Э. В. Фуфаев, Д. Э. Фуфаев

Кітапхана  хаттаманың  базалық  мҥмкіндіктерін  кеңейтеді  жəне  IPC 
механизмдері  пайдаланылатын,  клиент  пен  сервер  арасында 
деректермен  алмасу  бойынша  əртҥрлі  желілік  операцияларды 
орындайтын дəлдеу болып табылады. 
Кітапханаларды  SQL  Server  2000  орнату  кезінде  жəне  кейінірек 
орнатуға  болады.  Егер  орнатқаннан  кейін  кітапхананы  қосу  немесе 
жою  қажет  болса,  онда  ол  ҥшін  SQL  Server  2000  бірге  орнатылатын 
Server Network Utility утилитасын пайдалану керек. 
Осы  кітапхананың  көмегімен  сервердің  желілік  параметрлері 
конфигурацияланады,  яғни  желілік  кітапханалар  көрсетіледі,  олардың 
көмегімен  пайдаланушылар  серверге  жҥгіне  алады.  Алайда  клиенттің 
тарапынан  желілік  кітапханалар  болу  керек  жəне  сервермен  жҧмыс 
істеу  ҥшін  конфигурациялану  керек.  Клиентті  конфигурациялау  SQL 
Server əкімшілеу қҧрал-саймандарын орнату кезінде қосылатын, Client 
Network Utility утилитасы арқылы орындалады. 
Конфигурацияланған  параметрлер  Enterprise  Manager,  Query 
Analyzer  жəне  басқа  əкімшілеу  қҧралдарының  жҧмысы  ҥшін 
пайдаланылады.  Клиент  пен  сервердің  өзара  əрекеттесуі  сəтті 
болатынына  кепілдік  беру  ҥшін,  клиент  серверде  қолдау  көрсетілетін 
ең  болмағанда  бір  кітапхананы  пайдалануын,  сонымен  қатар  қажет 
болған  жағдайда  тиісті  тҥрде  оның  қасиеттерін  көрсетуін  қамтамасыз 
ету керек.  
Командалық  жолдың  утилиттары.  Графикалық  интерфейсі  бар 
əлдеқайда  қарастырылған  утилиттардан  басқа  SQL  Server  2000-да 
əртҥрлі 
міндеттерді 
орындауға 
болатын 
командалық 
жол 
утилиттарының  жинағы  бар.  Утилиттардың  кейбіреулері  серверде 
автоматты тҥрде пайдаланылады жəне утилитаға қарағанда, SQL Server 
2000 өзегінің бір бөлігі болып табылады.  
Шеберлер.  Ертерек  айтылғандай,  көптеген  міндеттер    Enterprise 
Manager  графикалық  интерфейсін  жəне  арнайы  шеберлер  арқылы 
(wizards)  Transact-SQL  қҧралдарының  көмегімен  орындалуы  мҥмкін. 
Шеберлер  əкімшілік  міндеттерді  орындаудың  аса  қарапайым  тəсілі 
болып  табылады.  Шеберлердің  кемшіліктері  барынша  шектелген 
мҥмкіндіктер болып табылады.  
Алайда  кейбір  шеберлерге  қолданылмайды.  Репликация  қосалқы 
жҥйесін  конфигурациялау  шеберлері  барынша  кҥрделі  ҥрдіс  болып 
табылады. Мысалы, Enterprise Manager қҧралдарымен жариялым жасау 
мҥмкін емес. Тиісті шеберді пайдалану керек. Әрине, əрқашан Transact-
SQL  қҧралдарын  пайдалануға  болады.  Бірақ  кейде  кҥрделігі  мен 
еңбекті  көп  қажет  ететіндігі  соншалықты,  ең  жақсы  шешім  шеберді 
пайдалану болып табылады.  

Бақылау сұрақтары 
1.  SQL Serve келесі қызметтерінің негізгі тағайындалуын атаңызr: 
•  MSSQLServer; 
•  SOLServerAgent; 
•  Microsoft Search (MSSearch); 
•  Microsoft Distributed Transaction Coordinator (MSDTC). 
2.  SQL Server жҥйелік дерекқорлардың негізгі тағайындалуын 
атаңыз: 
•  Master; 
•  Model; 
•  Tempdb; 
•  Msdb. 
3.  SQL Server 2000 қандай қҧрал-саймандарын білесіз? 

