¥ йымдар негізгі құралдарын бухгалтерлік еселшоттарьшда
бастапқы немесе қалпына келтіретін құны бойьшша есептейді,
ал баланста - қалдық құны бойынша, яғни бастапқы құнынан
тозу сомасын алып тастап көрсетеді. Бюджеттік кэсіпорындарда
бастапқы кұнымен көрсетиіеді.
Материалдық емес активтер кэсторынның бухгалтерлік есеп-
шоттарында бастапқы кұн бойынша, ал балансында-қалдық кұны
бойынша көрсетіледІ,
Белгіш бір орындалған жұмыстар бойынша жұмсалған
шыгындарды топтастыру тәсшін және қандайда бір объектінщ
өзіндік құнын аныктау тәсілін калькуляциялау деп атаймыз.
Кэсіпорынның белгші бір материалдык обьектіні жасап
шығаруга жұмсаған ақша қаражаттарының көлемі - өзшдік құн
деп аталады. Ал оның көлемін есептеу мұмкіндігі өзіңдік құнның
калькуляниясы болып табьшады.
Калькуляциялау көмегімен ұйымдардағы эр түрлі есеп
объектілерінің, ягни негізгі құралдардын, материалдық емес акіив-
тердің, өндірілген дайын өнімнің, сатып алынған материалдық
ресурстардың, көрсетілген қызметтің, орындалған жұмыстың
жэне тагы басқалардьщ өзіндік құны анықталады.
Калькуляциялау, яғни өнімнің нақты өзіндік құньш анықтау
мэліметтері кэсіпорынды баскаруға, жоспарланған жұмыстьщ
(нормативті) орындалуына бақылау жасауға. шаруашылық эре-
кезтерінің рентабельдігін арттыруға. резервтерді құру және
еңбек шығындарын темендету жолдарын карастыруда кеңінен
қолданылады.
Калькуляция - бухгалтерлік есеп эдюінің бір элементі бола
отырыіі, басқа элементтермеи тығыз байланыста болады. Бірінші
кезекте бухгалтерлік есептің шотгарымен, себебЁ объект есебінің
взіндік құнын (эр түрлі шығындардын сомасы) аныктау үшін ал-
дын ала шоттарда көрсетеді
Калькуляция — бухгалтерлІк есептің бағалау эдісінік не-
гізі болып табылады. Өйткені калькуляция көмегімен
алынған
мэліметтер кэсіпорындағы объектілерді бухгалтерлік есепте
ақшалай өлшеммен есептеуде, яғни бағасын анықтауда
негізгі
дэлел болатын элемент ретінде қолданылады
82 ♦ Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері
6-ггшрау. Бухгалтерлік есепті ұйьтдастыру
♦
53
Шаруашылық
үдерістерінін
есебі
және кэсіпорын
қызметшің
негізгі
көрсеткіштері
Кэсіпорындағы өндірістік немесе коммерциялық қызмеггің
нэтижесіиде
болып отыратын әр түрлі өзгерістерді түсініп., бақылап
«угыру ушін сандыц және сапальщ деп аталатын есеп көрсеткіштері
пайдэлзнылады,
Сапдыц көрсеткіштер - кэсшорында орындалған қаддайда
бір шаруашылык ұдерісінің (процесінің) салдарынан болған өзге-
рістің сандық өлшемде қандай көлемде өзгерғенін сипатгайды.
Сапальщ көрсеткіштер - кзсіпорындағы орындалған жү-
мыстың жэне атқарылған кызметінің соңғы нэтижелерінің
экономикалық тиімділігін сипаттайды.
Сандық көрсеткіштерге мыналар жатады:
Өперкәсіп саласыпда - өндірілген өнім көлемі, сатып алынған
өндірістік қордың көлемі және тагы басқалар,
Маркетинг және сауда саласында - көтерме жэне бөлшек
саудадағы тауар айналымының көлемі, тауар корының көлемі
және тағы басқалар.
Қогамдыц тамацтану саласында - тауар айналымының
келемі. бүл өзі өндіретін өнімнщ айналымьшан және сатылып
алынған тауарлардың көлемінен қалыптасады.
Тасымалдау цызметімен айналысатын салаларда - жол
аралығына қарай тасымалданатын адамдар мен жүктщ саны,
көлемі.
Күрылыс саласында — орындалған немесе пайдалануға
гапсырылган қүрылыс-монтаж жумысының көлемі.
іпалық көрсеткіштердің ең маңыздысы - кэсіпорынньщ
орыңдағад жүмысы мен аі'қарған қызметінің нэтижесін, қаржылық
Ксрьпындыеын сипаттайтын табыс жэне рентабельді (тиімділіқ
пайдалылық) болып табылады.
газа табыс (пайда) - бүл абсолютті экономикалық көрсеткіш.
рлық кәсіпорынның өндірістік, коммершіяльщ қызмепгінің
иәтижесіқде альшатын кірістері мен шығыстарыньщ (шығыннын)
аРасындағьі айырмашылыкпен анықталады.
РентабельОілік (немістщ — гепіаһеі - табыстылыц беп ата-
латын сөзінен шъщцан) - салыстырмалы көрсеткіш. Ол ұйымкың
белгілі бір уакыт аралыгындагы (есепті кезеңіндеғі) атқарган
жұмысьін табысы жағынак сипаттайды
Өндірісте реңтабельділік табыстың абсолютгі сомасының
негізгі және айналым капитальгның жалпы сомаларына қатъь
насын айкындайды. Бұл көрсеткіш негізгі жэне айналым капчта-
лы сомасының 1 (бір) теңгесіне келетің (шаққандағы) табыстың
(пайданың) экономикалық нэтижесін сипаттайды,
Өңдірісте,
ауыл
шаруашылығында,
кұрылыста
және
басқа да халық шаруашылығы салаларында өнімнің өзіндік кұны
деген сапгшық көрсеткіш маңызды орын алады. Бұл кәсіпорынның
өнім өндіруге және оны өткізуге жұмсаган шығындарымен сигтаіга-
лады. Өнімнің өзіндік құнының төмендеуі (орындалған жұмыстың
немесе
көрсетілген қызметтің) ұйымның табыстъілыгылың
(рентабельділігінің) жоғарылауының маңызды факторы болып та-
былады.
Сапалық керсеткіштерді бақылау, нақтылы орындалган
жұмыс пен жоспардың мөлшерін салыстыру шаруашьыық
қызметінің экономикалық тиімділігінің динамикалык дамуьша
аса маңызды рөл атқарады. Бұл еңбек өнімділігінің жоғары-
лауына, өнімнің өзіндік кұныньщ төмендеуіне және калиталды
ұтымды пайдалануға, кэсіпорынньщ рентабельділігінщ жоғары-
лауына ықпалын гигреді.
ііі
.
£сеи тіркелкмдері жэне жазбалары
Бастапқы есеп құжатгарындагы ақпаратты
б у х г а л т е р л ік
есепшсптарында тіркеу қолмен жазу немесе автоматтандырьшган
кұралдарды
пайдалану
арқылы
жүзеге
асырылады.
Есеп
құжатгарындағы операцияларды тіркеу үшін арнайы нысан
кестелері: карточкалар, кітаптар, тізімдемелер (ведомостар) мен
журнал-ордерлер жэне тағы басқа түріндегі есептік тіркелімдер
қолданылады
84
♦
Бухгалтерлт есеп теориясы ж эне негізОері
Достарыңызбен бөлісу: |
