Экономика

88 
♦ 
Бухгаятерлік есеп  теориясы жәж  негізбері
Д-т:  «Валюталык» ш оіы 
500000 тп
К-т:  «Есеп айырысу» шоты 
500000 тг.
Қатені  тузету  үшін  осындай  жазу  арқылы,  бірақ қызыл  бояу- 
мен, яғни  сторно етіліп жазылады.
Д-т:  «Валюталық»  шоты 
50000 тг.
К-т:  «Есеп аиырысу»  шоты 
50000 тг.
Одан  кейін  мына түрде дурыс жазу жазылады:
Д-т:  «Касса»  шоты 
500000 тг.
К-т:  «Есеп айырысу» шоты 
500000 тг.
Бұндағы қызыл түзетпе мәні бүрыс жазу теріс санмен алынып 
тастальш,  оның орнына дүрыс сомажазылады.
6
.
8
.
Бухгалтерлік  есекі  нысандары 
(формалары)
Бухгалтерлік  есептің  нысаңдары  (формалары)  деп — белгі  бір 
дәйектілікпен  және  өзара  байланысты,  екі  жакты  принципті  пай- 
далана отырып бухгалтерлік есеп жазуын жүргізуге арналған есеп 
тіркелімш  (регистрін) айтады.
Бухгадтерлік  есеп  нысандарын  және  есептелетш  ақпаратты 
өңдеу технологиясын эрбір кәсіпорын өзі таңдайды және оны есеп 
саясатында көрсетеді.
Қазірп кезде кәсіпорындарда бухгалтерлік есеп нысандарының 
келесідей  түрлері  қолданылады:  мемориалдык-ордерлі,  бас-жур- 
нал, журнал-ордерлі, жай және ықшамдалган (мүлікті  есептеу тір- 
келімдерін бірге  колдану).
Бухгалтерлік есептің мемориалдық-ордерлі нысандары қазіргі 
кезде  қолданылатын  есю  нысандардың  бірі  болып  табылады. 
Есептің  бүл  нысандарьшда  кітаптық  жэне  карточкалық  тіркелім- 
дер  колданылады,  Синтетикалык  (топтамалық)  есеп  үшін  кітап- 
тарды  қолдану  ыңгайлы  болса,  ал  аналитикалык  (талдамалық) 
есеп үшін көбінесе карточкалар қолданылады. Муның себебі  эрбір 
шаруашылық операниясы бойынша толтырылатын алғашқы күжат 
немесе  бірыңғай  адғащқы  кұжаттар  үшін  бухгалтерлік  есепте  екі 
жақты жазу жазыльш жэне ол мем ори алды қ- ор д ерл і нысан түрінде 
ресімделеді.

