Бүхгалтерлік
есеп жұмысын жүргізуге арналган карточ-
к а л а р д ы
калын
қағаздан немесе картоннан дайындайды. Олар
гі кұралдарды, тауарлық-материалдык корларды
сақгалу
,р
11
бойынша талдамалық есептеуте арналған. Әрбір
карточкаға
оеттік нөмір беріліп және оларда карточканың ашылган уақыты
үні? айы, жылы) көрсетшеді. Бұл карточкалар
арнайы карто-
текалык-жәшіктерде сақгалады.
Кітаптар - өз алдына белгші бір пішінде жазылған қағаз
беггері болып табылады. Оларды манызды, ягни көбірек бақылау
қажет деп есептелетін бөлімдерде қолданады. Кітапты пайдалану
эдетте бір бухгалтермен шектелген, себебі қажет болғанда, яіни
бір кітаптагы мэліметпен екі немесе одан да артық адамдар жұмыс
істейтін жагдайда оны бухгаттерия қызметкерлері арасында бөяіп
беруге болмайды. Бірақ кейбір жерлерде олардьщ баламасы жоқ
(эрбір ұйымдарда міндетгі түрде кассалық кітап жүргізшуі керек).
Кітаптарды пайдаланудың артықшьшыгы - жеке беттерді жаңаға
ауысіырудың мүмкін болмауы. ягни жауапты тұлғалар атынан
қиянат жасау мүмкіндігі темендейді.
Жеке беттер — үякен пішіндегі есеп тіркелімдері болып
табылады жэне карточкаларға, кітаптарга (журналдарга) қараганда
үлкен есеп ақпаратьш қамтиды Олар бірікгірілген тіркелімдер
рөлің атқарады, яғни синтетикалық (топтамалық) жэне анали-
тикалық (талдамалык) есепті жүргізуге арналган. Сонымен қатар
бұлар, ягни әр түрлі тізімдемелер мен журнал-ордерлер бухгалтерия
қызметкерлері арасында міндеттерді ұгымды бөлуге мүмкіндік
береді жэне пайдалануга ыңгайлы (колайлы) болып табьшады.
Есеп жазбалары тіркелім түрлері бойынша хронологиялық,
^үйелік жэне біріктірілген болып бөлшеді
Хронологиялъщ тіркелімдер шаруашылык операцияларын
*¥мыстардың орындалуы мен құжатгардың бухгалтерияі а түсуше
к фай жазу үшін қолданьыады. Мұндай тіркелімдер құжатгардьщ
түгед сақталуы мен бухгалтерлж жазбалардың жоғалып кетпеуін
)акылауды қамтамасыз етеді. Хронологиялык тіркелімге тіркеу
рналын (регистрациялық), шаруашьшык операцияларды есеп-
ГеУ кітабын жэне тагы да басқаларды жатқызуга болады.
6-тарау. Бухгаптерлік есепті уйымоастыру
♦
85
Жүйелік тіркелімдер шаруашылық операцияларьш мазмұны
бойынша топтап және бірыңғайлығьш анықтау үшін қолданады.
Бүларды бухгалтерлік шоттарды жүргізу тіркелімдері деп те
атауга болады. Жүйелік тіркелімге бас кітапты жатқызуга болады.
Пайдалануы барысында орбір синтетикалық шот үшін оның ішінен
жеке бет ашылады.
Біріктірыген тіркелімдерде хронологиялық және жүйелік
жазбалар бірпаіріліп қолданылады. Мысалы: бухі алтерлік есепге
кеңінен қолданылатын журнал-ордерлердегі жазбалар синте-
тикалық шотгар бойынша хронологиялық ретпен жүргізіледі.
Мазмүны бойынша (акпаратты бөлшектеу дәрежесі) тірке-
лімдер синтетикалық (топтамалық), аналигикалык (талдамалық)
жэне бірікгірілген болып бөлінеді.
Синтетикалъщ (топтамалыц) тіркелімдерде жазба тек
ақшалық нысанда қүжат нөмірі мен толтырылган уақыты (күні,
айы, жылы) керсетіліп жүргізіледі. Бірақ эдегге оларда түсі-
ніктемелік
мэтін
(пояснительный
текст)
болмайды
Бүл
тіркелімдердің қатарына бас кітап пен журнал-ордерлердщ
барлыгын дерлік жатқызуға болады.
