6-тарау. Ьухгачтерчік есепті үіъш дастьхру
♦
67
К а с с а л ы к
жэне банкгік құжаттарға іузеіу енгізуге болмайды,
£ г е р а та л ға н
қужаттарды толтыру барысында қате жіберілген
ік а ғд а й д а
оларды
к а й т а
толтыру қажет
Б^тогалтерлік есепте пайдаланылагын алгашқы кужагтардын
б а с к а д а й
турлеріне түзету енгізу тек қана шаруашылық опера-
ц и я л а р ы н а
қаггысушылардың келісімімен жүргізіліп және олар
өздерінін келісім бергендігін
р а с т а п ,
түзету енгізілген уақьпты
(күні, аяы, жылы) көрсетіп қолдарьш қояды.
^ 2 , Бухгалтерлік кркаттардың жіктелуі
Есептеу үдерісінде (процесінде) ыңғайлы жэне дүрыс болуы
үшін қүжаттар келесі ерекшеліктері бойынша жіктеледі: мақсаты
бойынша (назначению), кұрастырылган орнына байланысты
(месту составления), көрсету гәсші (способу отражения) және опе-
рация мазмұнының көлемі (объему содержания) бойынша.
Маңсаты бойынша ңұжаттар
үкімдік (распорядительные),
аткарушылық (оправдателъные, исполнительные), бухгалтерлік
толтыру (бухгалтерского оформления) жэне қүрамдастырьшған
(комбинированные) болып бөлінеді.
Үкш қүжатгарына - шаруашылық операдияларды жүргізуі
туралы бүйрықтар мен өкімдер жатады. Мысалы, жұмысшыларға
сыйақы беру іуралы бүйрық, тауарларды алуға берілген сенім-
хат және тагы басқалар. Бүл қүжатгардың шаруашылық опера-
Циялардзың аякуалуына дейін күші болады. Оган міндетті түрде
°Перацияны орындауга бүйрық беретін жауапты адамдардың
қолы қойылуы керек Үкім кұжаттарының негізінде есепте жазу
көрсетілмейді, себебі шаруашылық операциясын орындау үкім
а арылгаңнан кейін ғана орындалады.
Атқарушьшық (растайтын) құжаттар — шаруашылық опера-
'йгялардың
орьшдалғаньш көрсетеді (растайды). Бүл қүжагтарга
Т®уарлық-М2ггериаддық қорларды алу үшін толтырылған жүкқұжат
ЛДнойлар), кассалық кіріс ету жэне кассалық шығыс еіу ор-
£
рі жэне тағы басқаларын жатқызуға болады. Қүжатгардьщ бүл
гүрі операция жасаш'ан
сәтге
тсигіъфылып және
оған
жауапты
адам-
дар қолдарьш
қояды. Сонымен
бірге
орындалған операцияларды
бухгалтерлік есепшагында жазып көрсетуге негіз болып табылатын
және оны растайтын қүжаттардың түрі.
Бухгалтерлік толтырылған құжаттар - ұйымның бухгал-
териясы жасаған эр түрлі анықтамалар, бухгалтерлік есеп-
шоттары бойынша орындалатын операцияларға негіз болатын
кэсіпорынның бухгалтері толтырған есеп айырысулар. Оларға
негізгі құралдар, материалдық емес акггивтер, материалдар. әлеу-
меттік сақтандыру аударымдары, еңбекакы төлемдері жэне тагы
басқа бухгалтерң$ толтырган құжатгар жатқызьшады.
Біріктірілген кұжаттарының құрамына бірнеше функцияны
қатар
атқаратын барлық
құж аттар
кіреді. Мысалы; кассирге
орындауға берілген кассалық шығыс ету ордері оны орындағанша
үклмдік болып есептелінсе, кассир ақшаны алушыға бергеннен
кейін атқарушьшық болып есептеледі. Бірікгірілген кұжаттардың
бухгалтерлік есепте қолданылуъі өте ыңғайлы, ол құжаттың
өңделуін жеңілдетеді жэне құжаттын санын қысқартады.
Голтырьшатын
(кұрастырылатын)
орнына
байланысты
кұжапгтар ігикі және сыртцьі болып бөлінеді.
