Қазақстан Республикасының білім және ғылым Министрлігі

Қазақстан Республикасының білім және ғылым Министрлігі

С. Торайгыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

5B071800 – Электрэнергетика мамандығы студенттеріне арналған

Павлодар

Әдістемелік нұсқаулардың бекіту парағы			Нысан ПМУ ҰС Н 7.18.4/20
		БЕКІТЕМІН ОІ проректоры ___________ Пфейфер Н.Э. «____»___________ 2013 ж.

Құрастырушылар: аға оқытушы _________ Ашимова А.К.

ОӘБ бастығы ___________ Жуманкулова Е.Н «____» __________2013 ж.

Университеттің оқу-әдістемелік кеңесімен құпталды

«____»______________2013 ж. Хаттама №____

1. 
   Зертнахалық жұмыстарды орындау туралы жалпы нұсқаулар
   

Зертханалық жұмыстарға дайындалуға өздігінше І сағаттан беріледі. Барлық жұмыстарды студенттер топ-топпен орындайды, жұмысты орындау туралы есеп студентпен жеке жасалады. Жұмысты орындау тәртібі оқытушымен бірінші сабақта түсіндіріледі. Жұмысты орындау туралы есеп институттың нысаны бойынша А4 қағаз форматында орындалады.

Әрбір жұмыс бойынша әдістемелік нұсқаулар 7 бөлімнен тұрады: 1) жұмыстың тақырыбы мен нөмірі; 2) Жұмыс мақсаты; 3) «Жалпы мағлұматтар»; 4) «Тапсырма»; 5) «Әдістемелік нұсқаулар»; 6) «Есептің мазмұны»; 7) «Бақылау сұрақтары». 1-3 бөлімдері жеке дайындықта, ал 4-5 бөлімдері зертханада қаралуы тиіс. Әрбір тақырып бойынша берілетін бақылау сұрақтары студенттердің зертханалық жұмыстың материалын меңгеру сапасын көрсету үшін арналады. Зертханалық жұмысқа дайындалу кезінде бұл сұрақтарға жауап беріңіздер, бұл білім деңгейіңізді бағалауға көмектеседі.

2 бөлімде қондырғы туралы тек жалпы мағлұматтар беріледі, зертханада ол туралы оқытушы әбден талдап таныстырады. Зертханалық жұмысты орындау туралы есебінде тек (сұлбалар, графиктер, тәжірибе нәтижелері) «Есептің мазмұны» бөлімінде көрсетілген мәліметтерден тұруы қажет.

Кіріспе сабағында студенттер жалпы қауіпсіздік ережелерін оқиды. Әрбір жұмысты орындау алдында жеке нақты электрлік қондырғыда жұмысты орындау туралы қауіпсіздік ережелері оқытылады.

АҚҚ құрылғысының классификациясы:

- қондырғының түрі бойынша (АҚҚ желісі, шинасы, трансформаторлары, электрқозғалтқыштары);

- коммутирленетін фаза саны бойынша (үшфазалы ҮАҚҚ және бірфазалы БАҚҚ, аралас);

- цикл сандары немесе қозғалыс еселігіне (негізінде АҚҚ бір есе және екі есе қозғалысы, үш есе сирек АҚҚ);

- элементтік база бойынша (жинақтық АҚҚҚ түріндегі 1 құрылғы, сұлба, жеке реледен орындалған, айнымалы және тұрақты токта);

- қарсы кернеуді бақылау шарты бойынша желіде екіжақты қоректену (синхронды емес САҚҚ, тез әрекет ететін ТАҚҚ, кернеудің жоқтығын тексеретіні бар АҚҚКЖ, кернеудің барын тексеретіні бар АҚҚКБ, синхронизімді тосуымен АҚҚСТ, кернеудің синхрондығын ұстап алатынымен АҚҚСҰ, генераторлардың өзіндік синхронизациялаудың және синхрондық компенсаторлардың үйлесімімен АҚҚC).

