4-тарау, Шоттар және ею жацты ж азу ә д іс іі 4І
Кэсіпорынның бухгалггерлік жүйесіндеп ақпаратты жинақ-
тап сактап отыратын негізгі бірлік - шот болып табылады.
Олар кәсшорынның әрбір активтерінщ, міндеттемелерінің жэне
менш ікті
капиталдарының, соқдай-ақ кірістері мен шыгындары-
нын түрлерше карай ашылады.
Осы
шоттардың белгілі бір
ер еж еге
сәйкес нөмірлері бойынша жасалған (орналастырылган)
тізшін «шот жоспары» немесе «шот кестесі» деп атайды.
Біздің елімізде бүгінгі күні барлық кәсіпорындар 2002 жылғы
І8 қыркүйектегі Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің
438-санды бүйрыгымен бекітілген бухгалтерлік есептің тигггік
шот жоспары бойынша өздерінің бухгалтерлік жүмысын жүргізіп
келеді. Бүл жоспар бойынша кэсіпорында қолданылатын барлық
шсятарды он тарауға бөліп қарастырған. Сондай-ақ бүл жерде
эрбір тараудагы есепшот жүмысын жүргізуге ыңгайластырылып
және өзара белгілі бір ұқсастықтары мен біртектілігіне қарай орна-
ластьфылган.
Бірінші тарау «ашалымнан тыс актттер» деп аталып,
онда бес белімнің, яғни материалдық емес активтердің, негізгі
қүралдардың, қаржы салымдарының (инвестициялар) шоггары
қарастырылған.
Екінші тарау «тауюрлыц-материалдъщ цорлар» деп аталады
Бүл тарауда материалдарды, аяқталмаған өндірісті жэне тауарларды
есептеуге арналған үш белім шоты қарастырылган.
Үшінші «дебиторлъщ борыиітар жэне басцадай активтер»
деп аталатын тарау сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің
борыштарьш, күдікті борыштар бойынша резервтерді, еншілес
(тәуелді) серікгестіктердің борыштарын, басқа да берешек
Қарыздарды, алдағы кезең шығындарын және берілген аванстарды
есептеуге арналган алты белімнің шоттарынан түрады.
Гөртінші тарау үйымның ақшасын есептеуге арналған. Ол
гарауда царжыльщ инвестщиялар, кассадагы цолма-цол ацша,
еп аиырысу шотьшдагы ацша, валюталыц шоттагы ацша,
шктегі арнаулы шоттагы ақша және аударылган жолдагы
Щит деп аталатын алты бөлімнің шоітары орналастырылған.
’ )с№ан сәйкес бүл тараудьщ аты «царжылыц инвестициялар мен
Щшолар» деп аталады.
Бесішпі «меншікті капитал» деп аталатын тарау үйымның оз
менщігіндегі қаражатына есеп жүргізуге арналган сегіз бөлімнің
шоттарынан түрады, Мүнда жаргылык кор, төленбеген капитал,
қайтарыльш алынган капитал, қосымша гөленген капитал,
қосымша толенбеген капитал, резервтік капитал, бөлінбеген табыс
(жабылмаған зиян), жиынтық табыс (зиян) бөлмдерінің шоттары
қарастьірылган.
Алгыншы тарау «міндеттемелер» деп аталады. Бүл тарауда
кәсіпорынның басқалардан уакытша несиеге, қарызға немесе
басқадай алған берешекгерін есептеуге, соңдай-ақ өнім өндіру,
тауарларды сату барысында жүмысшылар мен қызметкерлерге
еңбекақы үшін берешек сомаларын, бюджетке және бюджеттен тыс
мекемелерге қарыз сомаларын есептеуге арналган тогыз бөлімнің
шоттары қарастырылган.
Жетінші тарау «кірістер» деп аталып. онда кәсіпорынның
негізгі және негізгі емес қызметтерден алатын кірістері, сондай-
ақ сатылган тауарлардын қайтарылуьш, сату шегерімш және
баға шегерімін есептеуге арнажан үш бөлімнің шсггтары
қарастырылган.