12 
– тарау 
 
ORACLE БӚЛІНГЕН ДЕРЕКҚОРЛАРДЫ БАСҚАРУ ЖҤЙЕСІ 
12.1. 
Қысқаша қҧру тарихы  
1977  ж.  Л.Эллисон,  Б.Майнер  жəне  Э.Оуэтс  Relational  Software 
Incorporated  (RSI)  фирмасын  ҧйымдастырды,  ол  (БДҚБЖ)  Oracle 
бӛлінген  дерекқорларды  басқару  жүйесінің  бастамасы  болды.  Б. 
Майнер  жəне  Д.  Оуэтс  C  жəне  SQL  тілдерін  пайдалана  отырып, 
бөлінген дерекқорларды басқару жҥйесін жасап шығаруды шешті. 1979 
ж.  бағдарламалық  жҥйелер  нарығына  БДҚБЖ  Oracle  2  ҧсынылды,  ол 
ОС RSX-11 операциялық жҥйесінің басшылығында жҧмыс істеді. 
1983  ж.  Oracle  3  жҥйесінің  жаңа  нҧсқасы  пайда  болды.  Жасап 
шығарушылар  SQL  тіліне  өзгерістер  енгізді,  бҧл  жҥйенің  өнімділігін 
арттыру мҥмкіндігін берді. Oracle 2 қарағанда ҥшінші нҧсқа толығымен 
С  тілінде  жазылған.  Осы  сəттен  бастап  RSI  фирмасы  өзінің  атауын 
Oracle Corporation деп өзгертті. 
Фирма  автоматтандырылған  жҥйелерді  ―интеллектуалдануын‖ 
арттыру  жəне  деректерді  аналитикалық  өңдеу  мҥмкіндіктерін  кеңейту 
бағытында өзінің БДҚБЖ əрқашан жетілдіреді. 
12.2. 
Негізгі ҧғымдар мен терминология 
Баяндалғаннан  ерекшеленетін,  Oracle  жҥйесінің  терминдері  мен 
ҧғымдарын қарастырамыз. 
Блок  (Block)  —  БДҚБЖ  Oracle-да  деректерді  сақтаудың  ең 
кішкентай  бірлігі.  Тақырыпша  ақпаратын  жəне  блоктың  өзін  қҧрайды 
(деректер  немесе  PL/SQL-код).  Блок  көлемі  2  бастап  16  дейін  Кбайт 
қҧрайды. 
Буфер  —  деректерді  сақтау  ҥшін  пайдаланылатын,  жедел  жадтың 
көлемі.  Буфер  пайдаланылуы  болжалатын  немесе  жақын  арада 
пайдаланылған деректерді қҧрайды. Көп жағдайда буфер қатты дискте 
сақталатын  деректердің  көшірмесін  қҧрайды.  Буфердегі  деректер 
өзгертілуі  жəне  дискке  жазылуы  мҥмкін  немесе  уақытша  сақтау  ҥшін 
буферге  орналастырылуы  мҥмкін.  Oracle-ға  қолданбалы  буферлер 
жақын  арада  жҥгінген  деректер  блогын  қҧрайды.  Буферлердің 
жиынтығы  деректер  буферлерінің  кэшін  қҧрайды.  Сондай-ақ  буферде 
одан  əрі  дискке  жазылатын  өзгерістер  журналының  уақытша 
жазбалары сақталады (өзгерістер журналының буфері). 
 

Лас буфер (dirty buffer) — қҧрамы өзгерген буфер. DBWR мерзімді 
лас буферлерді қатты дискке лақтырады.  
Сипаттамалардың  динамикалық  кестелері  (Dynamic  Performance 
Tables)  —  бҧл  Oracle  данасын  іске  қосу  кезінде  автоматты  тҥрде 
қҧрылатын  жəне  осы  дананың  сипаттамаларын  сақтау  ҥшін 
пайдаланылатын кестелер. Олар қосылыстар, енгізу (шығару), ортаның 
параметрлерінің  бастапқы  мəндерін  жəне  т.б.  туралы  ақпаратты 
қҧрайды.  
Сұраныс  —  бҧл  ―тек  оқуға  арналған‖  транзакция.  Сҧраныс    Select 
командасы  арқылы  генерацияланады.  Қарапайым  транзакция  мен 
сҧрату  арасындағы  айырмашылық  сҧраныс  кезінде  деректер 
өзгермейтіндігінде.  
Индекс  —  деректерді  жылдам  əрі  тиімді  алу  мҥмкіндігін  беретін 
қҧрылым  (қандай  да  бір  кітаптың  мазмҧны  қажетті  бөлімді  тауып 
беретін  сияқты).  Индекс  бір  немесе  бірнеше  бағанға  жарияланады. 
Кестеге  қолжетімдік  индекстелген  баған  (бағандар)  бойынша 
жасалады. 
Кластер  —  физикалық  біреу  болып  сақталатын  жəне  ортақ 
бағандары  бар  кестелер  жинағы.  Егер  ортақ  бағандары  бар,  екі  жəне 
одан артық кестелерге сҧратулар жиі өңделсе, кластерлерді пайдалану 
тиімді.  Кестелерге  кластерлі  кестенің  бір  бөлігі  болған  жағдайда  да 
жекелеп жҥгінуге болады.  
Бәсекелесу (concurrency) — бҧл бағдарламаның бір уақытта бірнеше 
қызмет  атқару  қабілеті.  Oracle-ға  қолданбалы  бәсекелесу  —  бҧл  көп 
пайдаланушы ҥшін деректерге бір уақытта қолжетімдігінің болуы. 
Бақылау  нүктесі  (Checkpoint)  —  барлық  өзгертілген  деректердің 
(жадтағы  деректер  блогы)  дискке  жазылуына    əкелетін  операция.  Бҧл 
істен шығудан кейін дерекқорды жылда қалпына келтіру мəселесіндегі 
өзекті фактор.  
Деректер  буферінің  кэші  —  деректерге  жылдам  қолжетімдікке 
арналған жад саласы. Аппараттық қамтамасыз ету тҧрғысынан  — бҧл 
негізгі  жадтан  жылдамырақ  болатын  шағын  жад  көлемі  (жедел  жадқа 
қолданбалы).  Жадтың  осы  көлемі  деректерді  немесе  нҧсқаулықтарды 
орталық  процессорға  (ОП)  жҥктеу  ҥшін  қажетті  уақытты  азайту  ҥшін 
ОП өз бетімен кіріктірілген кэшті қҧрайды.  
Сұлба  объекттері  —  бҧл  дерекқорды  қҧрайтын  абстракция 
(логикалық қҧрылым). Сҧлба объекттері индекстерден, кластерлерден, 
пакеттерден,  реттіліктерден,  сақталатын  рəсімдерден,  синонимдерден, 
кестелерден, көрсетілімдерден жəне т.б. тҧрады.  
Реттілік,  реттіліктер  генераторы  -  деректер  буферінің  кэшінде 
сақталатын, цифрлардың реттілігін құру үшін пайдаланылады.