АҚҚ сұлбаларына қойылатын талаптар:

- ҚТ–ға оперативтік қосылудың келесі өшіруімен немесе қарастырылған тежеулерден басқа, қандай да апаттық, қате немесе айырғыштың өзіндік өшіп қалуы болмасын іске қосылуы;

- персоналмен айырғышты өшіру кезінде іске қосылмауы;

- тапсырылған жұмыс санының циклін қаматамасыз ету;

- әрекетке тыйым салудың мүмкіндігін қамтамасыз ету;

- токсыз кідірістені қажетті уақытты қамтамасыз ету;

- айырғышты қосу командасының жеткілікті ұзақтығын қамтамасыз ету;

- автоматтық қайтарудың әрекетке дайындығының орындалуы;

- ҚТ-ға қайта-қайта қосылуды жібермеу.

Әуедегі желілерде АҚҚ-ның табыстылығы көптеген зақымдалуының (тайғақ, ағаштардың құлауы, тастамалар) токсыз кідіріс уақытында өздік шеттелу арқылы қамтамтылады, яғни тұрақсыз болып табылады. АҚҚ-да әрекет етудің эффективтілігі жалғыз сәтті қайталама қосу сандар арқылы емес, одан басқа да осындай жағдайда қалыпты жұмысы бұзылмаған кездегі тұтынушылар сандары арқасында да анықталады.

АҚҚ-ның іске қосылуы алдында оперативтік команда («Қосу») мен айырғыштың («Сөніп тұр») –уының сәйкессіздік жағдайы кезінде, немесе қорғаныстың тез әрекет ету түйіспелерінен өндіріледі. Іске қосылу сәйкессіздіктен әмбебап болып табылады, мысалы айтқанда, ол өз бетімен қосылуды да ала жүреді.мТұрықты оперативті тогі бар АҚҚ электрқондырғыларында комплекті реле РПВ-58 (РПВ-01) және РПВ-258 (РПВ-02) сәйкес біреселік және екіеселік қайталама қосу, айнымалы оперативті тогі бар элетрқондырғылар – реле РПВ-358, РHВ-69 немесе жеке реледен жиналатын негізінде орындалады.

АҚҚ құрылғысының сұлбасы

Бір қайталама әрекет ету АҚҚҚ сұлбалары

1.1 суретте айнымалы оперативік ток жалғау үшін, серіппелі жетекті айырғыштармен жабдықталған, жеке реледен жиналған АҚҚ-ның электрлік типтік сұлбасы берілген.

Дайындық жағдайында (серіпесі тығылған) SQY түйіспесі дайын жетек тұйықталған, SQM түйіспе кіру тізбегінде серіппесі ажыратылған. SA кілтімен ажыратқыштың оперативтік қосуы кезінде, тек қана өзінің жағдайын оперативтік қайта қосылулар арқылы өзгерте алатын (SA-дан немесе тележүргізу) SQA арнайы апаттық блок-түйіспемен тұйықталады.

1.1 сурет

Егер АҚҚ сәтсіз болса айырғыш қайта қорғаныстан сөнеді және КТ.1 реле t _АҚҚ уақыты арқылы өзінің КТ леп ететін контактісіне тұйықталады. Бірақ та жетенің серіппесі әлі де оталдырылмағандықтан қосылу орындалмайды. Тұрақты ҚТ-да айырғыштың қайталама қосылуын алдын алу үшін АҚҚ-ның дайындалу уақытын (серіппені оталдыру) қанағаттаныру шарты

мұндағы t_зап = 2 - 3 с. Қорғаныстың іске қосылуы уақытында t_РЗmax  2c, АҚҚ тағайын шамасы t_КТ  2 шарт бойынша әлбетте мүмкін болатын t_з.п.  6 c.

