тарау.  Букга/ітерлік есепті ұйымдастыру
 ♦ 93
ЦІағын  кәсіпорындар  бухгалтерлік  есеп   нысанының ж ай   не- 
м есе ж еңілдет ілген (кэсіпорын мүлігін есептеу тіркелімдерін пай- 
далану арқылы) түрін қолдана  алады,
Есептін жай  нысаны шаруашылық  операцияларын  есеп теу  кі- 
табында  қарастырылады.  Ол  кітап  кәсіпорындарда  қолдаңылатын 
барлық шоттарды қамтиды, сондаи-ак синтетикалық (топтамалық) 
Жэне аналитикалык (талдамалық) есепггі біріктіреді, яғни біріктіріл- 
ген  тіркелім  болып табылады.  Бүл  қүжатқа жазылатын  акпараттар 
алғашқы  (бастапқы)  құжаттардан  алынып,  хронологиялық  тізбек- 
те бір уақытта шотгар бойынша топтау аркылы ж үргізіледі.
Кітап  үйымның  кез  келген  уақыттағы  (күнгі)  мүліктері  мен 
қаржылык  м індетгемелерінің  барлыгьш  аныктауға,  бухгалтер- 
лік  есеп   күруға  мүмкіндік  береді.  Кэсіпорынның  бухгалтерлік 
есебін ің   жай  нысанындагы  аталған  есеп   тіркелімінен  басқа  есеп 
айырысу  -   төлем  тізім дем есін  ауыстыратын  қызметкерлермен 
есеп  айырысу  тізім дем есі  жүргізіледі.
Есептің  бүл  нысаны  өндірістік  ем ес  салалардагы  шағын 
кэсіпорындар  үш ін  қолайлы.
Әрбір  тізім дем е  эдегте,  қолданылатын  бухгалтерлік  шотгың 
біреуі бойынша ж үрген операцияларды есеп теу үш ін қолданьшады 
(шоттардың жүмы с жоспарына  сай),
Бастапқы   қүжаттар  (актілер,  ж үкқүж атгар,  есеп-қисап  ж эне 
тағы  басқа)  негізінде  ш аруаш ылық  операциялар  екі  тізімдемеде 
көрсетіледі:  бірінш іде  -   шоттьщ  дебиті  бойы нш а  кредиттелуш і 
ш ог  нөмірі,  екінш іде  — корреспонденциялануш ы   ш отты ң  кредиті 
бойынш а дебиттеуш і ш оттың нөмірінің үқсас 
жазбасы.
і  еке  тізім демелердегі  қаражат  қалды қтары ,  соларды ң  не- 
і ізіңде  ж азбалар  ж ургізілген  бастапкы  қүж аттарды ң  сәйкес 
Мәліметтерімен  салы сты ры луы   керек  (кассалы қ  есеп  беру,  банк 
Көш ірмесі ж эне тағы   басқалары),
Кәсіиорынның  бір  айдағы  атқарған  жүмыстары  туралы 
Мәліметгерін 
қорытындылауға 
арналған 
қаржы-шаруашьшық 
ҚЫзметінің  айлық  қорытынды  жинақтау  тізім дем елері  арқылы