Ішкі күжаттар дегекіміз белгілі бір кәсіпорьшда толты-
рьшып (қүрастырылып) оның ішінде жүргізілетін құжаттар
болып табылады. Құжаттардын бұңдай түрі арқьшы қандайда
бір кәсіпорынньщ
ішкі
операциялары құжатталады. Ондай
құжаттардың қатарына тауарлық-материалдық
құнды лы қтарды ң
ішкі
қозғалысы
барысында толтырьшатын
жүкқұжатгарды
(накладнойлар.оы), жұмысшылар мен қызметкерлерге еңбекақы
және басқа да төлемдерді төлеуге арналган төлем тізімдемелерін
(ведомостарын), есеп айырысуға тиісті тұлғаларға толтырылатын
аванстық есептерді жэне таіъі да басқа құжаттарды жатқызуға
болады.
Сыртңы цүжаттарга - кэсіпорынға басқа ұйымдардан келіп
іүскен немесе ұйымяың басқаларға түрлі операциялар
б о й ьш о ш
жіберген құжатгарын жатқызамыз. Олардьщ қагарына жабдық-
таушы кәсіпорындардан келіп түскен тауарлық-материалдық коряар
бойынша толтырылган шот-фактураларды, сенімхаггарды жэне
тагы да басқа құжатгарды жаггқызуға болады.
68
♦
Бухгалтерлік есеп теориясы жэне негізОері
6-тарау. Бухгалтерлік есепті ұиьш даст ыру
♦
69
О перацияиьщ
көршю алу тэсіліне байланысты бухгалтерлік
іггарды алгашқы (бастапқы) қужаттар жэне жиынтык
сводны е)
кужаттар
д еп
бөліп қарастырады.
А л ғ а ш қ ы
(бастапқы) құжатгардын
өзі о л а р д ы н
толты рылаты н
о п е р а ц и я л а р ы н ы ң
мазмуны на
к а р а й
бір
рег
қолданы латы н
және
ж и и а қ т а л ғ а н
деп аталатын екі түрге бөлінеді,
Б ір
рет колданьшатын құжат арқылы бір ғана операция
құжатталады немесе ондай құжат орындалған операцияның
с о ң ы н д а
ғана толтырылады Мысалы: тауарды босату үшін
т о л т ы р ы л а т ы н
накладнойлар.
Жинақталған кұжатгарда белгілі бір мерзім аралыгында
орындалған
біртектес
операшялар
жазылады.
Мысалы:
А к ц и о н е р л ік
қоғамнан бір күнде босатылған өнімге шектеулі-
заборлық картасы толтырылады.
. • *. »
л -/ V.
5 , 3 , Қ у ж а т а й н а л ы м ы
Жұмыс кезінде бухгалтерлер түрлі құжатгармен жұмыс жа-
сайды: нормативтік-кұқықтық, ұйымдастырушылық-өкімгерліқ,
ақпараттық-анықтамалық, есеп айырысу ақша құжаттары жэие
басқа да алғашқы есептік құжатгар. Олар ұйымнын шаруашылық
қызметін айқындайды. Бухгалтерлік қызметтің сапасы құжат
айналымының ұйымдастыруына байланысты. Кәсіпорындар мен
ұйымдарда құжаітар бірнеше кезеңяен өтеді. Олар: жасалу не-
месе толтырылу, есепке алыну, тексерілу немесе өңделу, бухгал-
терлік есепте операцияларды айқындау, мұрағатқа өткізу жэне
'ағы да басқа кезеңдер. Сонымен құжат айналымы дегеніміз
кәсіпорындардағы құжаттардың козғалысы немесе басқаша түрде
олардың жасалуынан (кұрылуынан), яғни толтырылуынан бастап
ЭДардың қызметінің аяқгалуы жэне мұрағатқа өгкізілу кезеңін ай-
тады.
Құжат айналымының ережесі және есептік ақпаратгьщ еңделу
ехнол°гиясы кәсіпорынның қабылдаған есептік саясатъшда
КөРсетіліл бекітіледі.
Достарыңызбен бөлісу: |