Қосалық станцияда тұрақты кезешілікпен РС-ның қосылу саны есептегіштің орнына АҚҚ тізбегінде КН релесі қосылуы мүмкін.

1.3.2 Екіеселі АҚҚ құрылғысы РПВ-258 релесінде

1.2 сурет

KL1 релесіне бірізді орама АҚҚҚ –ның іске қосылуы кезінде КМ контактісін оның өзін токпен ұстап тұру үшін қажет, себебі ол YAC электрмагниті қосылу тізбегіндегі KL1 релесімен әлсіз контактілердің айырылып кетпеуін алдын алады және айырғыштың қосылуына талап етілетін уақытты қамтамасыз етеді.КЗ-қа көп есе қосылуы айырғышты басқару сұлбасына кіретін KBS-тің жұмыспен (бірізді "s") және ұстап тұрытын (парллельді "р" ) орамамен секірісті блокталу релесін қолданудан алдын алады.

АҚҚ-ның әрекет етуге дайындығы айырғыштың қосылып тұрған жағдайында С1, С2 конденсаторлардың зарядталуымен орындалады. Желіде ҚТ кезінде қорғаныс айырғышты айырады және KQQ реле контактілерімен - KQT релесімен сәйкессіздік тізбегі пайда болады, КТ уақыт релесі іске қосылады.

АҚҚ-ның бірінші цикліне жеткенде KL1 шығу релесінен айырылуы оның С1 конденсаторының ”р” орамсына КТ.2 контактісі арқылы іске қосылады, КН1 нұсқаушы релесінің жалауы түседі. Автоматтық қайталама қосылуы АҚҚ-ның екінші циклінде (біріншісінің сәтсіздігінен) сәтсіз болып қалады, себебі КТ.3 контактісі KL1 релесі арқылы С2 конденсаторының "р" орамасынан айырылуынан КН2 релесінің жалауы түседі. Егер АҚҚ-ның екінші циклі де сәтсіз болып шықса , аыйрғыш сөнеді де және КТ релесі КТ.2 және КТ.3 контактілері қайта токпен қосылады, бірақ KL1-ні әрекетке әкеліп соқпайды, себебі екі конденсатор да токтан айырылған.

АҚҚ сәтті болса конденсаторлардың токпен қосылуы және құрылғының жаңа әрекетке дайындығы R2 и R4 резисторлар омының жоғарылығымен орындалады. АҚҚ-ның әрекеті блокталуы кезінде конденсаторлардың тез арада токтан айырылуы R3 және R5 төменгі омдары бар резисторлар оператиті токтің көзінің минусқа қосуын қамтамасыз етеді.

Қалған сұлба элементтерінің тағайындалған және ерекше жұмысы АҚҚ құрылғысына берілген талаптар бойынша өздік реттеуді қажет етеді.

АҚҚ құрылғының есеп уставкасы

1 АҚҚ бір ретті құрылғының уақыт жарамсыздануы

Ажыратқыштың қайта қосуын тез арада жасау қажет, себебі тұтынушылардың қоректенуде минималды үзіліс қамсызданады. Бірақ осы уақыт келесі шарттармен шектеледі:

а) бұзылу жерінде ортаның деонизациясымен;

б) қосылу жұмысына жетектің қабілеттілігінің қалпына келуімен;

в) ажыратқыштың сөндіргіш қабілеттілігінің қалпына келуімен;

г) АҚҚ құрылғының қондыру жеріне байланысты қоректену жағынан орнатылған қорғаныс релесінің оралуының қамсыздандыруымен шектеледі.

Сөйтіп, АҚҚ_.құрылғысы уақыттың белгілі төзімділігімен қайта қосылуға импульс жіберу керек. Құрылғының іске қосқышты және қосылу үшін импульсті беру арасындағы уақыт интервалына тең осы төзімділік, АҚҚ t_{АҚҚ іске} қосу уақыты деп аталады.