Сегізшші—«шыгынбар» деп аталатын тарау үйымның сатылган
тауарларының (аткарғанжүмыстарының, көрсеткен қызметгерінің)
езіндік
қ ү н ы ,
тауарларды (жүмыстарды, қызм&ггерді) сату бойынша
шығындары, жалпы және экімшілік шыгындары, есептелген пайыз
бойынша шығындары, негізгі емес қызмет бойынша шығындары,
табыс салығы бойынша шығындары. төтенше жағдайлардан жэне
операциялардың тоқгатылуьшан болатын кірістері (шыгындары),
басқа үйымдарға үлестік қатысудан болатын кірістері (шығындары)
есептелетін сегіз бөлімнщ шоттарынан түрады.
Тоғызыншы тарау «өндірістік есепшоттары» деп аталады
Бүл тарауда кэсіпорынның өнім өндіруі немесе қызмет көрсетуі
барысында жүмсаған материалдық, еңбекақы жэне эр түрлі ау-
дарымдар бойынша шығындары өндіріс түрлеріне қарай (негізгі,
комекші және т.с.с.) төрт бөлімге болініп, топталып қарастырылган
шоттардан түрады.
Оныншы тарау үйымның меншігіне жатпайтын басқа
кэсіпорындардан уақытша пайдалануға (қысқа мерзімге жалға)
алынган, жаңылыс келіп түскен, уақытша сақтауга қойылған
42
♦
Ьухгалтерлік есеп теориясы ж эне негіздері
4-тарау. Шоттар жэне екі жақты ж азу әдісі
♦
43
тауарларды есептеуге негізделген шоттардан тұрады. Бұл шоггар
кэсіпорынның балансьшда есептелмейді. Соған сәйкес бүл тарау
«баланс сыртыпдагы гиоттар» деп аталады. Баланс сыртындағы
шоттар тарауының нөмірін уақытша пайдалануға, сактауға алын-
ған мүліктердің түріне қарай мекеменің өзі белгілейді.
Ал бірінші жэне тоғызыншы тарау аралыгындагы шоттар негі-
зінен үш таңбалы болып келіп, олардын нөмірлері 101-ден басталып
938-ден аяқталады, яғни бірінші тарау шоттары сэйкесінше
101-ден басталса, екінші тарау шоттары 201-ден басталады,
ал үшінші тарау 301-ден басталады жэне тағы сол сияқгы. Осы
тараулардағы эрбір бөлімдердің бас шоттары екі таңбадан
іүрады,
Мысалы:
біртші тараудагы материалдыц емес активтер шоты -
10-шот;
материалдъщ емес активтердің амортизащіясы (өтелім)
шоты — 11-шот;
негізгі цұраідар шоты - 12-шот:
екінгйі тараудагы материалдық цорлар шоты — 20-иют:
үшіпші тараудагы берічген аванстар шоты — 35-шот жэне
т. с, с.
Ягни 10-бас іиоты екі таңбалы болъгп жәпе ол «материалдъщ
емес активтер» деп атачса, соган сәйкес бөлімше шоттар мына
тәмендегідей түрде болып келеді:
101-шот - «Лицензгшіъщ келісімдер»,
102-шот - «Багдарлачамен качтамасыз ету»,
103-шот - «Патенттер»,
104-шот - «Үйымдастыру шыгыидары»,
105-шот - «Гудвтл»,
106-шот - «Өзге де материалдъщ емес активтер».
Жалпы бухгалтерлік есеп шоггары одан алынатын ақпарат-
тардың түріне және мэліметтермен қамтамасыз етіпуіне қарай
Жинақтамалъщ (топтамалыц, синтетикалыц/ жэне талдамалыц
4»алитикашц) деп аталатын екі түрге бөлінеді.
Жинақтамалық (топтамалық, синтетикалык) шот негізінен
}УаіШітерлік баланстың баптары непзінде ашылады. Бұл шот
аРҚЬшы белгілі бір мүлікнемесе қорлану көздері туралы жалпьшай
Достарыңызбен бөлісу: |