6-тарау.  Бухгалтеряік есеппн ұиымдастыру
 ♦ 
89
Мысалы:  қоймадан  материалдарды  босазу  (жіберу)  гура- 
ы  әрбір  жүкқужатгың  (наюіадной)  есептеуде  жеке  жазбамен 
көрсетудің  орнына  осындай  бірнеше  жүк  қүжатты  жинақтаушы 
х 
>імдемеге 
жазады,  одан  кейін  осы  тізімдеменің  қорытынды 
мэлімеггері  негізінде  мемориалдық-ордерлі  бір  ғана  бухгалтер- 
іік  жазба  жасалады.  Оньш  ішінде  жазбаныц  қысқаша  мазмүны 
беріледі немесе қүжатқа сілтеме жасалады,  шот корреспондендия- 
сы және сомасы көрсетіледі. Мемориалдық-ордерге оның жасалған 
уақытгы 
(күні,  айы, жылы) көрсеттіп бас бухгалтер қол қояды.  Со- 
нымен  қатар  мемориалдық-ордерге  солардың  негізінде  жазбалар 
жасалған  басты  қүжаттар  қоса  беріледі.  Барлық  мемориалдық- 
ордерлер  жасалғаннан  кейін  арнайы  тіркеме  журналында  тірке- 
леді.  Әрбір мемориалдық-ордерге реттік нөмір беріледі.  Тіркемелі 
журналдагы  жазбадан  кейін  мемориалдық-ордер  мәліметтері  ай 
сайын  синтетикалық  (топтамалык)  есептің  тіркелімі  болып  табы- 
латын  бас  кітапқа  көшіріледі.  Бас  кітапіа  жазбаларды  топтасты- 
рады.  Әрбір  синтетикалық  (топтамалық)  есептің  дебит  жэне  кре- 
диг  айналымдары  корреспонденцияланушы  шот  бойынша  сәйкес 
кестелерге (графиктерге) бөлек жазылады.
Айдың  соңында  бас  кітаптьщ  қорытындысы  негізінде 
синтегикшгық  (тогггамалык)  есептің  шоттары  бойынша  жай  не- 
месе  шахматты  нысандагы  айналым  тізімдемесі  (ведомосы) 
қүрылады.  Бас  кітаптьщ  мәліметгері  синтетикалық  (топтамалық) 
жэне аналитикалық (талдамалық) есептің айналым тізімдемелерін, 
бухгалтерлік  балансты,  сонымен  қатар  есеп  берудің  басқа  нысан- 
Дарьш  қүру үшш қолданылады
Мемориалдық-ордер  формасы  аналитикалық  (таддамалық) 
есептік  кітаптарда,  карточкаларда  немесе  бос  беттерде жүргізіпеді. 
Аналитикалық  (талдамалық)  есеп  тіркелімдершдегі  жазбалар- 
Ды  мемориалдьгқ-ордерлерге  коса  берілген  қүжаттардан  алады. 
4  *  соңында  аналитикалык  (талдамалық)  есеп  тіркелімдерінің 
жазбалары  негізінде  айналым  жэне  сальдолық  тізімдемелер  -  
сэякес  синтетикалық  (топтамалық)  шотпен  біріктірілген  анали- 
тзікад  ч  (талдамалык)  шот  тобьша  бір  тізімдеме  күрьшады.  Бүл 
НДемелердің  мәліметтері  синтетикалық  (топтамалық)  шоттар- 
Мен ^ірисгірілгең аналитикалық (талдамалык)  шотгардың сальдосы 
Мен айналымдарьшың қорытындьшарьш салыстыру ушін қажет

Есеіггің мемориалдық-ордерл і нысаны есептік тіркелімдерінің 
жеңілдігімен  және  есеп  жазбаларының  техникасьгмен  ерекшеле- 
неді.  Алайда  бұл  нысанының  кемшілігі  ретінде  — құжаттардағы 
бір  ғана  ақпараттық  мапіметтердің  тізімдемелерге,  мемориалдьщ- 
ордерлерге,  журналдарга,  синтетикалық  (топтамальщ)  жэне 
аналитикалык  (талдамалық)  есептің  тіркелімдеріне  бірнеше  рет 
қайталанып жазылуьгн атап еткен дұрыс.
Баска  нысандарга  қарағанда  мемориалдық-ордер  нысанын 
жүргізу көп еңбекті керек етеді. Оның бір түрі бас-журнал нысаны. 
Бүнда  негізгі  есеп  тіркелімі  карточкалар  мен  бос  беттер  емес,  бас 
журнагі  деп  аталады.  Ол  азғана  шотгарды  пайдаланатын  шагьщ 
кәсіпорындарда қолданылады. Оның өзгешелігі кітапта бухгалтер- 
лік жазу  хронологиялык және жүйелі түрде үштастырылып жазы- 
лады.
90
  ♦ 
Бухгалтерлік есен  теориясы жлне  иегіздері
Күні
Про-
водка
нөмірі
Мәтіні
Айналым
сомасы
Касса шоты
Ессп айы- 
рысу шоты
Дебитор-
лык
борыш
Ш
СУГЫ
Д-т
К-т
Д-т
К-т
Д-т
1  каңтар- 
дағы 
қалдық
25000
50000
7000
3.01
1
1  кіріс 
ордері
10000
10000
10000
5.01
2
5 толем 
тапсыр- 
масы
5000
>■
5000
қаңтар
айындагы
айналым
15000
юооо
5000
10000
1  ақпанга
қалдық
35000
45000
2000