АҚҚ құрылғысы t_ВАҚҚ қайтарым уақыты деп, біраз уақыттан кейін келесі уақытқа дайын болу керек және автоматты түрде бастапқы жағдайға оралу керек.

Сондықтан, қазіргі ажыратқыштар бірінші айналымда қысқа тұйықталуға тезарада қосуын жіберетіндіктен бір ретті АҚҚ құрылғыларының іске қосу уақыты екі шартпен анықталалды:

а) бұзылу жерінде ортаның деонизациясы үшін қажетті уақытпен келісімі:
t_АҚҚ  t_д.с. - t_в.в. +  t, (1.1)
мұндағы t_в.в. – ажыратқыштың сөну ууақыты, 0,2 - 0,4 c;

t – уақыт қоры, 0,3 - 0,5 с;

35 кВ дейінгі желілер үшін 0,07-0,08 с ;

110-220 кВ желілер үшін 0,15-0,3 с;

330-500 кВ желілер үшін 0,35-0,4 с - құрайды.

б) ажыратқыш қосылуына жетек дайындалу уақытының келісімі:
t_АҚҚ > t_г.п +  t . (1.2)
t_г.п. Ажыратқыштың қосылуы үшін жетектің дайындалу уақыты, жетектің конструкциясынан тәуелді және әртүрлі түрлер үшін 0,2-1 с шектеуде өзгереді.

Орнату үшін алған екі мәндерден үлкені қабылданады. Шекті жағдайларда, зксплуатация шарттарымен мәжбүрленген кезде t АҚҚ уақыты 2-3 с дейін, ал кейде 5 с-қа дейін үлкейтілуі мүмкін.

2 Екі ретті АҚҚ-ның іске қосу уақыты

Бірінші айналымда t1 АҚҚ- ның іске қосу уақыты (1.1)-(1.2) арқылы анықталады.

Алдыңғы бірінші айналыда қысқа тұйықталудың өшіруіінен кейін екінші айналымдағы іске қосу уақыты ажыратқыштың сөндіру қабілеттілігінің қалпына келтіру уақытымен үйлеседі.
t_2АҚҚ  t_{в.о.с .}
Әдетте осы шартқа t_2АҚҚ > 10-20 с.уақыт қанағаттандырады.

АҚҚ құрылғысының автоматты қайтару уақыты

АҚҚ құрылғы оралу үшін уақыт төзімділігі ажыратқыштың сөндіру қабілеттілігінің қалпына келтіру есебімен тандалады және сәтті АҚҚ-дан кейін келесі айналымдарда ажыратқыш жұмысының мүмкіндігімен анықталар бір ретті АҚҚ үшін
t_вАҚҚ  t_в.о.с. (1.3)
РПВ-58 реле үшін 20-25 с және РПВ-258 реле үшін 60-100 с құрайтын, конденсатордың зарядталу уақытымен анықталатындықтан РПВ сериялы реленің көмегімен орындалған АҚҚ құрылғылыарында автоматты қайтару уақыты есепке алымбаауы мүмкін.
Тапсырма
АҚҚ бір ретті және екі ретті құрылғының ауыспалы және тұрақты оперативтік токтағы желілердің сұлбасын, жұмыс істеу принциптерін оқып білу. АҚҚҚ сұлба арқылы табу, олар қандай элементтер талаптарын іске асады. РПВ-258 реледе АҚҚҚ құрылғыны оқытушының қойылған шарт бойынша іске асыру. АҚҚ құрылғына эксперименттік зерттеуді жүргізу. Зертханалық жұмыс бойынша есеп құру.
Әдістемелік нұсқаулар
1. АҚҚ панельден желілерді біржақтан қоректенуімен танысу, 1.2 суреті арқылы сұлбаның элементтерін табу және олардың типтерін үлгідегі мәліметтерді есептемеге жазу. АҚҚ комплекті реленің резисторлар және конденсаторлардың параметрлерден анықтама кітабынан табу.