Аналитикалыц
(талдамаяыц)
тіркелімдерді
аналитика-
льгқ шоттар бойынша жазбаларды жазу үшін колданады, Оньщ
ішінде күжаттың нөмірі, толтырылған уақьггы (күні, айы, жылы),
шаруашылық операдияларының қыскаша мазмүны көрсетіледі.
Тауарлық-материалдық қорларды есептеу үшін олардың шпнде
ақшалай және натураддық өлшем корсеткіштері қолданады.
Бухгалтерлік есепте колданылатын талдамалық тіркелімдерге
карточкалар, кітаптар жэне тізімдемедер жатқызылады.
Синтетикалық (топтамалык) жэне аналитикалық (талда-
малық) есепте қатар қолданыла беретін тіркелімдер - біріктірпгеп
тіркелімдер болып табылады.
Бастапқы қужатгардағы есепті акпарагты, автомапы өндеу
кезінде тіркелімдер өз алдына карточкалар, тізімдемелер, журнал-
ордерлер жэне тагы басқадай форма турінде алына алатын
машинограммалар болып табылады,
Бухгалтерлік есепті қолмен жүргізу кезінде тіркелімдегі
жазбалар жай немесе көшірмелі әдістер арқылы жүргізіледі Жай
86
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы және иегһдері
6-тарау. Бухгаптерлік есепті үйымдастыру
♦
87
ж а зб а л а р
бір ғаиа дана етіліп жасалатын болса, ал көшірмелі
ж а з б а л а р
көшіргіш қағаздардьщ көмегімен біруақытта бірнеше
дана етіліп жасалады.
Есеп тіркелімдерінде жазбалар өзгертусіз (түзетусіз) жэ-
не
т а з а
жазылып толтырылуы керек Тіркелімдерді толтыру
б а р ы с ы н д а
немесе баска да жіберілген қателіктерді түзету
у ш ін
сеп тіркелімдерінде келесі эдістер: түзетпелі (корректурный),
к о с ы м ш а
жазу (дополнительная проводка) жэне қызыл түзетпе
(красное сторно) қолданылады.
Егер кате баланс құрылганға дейін анықталса жэне шоттар
корреспондендиясына өзгеріс енгізу кажет болмаса түзетпелі әдіс
колданылады. Осы жерде қате жазбаны (соманы немесе мәтінді)
кейіннен оқытуга мүмкін болатындай етіп бір сызықпен сызады
және қажет болған жағдайда сызылған жазба үстше дүрыс жазбд.
жазылады. Түзетілген жазбалар келісілген жэне бухгалтердіц
қолтаңбасымен бекітілген болу керек.
Егер шоттар корреспонденциясы дүрыс, бірак шаруашылык
операцняның сомасы дүрыс жазылмаса немесе бүл қате есеп
тіркелімінде қорытындьі жасалғаннан кейін анықгалса, оңда қатені
түзету қосымша жазу (дополнительная проводка) әдісі арқылы
жүргізіледі
Мысалы: кэсіпорынға басқалардан келіп түскен 130000 (бір
жүз отыз мың) теңге материалдарға мына түрдеп екі жақты жазу
жазылған делік.
Д-т: Материалдар шоты
100000 тг.
К-т: Жабдыктаушы-мердігерлер шоты
100000 тг.
Бүл қатені түзету үшін айырма сомага (130000-100000=3000
геңге) косымша жазу жазылады.
Д-т: Материалдар шагы
30000 тг.
К-т: Жабдықтаушы-мердігерлер шоты
30000 тг.
Бгер қате бухгалтерлік балансты жасаганнан және оны тиісті
°рганға тапсырғаннан кейін белгілі болса, ондай қате «қызыл
^үзетпе» (красное сторно) эдісі арқылы түзетіледі.
Мысалы: кэсіпорынның кассасына жүмысшыларға еңбекақы
төлеу үшін есегі айырысу шотынан 500000 (бес жүз мың) теңге
келщ гүсті делік Осы операцияға мьша түрде жазу жазылған.
Достарыңызбен бөлісу: |
